Demographic Transition in Turkey

Year 2016, Issue: 34, 133 - 196, 01.06.2016

Mümtaz Peker

Abstract

By aiming at explaining the demographic transition which Turkey experienced from the early republican period to the present from a multidimensional way, this article firstly handles the dynamics which causes a transition from high birth and death rates to lower birth and death rates, and secondly demonstrates its reflections upon society. Notably by providing the elements of material culture and the increasing educational status of women who are at fertile cohorts, Turkey has progressed far in the socio-economic development according to objective measures of well-being, in a relatively short period of time. Death rates at all ages declined, life expectancy increased, fertility begun to level off at low rates, household size shrank and rural population is replaced by that of urban. Again at this stage, population of Turkey was rapidly increased. In this study, demographic transition of Turkey is discussed in two different periods, namely 1923-1963 and 1964-2014 which are classified according to the economic paradigms followed by the ruling governments of the time. Among all other demographic dynamics particularly when the changes in fertility behaviour is taken into consideration, it is observed that total fertility rate approximated the replacement level, a situation which is experienced at advanced stages of demographic transition. However since 2000’s, through a perception change which is constructed by pronatalist political discourse, it is now expected that low level fertility would possibly return to medium level fertility. It is also considered that this perception change, which is especially influential among certain segments of country, would increase fertility and therefore causes a delay in demographic transition of Turkey where socioeconomic development does not cover the whole society

Keywords

Demographic transition, Death rates, Total fertiliy rate, Pronatalist political discourse, Medium level fertility

TÜRKİYE’DE NÜFUSSAL DÖNÜŞÜM

Abstract

Cumhuriyetten günümüze Türkiye’nin tecrübe ettiği nüfussal dönüşümü çok boyutlu bir biçimde açıklamayı hedefleyen bu makale, nüfussal dönüşümün iddiasına paralel biçimde konu edilen dönem boyunca Türkiye’de yüksek doğum ve ölüm hızlarından düşük doğum ve ölüm hızlarına geçişe neden olan dinamikleri ve topluma yansımalarını ele almaktadır. Başta maddi kültür öğelerinin sunulması ve doğurgan kuşakta yer alan kadınların eğitim düzeyinin yükselmesiyle Türkiye, iyi oluş halini belirleyen nesnel ölçütlere göre sosyoekonomik gelişmişlik göstergeleri bakımından bu görece kısa zaman diliminde önemli yol kat etmiştir. Tüm yaşlardaki ölüm hızları düşmüş, yaşam umudu yükselmiş, doğurganlık düşük düzeylerde seyretmeye başlamış, hanehalkı büyüklüğü azalmış, kırsal nüfusun yerini kentsel nüfus almıştır. Yine bu süreçte Türkiye hızlı bir biçimde nüfuslanmıştır. Çalışmada Türkiye’nin nüfussal dönüşümü, iktidara gelen hükümetlerin ekonomik paradigmalarına göre 19231963 ve 1964-2014 yılları arasında iki farklı dönemde ele alınmıştır. Nüfussal dinamikler içerisinden doğurganlık davranışındaki değişimler ele alındığında, ülkemizde nüfussal dönüşümün son aşamalarında tecrübe edilen toplam doğurganlık hızının nüfusun yenilenme düzeyinde seyretmeye başladığı görülmektedir. Ancak, 2000’li yıllardan itibaren doğurganlığı özendirici politik söylem yoluyla oluşturulan algı değişikliğinin, düşük doğurganlık düzeyi olarak tanımlanabilecek bir durumu yeniden orta doğurganlık düzeyine yükseltmesi beklenmektedir. Özellikle belirli kesimlerde etkili olan bu algı değişikliğinin, sosyo-ekonomik büyümenin tüm toplumu sarmalamadığı ülkemizde doğurganlığı arttıracağı, böylece nüfussal dönüşümde bir gecikmeye neden olabileceği düşünülmektedir

Keywords

Nüfussal dönüşüm, Ölüm hızları, Toplam doğurganlık hızı, Doğurganlığı özendirici politik söylem, Orta doğurganlık düzeyi

