Demir Çağı’nda Urartu’nun Orta Aras Havzası’na Düzenlediği Askeri Operasyonlar: Urartu-Erikua Krallıkları Arasındaki Mücadeleler

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 683 - 701, 30.11.2024

Ayhan Yardimciel , Hüseyin Metin

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1513875

Öz

Orta Aras Havzası’nın Demir Çağı arkeolojik verileri iki ayrı kültüre işaret etmektedir. Birinci kültürün mimari yapıları blok taşlarla inşa edilmişken, ikinci kültürün mimari yapıları kaba işli, polygonal taşlarla inşa edilmiştir. Bu iki farklı kültürün tanımlanması bakımından çivi yazılı belgeler önemli bir referans oluşturmaktadır. Urartu Krallığı’na ait olan bu yazıtlarda Erikua Krallığı’na yapılan seferlerden söz edilmektedir. O halde birinci kültürün Urartu Krallığı’na, ikinci kültürün ise Erikua Krallığı’na ait olduğu düşünülebilir. Minua döneminde başlayan Urartu-Erikua mücadelesi, Sarduri II dönemine kadar devam etmiştir. Bu süre içerisinde Erikua Krallığı yeni bir başkent inşa etmiştir. Erikua Krallığı'nın stratejik konumu Urartuların kuzey yayılımını sekteye uğratmıştır. Çilli ve Karakoyunlu’daki arkeolojik araştırmalar, iki büyük Erikua yerleşmesinin tahrip edildiğini göstermektedir. Urartular Karakoyunlu’da tahrip ettikleri yerleşmenin yakınlarında Minuahinili ismiyle yeni bir kale-kent inşa etmiştir. Daha güneyde bulunan Bulakbaşı Kale 4’ün ise muhtemelen II Sarduri döneminde inşa edilmiştir. Kale-kentin inşası, Orta Aras Havzası’nın Iğdır Ovası bölümünün tamamen ele geçirildiğine işaret etmektedir. Bu çalışmada Urartu krallığının Orta Aras Havzasına düzenlediği askeri operasyonların olası rotaları ve bu rotalar üzerinde bulunan yerleşim birimlerinin niteliği değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda Urartuların askeri operasyonlar düzenlemeden önce bölge hakkında bilgi sahibi olduğu, Erikua krallığı ile olan mücadelelerini aşamalı olarak sürdürdüğü anlaşılmıştır. Sonuç olarak Urartuların Kafkasya’ya yayılma politikası, Erikua Krallığı’nın ortadan kalkmasıyla gerçekleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Erikua, Demir Çağı, Orta Aras Havzası, Iğdır Ovası

Destekleyen Kurum

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Türk Tarih Kurumu, Kafkas Üniversitesi BAP

Teşekkür

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Türk Tarih Kurumu, Kafkas Üniversitesi BAP'a teşekkür ederiz

Kaynakça

• Alizadeh, R. (2015). Urartu Çivi Yazıları Belgelerine Göre Güney Kafkasya’nın Bazı Küçük Beylikleri: Etiuni,
• Erikuahi, Uelki, Qu-Albani, Luipruani, Arquqiu, Uluslararası Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı II, Ed. Mehmet Işıklı-Birol Can, Cambridge Scholars Publishing, 25-28.
• Belli, O. (1977). Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Tarihi Kürsüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Belli, O. (2009). Ağrı Dağı Bölgesi’nin Urartu Krallığı İçin Önemi II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, Ed. Oktay Belli, Ağrı Valiliği Kültür Yayınları No: 9, İstanbul, 42-50.
• Barnet, D. R. (1963). The Urartian Cemetery at Iğdır Anatolian Studies 13, 153-198.
• Doğan, A., Barış, G., Yardimciel, A. (2022). 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları, Cilt 1, Ankara, 229-244.
• Metin, H. (2023). Demir Çağı’nda Doğubayazıt-Iğdır Arasındaki Kafkasya Yolu: Savunma Üniteleri, Aras Havzası II, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Nikol’skij, M. V. (1896). “Klinoobraznye nadpisi” Zakavkaz’ya Materialy po Arxeologii Kavkaza V, Sobrannye Sobrannye ēkspedicijami Imperatorskago Moskovskago Arxeologičeskago Obščestva, snarjažennymi na Vysočajše darovannyja sredstva, Tipografija i Slovolitnja Ottonaba Osipoviča Gerbeka. Moscow Tafel IV-2.
• Özfırat, A. (2017.) Melekli-Kültepe (Iğdır) Höyüğü, Urartu Kalesi ve Columbarium: Ağrı Dağı’nın Kuzey Eteğindeki Minuahinili (Karakoyunlu) Kenti, Olba 25, 161-182.
• Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Pınarcık, P. (2012). Urartu Krallığı’nın Tarihi Coğrafyası Hakkında Yeni Öneriler, Tarih İncelemeleri Dergisi 27-2, 459-482.
• Pınarcık, P. (2014). Urartuların Başkentleri, Tarih Araştırmaları Dergisi 33/56, 35-54.
• Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Uslu, E. (2021) Körzüt Kalesi Tapınak Alanı 2016 Kurtarma Kazısı, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 82, 125-135.
• Yardimciel, A. (2019.) Ağrı ve Iğdır İlleri Orta ve Son Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü, Kale, Nekropol, Yerleşim Yeri ve Çanak Çömlekleri 2018 Yüzey Araştırması, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 188/1, 207-219.
• Yardimciel, A. (2022). Eski Çağ’da Iğdır Ovası Doğal ve Beşerî Bilimler Açısından Iğdır I, Ed. Taner Aydın, Kriter Yayınevi, 6-27.
• Yardimciel, A. (2023). Bir Yüzey Araştırması Nasıl Yapılır: Ağrı-Iğdır Bölgesi Örneği, Sonçağ Akademi, Ankara
• Yardimciel A., Karataş, A., Aydın, T., Mandacı, E., Doğantekin, E., (2024). Ağrı-Iğdır İlleri Orta ve Son Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü, Kale, Nekropol, Yerleşim Yeri ve Çanak Çömlekleri 2022 Yüzey Araştırması 39. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Ana Yayın No: 200/1, 199-210.