Klasik Dönem Osmanlı Kimliğinin Oluşumunda Psikopolitik ve Sosyal Psikotarihsel Süreçler

Year 2022, Volume: 31 Issue: 1, 1 - 17, 15.04.2022

Hadiye Yılmaz Odabası Deniz Ülke Arıboğan

Abstract

Modern dönem öncesi Osmanlı kimliği üzerine yapılan geleneksel tartışmaların başında, “ortak bir Osmanlı kimliği olup olmadığı ya da birden çok Osmanlı kimlikleri mi bulunduğu” gelir. Bazı önde gelen araştırmacılar, Osmanlılık tabirinin yönetici kesimi karşıladığını kaydetmektedir. Bazı araştırmacılar ise dinler ve etnik gruplarüstü birliktenci bir bilinçten, bir egemenlik şemsiyesi olarak Osmanlılık kimliğinin varlığından söz etmektedir. Bu çalışmanın temel tezi, Osmanlı büyük grubunda siyasi, ekonomik, kültürel ve sosyal yaşamda grup üyelerinin temas ve ilişkilerini düzenleyen imparatorluk kurumsal yapı ve örgütlenmesinin, ikili kimlik modelinin gelişimine imkân sağlamış olduğudur. Zira Osmanlı toplumunda sosyal yaşamın iki büyük mekânında tarım, zanaat ve ticaret hayatı; ibadet yerlerinden eğitim kurumlarına kadar vakıf sistemiyle düzenlenen sosyal hayat; pazar, meydan gibi ortak mekânları ile ortak gündelik yaşam kültür ve pratiği büyük oranda dini ve etnik alt kimlikler korunarak kolektifleşmiştir. Böylece sosyal yapılar/ilişkiler ağıyla kurulan bu örüntüler, çoğul karakterli Osmanlı tebaasının sosyal uyumunu ve kolektif bir Osmanlı üst kimliğinin inşasını mümkün kılmıştır. Nitekim Osmanlı Rum’u, Osmanlı Ermenisi, Osmanlı Yahudisi gibi objektif temsiller, Osmanlı büyük grubundaki ikili kimlik oluşumlarının en somut göstergeleri olarak okunabilir.

Keywords

Kolektif kimlik, Sosyal/toplumsal kimlik, Büyük grup, Politik psikoloji, Sosyal psikotarih, Osmanlı İmparatorluğu

Project Number

-

Some Psychopolitical and Social Psychohistorical Processes in the Formation of Classical Period Ottoman Identity

Abstract

Traditional disputes on pre-modern Ottoman identity mostly revolve around the topic of “Is there a single Ottoman identity or various Ottoman identities?” Some researchers point out that the name “Ottoman” refers to the ruling class. On the other hand, some researchers mention a supra-religious and supra-ethnic unionist consciousness and the existence of an Ottoman identity as an umbrella of sovereignty. The basic argument of this paper is that the Ottoman Empire’s institutional structure and organization, which governed the group members’ contacts and connections in political, economic, cultural, and social life, provides a good setting for the formation of the dual identity paradigm. In the two big spaces of social life in the Ottoman society, commercial and agricultural life, social life organized by the waqf system from places of worship to educational institutions, and daily life and practices became collectivized to a large extent by preserving religious and ethnic sub-identities via common spaces such as bazaars and squares. Thus, these patterns established through social structures/relationship networks made it possible for the multi-characterized Ottoman subjects to socialize and to build a collective Ottoman upper identity. Objective representations such as the Ottoman Greek, the Ottoman Armenian, and the Ottoman Jew can be read as the most concrete indicators of dual identity formations in the Ottoman large group.