References

• ARLI, A., 2005, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Şehirleşme ve Gecekondu
• Araştırmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, s. 283-352
• BANKOLE, A., WESTOFF, C.F., 1995, Childbearing Attitudes and Intentions,
• Demographic and Health Surveys Comparitive Studies, 17, Maryland BARNETT, H.G., 1953, Innovation – The Basis of Cultural Change, s. 325-335, New York:
• BEHAR, C., 1999, “Türkiye Nüfusunun Genel Panoraması: 1923-223”, (içinde)
• Türkiye’nin Fırsat Penceresi. İstanbul: TÜSİAD Yayınları BLACKER, C. P.,1947, “Stages in Population Growth”, Eugenics Review, 39(3), s. ‐101.
• BURUMA, I.,2015, Dinin Demokrasiyle İmtihanı (Çev. D. A. Gür), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayını
• COALE, A. J., HOOVER, E. M., 1958, :Population Growth and Economic Development in Low Income Countries: A Case Study of Indias’s Prospects, Princeton: Princeton University Press
• DEVELOPMENT CENTRE OF THE ORGANIZATION FOR ECONOMIC CO- OPERATION AND DEVELOPMENT, 1970, The Demographic Transition in Tropical
• Africa, Proceeding of an Expert Group Meeting, Paris. DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1991, Türkiye Nüfus Araştırması, Ankara
• DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1995, The Population of Turkey 1923-1994, Ankara
• DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 2002, Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun
• Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1978, Türkiye Nüfus Araştırması 1974-175, Yayın No: 841
• DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 1963, I. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara
• DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 1970, Türk Köyünde Modernleşme Araştırması, Ankara
• DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 2013, Onuncu Kalkınma Planı, Ankara
• DURAND, J. D., 1953,: Population Structure as a Factor in Manpover and Dependency
• Problem of Underdeveloped Countries, New York ERDER, S., 1998,: “Kentteki Enformel Örgütlenmeler”, (içinde) (Ed.Y. Sey) “Yeni”
• Eğilimler ve Kent Yoksulları: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul. FİŞEK, N. H., 1983, Halk Sağlığına Giriş, Ankara: Hacettepe Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Yayını
• FREJKA ,T., 1973,: The Future of Population Growth-Alternative Paths to Equilibrium, New York: Wiley
• GİRİTLİ, İ., 1963, Kemalist Devrim ve İdeoloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını
• GÜRİZ, A., 1975, Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni, Ankara
• GÜVENÇ, B., 1976, Sosyal ve Kültürel Değişme, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayını
• HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 1994, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1993, Ankara
• HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 2009, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008, Ankara
• HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 2014, Türkiye Nüfus ve Sağlık
• Araştırması 2013 (TNSA), Ankara.
• HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), Türkiye’nin Demografik Dönüşümü,<http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TurkiyeninDemografikDonusumu_220410. pdf>
• HARTMANN, B., 1995, Reproductive Rights and Wrongs, the Global Politics of
• Population Control (Revised Edition), Boston, Massachusetts: South End Press HAUPT, A., KANE, T. T., 1980, Population Handbook International Edition,
• Washington,D.C.: Population Reference Bureau’s KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADIN ARAŞTIRMALARI MERKEZİ, 2016, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Algısı Araştırması,
• İstanbul,.<www.khas.edu.tr/ news>XI. Kobi Zirvesi< 15 Haziran İstanbul. KAĞITÇIBAŞI, Ç., 1981, Çocuğun Değeri, Türkiye’de Değerler ve Doğurganlık, İstanbul:
• Boğaziçi Üniversitesi Yayını. KAĞITÇIBAŞI, Ç., 2012, Benlik, Aile ve İnsan Gelişim: Kültürel Psikoloji, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayını.