Keywords

Collective identity, Social identity, Large group, Political psychology, Social psychohistory, Ottoman Empire

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

References

• And, M. (2004). 16. Yüzyılda Osmanlı’da Gündelik Yaşam. Halil İnalcık, Günsel Renda (Yay. Haz.), Osmanlı Uygarlığı 1 (421-441). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Aranson, E. vd. (2012). Sosyal Psikoloji. Okhan Gündüz (Trans.), Kaknüs, İstanbul.
• Araz, Y. (2008). Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Müslim-Gayrimüslim İlişkileri Bağlamında Lise Tarih Ders Kitaplarında “Öteki” Sorunu. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Berkes, N. (1965). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. Yön Yayınları.
• Berkes, N. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu. Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• Bilgin, N. (2007) Kimlik İnşası. Aşina Yayınları.
• Bilgin, N. (2008). Sosyal Psikoloji. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
• Binning, Kevin R., and Sears, David (2015). On the history of political diversity in social psychology. Behavioural and Brain Sciences, 38, 18-19.
• Bottomore, T. B. (1970). Toplumbilim. Ünsal Oskay (Trans), Der Yayınları, İstanbul.
• Brewer, M. B. (1979). Ingroup bias in the minimal intergroup situation: A cognitive-motivational analysis. Psychological Bulletin, 86, 307-324.
• DeMause, L. (1997). The psychogenic theory of history. The Journal of Psychohistory, 25(2), 112-183.
• Dovidio, J. F. vd. (2007). Another view of ‘we’: Majority and minority group Perspectives on a common ingroup identity. European Review of Social Psychology. 18(1), 296-330.
• Emecen, F. (1997). Unutulmuş Bir Cemaat Manisa Yahudileri. Eren Yayınları, İstanbul.
• Emecen, F. (2018). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. Kapı Yayınları, İstanbul.
• Eniç, D. (2019). “Karşıtlıktan Ortaklığa: Önyargıyı Azaltma Yolu Olarak Yeniden Sınıflandırma.” Nesne. 7(14), 102-126.
• Faroqhi, S. (1998). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. Elif Kılıç (Trans). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Gaertner, S. L., vd. (1990). How does cooperation reduce intergroup bias? Journal of Personality and Social Psychology, 59(4), 692-704.
• Gaertner, S. L., vd. (1993). The common ingroup identity model: Recategorization and the reduction of intergroup bias. European Review of Social Psychology, 4(1), 1-26.
• Genç, M. (2003). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Glasford, D. E., and Dovidio, J. F. (2011). E pluribus unum: Dual identity and minority group members motivation to engage in contact, as well as social change.” J. Exp. Soc. Psychol, 47, 1021-1024.
• Göyünç, N. (1999). 16. Yüzyılda Avrupa’da Türkler ile İlgili Yayınlar. Cogit¬o, 19, 313-321.
• Greene, M. (2015). Osmanlı Devleti ve Rumlar 1453-1768. Zeynep Rona (Trans), Kitap Yayınevi.
• Hogg, A. M., Deborah, J. T. and White, M. K. (1995). A tale of two theories: A critical comparison of identity theory with social identity theory. Social Psychology Quarterly, 58, 255-269.
• Hogg, M. A., & Abrams, D. (1988). Social identifications: A social psychology of intergroup relations and group processes. Taylor & Frances/Routledge.
• Howe, S. (2002). Empire: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
• İnalcık, H. (2004). Osmanlı Tarihinde Dönemler Devlet-Toplum-Ekonomi. Halil İnalcık, Günsel Renda (Yay. Haz.) Osmanlı Uygarlığı 1, (29-239), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• İnalcık, H. (2004). Siyaset, Ticaret, Kültür Etkileşimi. Halil İnalcık, Günsel Renda (Yay.Haz.), Osmanlı Uygarlığı 2 (1048-1089), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• İnalcık, H. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). Ruşen Sezen (Trans), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İpşirli, M. (2007). Osmanlılar-Medeniyet Tarihi. TDV İslâm Ansiklopedisi 33, İstanbul.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2006). Yeni İnsan ve İnsanlar / Sosyal Psikolojiye Giriş. Evrim Yayınevi, Ankara.