• KARTAL, S. K., 1983,: Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Ankara: Yurt Yayınları,
• KINGSLEY, D., 1966, “Az Gelişmiş Ülkelerde Ölüm Hızlarındaki Büyük Düşme”, (içinde)
• İktisadi Kalkınma (seçme yazılar) s.31-35, Ankara KOÇ, İ., TÜRKYILMAZ, A. S. ve ADALI, T., 2013, “Doğurganlık”, (içinde) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması s.60, Ankara: Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü (HNEE)
• KONGAR, E., 1972, İzmir’de Kentsel Aile, Türk Sosyal Bilimler Derneği yayını, Ankara,
• METROPOLITAN LIFE INSURANCE COMPANY, 1958, Statistical Bulletin, 39, 1, New York
• NEWSHOLME, A., 1935 : Medicine and the State, London
• NOTESTEIN, F. W., 1953, “Economic Problems of Population Change“, Proceedings of the Eight International Conference of Agricultural Economists, s.13‐31, New York, 1953
• ÖZBAY, F., 1979, “Türkiye’de 1963, 1968 ve 1973 Yıllarında Aile Planlaması
• Uygulamalarında ve Doğurganlıktaki Değişmeler”, İstatistikçiler Derneği Dergisi, 1 (2), ÖZBAY, F., SHORTER, F. C. VE YENER, S., 1977; “Accounting fort he Trend of
• Fertility in Turkey”, İstanbul: UN/FPA Expert Group Meeting on Demographic Transition and Socio-economic Development, PEKER, M., 2001, “Aile: Kurumdan Eşler Arası Ayrılığa”, Çalışma Ortamı, 59
• PETERSON, W., 1961, Population, New York
• PIKETTY, T., 2015, “Eşitsizlik ve Yoğunlaşma: İlk İşaretler”, (içinde) Yirmi Birinci
• Yüzyılda Kapital, (Çev. H. Koçak) s.253-286, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları PIKETTY, T., 2015, Yirmi Birinci Yüzyılda Kapital (Çev. H. Koçak), İstanbul: Türkiye İş
• Bankası Kültür Yayınları SAĞLIK BAKANLIĞI HIFZISSIHHA OKULU, 1970, Türkiye Nüfus Araştırması, Hayati İstatistikler: 1966-67, Ankara
• SHORTER, C. F., MACURA M., 1984, Türkiye’de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganlık ve Ölümlülük Eğilimleri, Ankara
• SHORTER, F. C., MACURA, M., 1982, Trends in Fertility and Mortality in Turkey 1935- , Washington: National Academy Press
• SHORTER, F. C., MACURA, M., 1983, Türkiye’de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganlık ve Ölümlülük Eğilimleri, Ankara
• SHRYOCK, H. S., SIEGEL, J. S., 1973, The Methods and Materials of Demography, 2, s.841-879, Washington, D.C. 1973.
• SMITTH, A. D., 1988, Toplumsal Değişme Anlayışı; İşlevselci Toplumsal Değişme
• Kuramının Bir Eleştirisi (Çev. Ü. Oskay), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını ŞENYAPILI, T., 1978, Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını
• T.C. AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI, 2012, Türkiye’de Aile Yapısı 2011, Ankara
• T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ, 1998, 75. Yılında Sayılarla
• Türkiye Cumhuriyeti, Ankara T.C. BAŞBAKANLIK, 2011, ASAGEM: Türkiye’de Aile Değerleri Araştırması 2010,
• Ankara: Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayını, 2011.
• TANİLLİ, S., 2006, Uygarlık Tarihi, İstanbul: Alkım Yayınları
• TİMUR, S., 1972, Türkiye’de Aile Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayını
• TÜBA, 2009, Millennium Board Bildirisi: İmkânlarımızın Ötesinde Yaşam, Ankara.
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2014, Adrese Dayalı Nüfus Bilgileri, Ankara
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2015, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, Kasım Verileri, Ankara
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2016, Adrese Dayalı Genel Nüfus Sayımı , Ankara
• TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2016, Basın Bülteni, Ankara
• TÜRKİYE İŞVERENLER SENDİKASI KURUMU, 2015, İşgücü Piyasası Bülteni 18 (31)
• UNITED NATIONS (UN), 1968, Final Act of the International Conference on Human Rights. New York
• UNITED NATIONS (UN), 1979, Demographic Year Book 1978, New York
• UNITED NATIONS (UN), 2009, Population Information, Network
• US DEPARTMENT OF COMMERCE BUREAU OF THE CENSUS, 1980, Country Demogfaphic Profiles Turkey, Washington: ISP-DP-25 ÜNALAN, T., 2003, Nüfus ve Kalkınma Göstergeleri, Ankara