• Kılınç, A. (2020). XV-XIX. Yüzyıllar Arası Batılı Seyyahların Gözünden Değişen Türk İmgesi, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul ve Ayasofya. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 7(3), 2020, 1842-1866.
• Kumrular, Ö. (2016) Avrupa’da Türk Düşmanlığının Kökenleri Türk Korkusu. Doğan Kitap, İstanbul. Kütükoğlu, M. (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Lewis, B. (2018). İslam Dünyasında Yahudiler. Belgin Çınar (Trans), Akılçelen Kitaplar.
• Mackie, D. M., Devos, T. and Smith, E. R. (2000). Intergroup emotions: Explaining offensive action tendencies in an intergroup context. Journal of Personality and Social Psychology, 79(4), 602-616.
• Marshall, G. (2000). Sosyoloji Sözlüğü. Bilim Sanat Yayınları, Ankara.
• Matossian, M. K., and Villa, S.H. (2006). 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayatı. Altuğ Yılmaz (Trans), Aras Yayınları.
• McMillan, D. W. and Chavis, D. M. (1986). Sense of community: A definition and theory. Journal of Community Psychology, 14.
• Özvar, E. (2007). Malî Yapı. TDV İslâm Ansiklopedisi 33, İstanbul.
• Pamukciyan, K. (2003). Ermeni Kaynaklarında Tarihe Katkılar-III Zamanlar, Mekânlar, İnsanlar. Aras Yayınları.
• Renda, G. (2004). Avrupa ve Osmanlı: Sanatta Etkileşim. Halil İnalcık, Günsel Renda (Yay. Haz.), Osmanlı Uygarlığı 2 (1096-1125), TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Shaw, S. J. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler. Meriç Sobutay (Trans), Kapı Yayınları, İstanbul.
• Smith, E. R., Seger, C. R. and Mackie, D. M. (2007). Intergroup emotions theory; Can emotions be truly group level? Evidence regarding four conceptual criteria. Journal of Personality and Social Psychology, 93(3), 431-446.
• Şerif, M. (1966). Group Conflict and Cooperation: Their Social Psychology. Routledge, London.
• Şerif, M. and Şerif, C.W. (1996). Sosyal Psikolojiye Giriş I. Mustafa Atakay, Aysun Yavuz (Trans.), Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• Tajfel, H. & Turner, J. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. W. G. Austin & S. Worchel (Eds), in The Psychology of Intergroup Relations (33-48). Monterey, CA: Brooks/Cole.
• Tajfel, H. (1970). Experiments in intergroup discrimination. Scientific American, 223, 96-102.
• Tajfel, H. (1982). Social psychology of intergroup relations. Annual Review of Psychology. 33, 1-39. Tajfel, H., and Turner, J. C. (1979). An integrative theory of inter group conflict. W. G. Austin ve S. Worchel (Eds.), The Social Psychology of Intergroup Relations (33-47). Brooks/Cole, Monterey CA. Tajfel, H., and Turner, J.C. (2004). The social identity theory of intergroup behaviour. J.T. Jost&J. Sidanius (Eds), Key Readings in Social Psychology Political Psychology: Key Readings (276-293). Psychology Press, Sussex.
• Taylor, D. M. (1997). The quest for collective identity: The plight of disadvantaged ethnic minorities. Canadian Psychology, 38(3), 174-190.
• Turan, N. S. (2005). 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Sonuna Dek Osmanlı Devleti’nde Gayrı Müslimlerin Kılık Kıyafetlerine Dair Düzenlemeler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(4), 240-267. Üçel-Aybet, G. (2018). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ülgen, P. (2012). Geç Ortaçağ Avrupa’sında Kıyafet Kültürüne Genel Bir Bakış. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 465-484.
• Ünlü, B. (2010). İmparatorluk Fikrinin Gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(3), 237-266. Volkan, V. (2007). Kimlik Adına Öldürmek: Kanlı Çatışmalar Üzerine Bir İnceleme. M. Banu Büyükkal (Trans). Everest Yayınları, İstanbul.
• Volkan, V. D. (2003). Large-group identity: Border psychology and related societal processes. Mind and Human Interaction, 13, 49-76.
• Yurdusev, A. N. (1997). Avrupa Kimliğinin Oluşumu ve Türk Kimliği. Atila Eralp (Eds), Türkiye ve Avrupa, İmge Kitabevi.