Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İdari ve Demografik Açıdan Şarlı

Yıl 2022, Sayı: 20, 92 - 103, 31.12.2022

Naime Battal

Öz

Şarlı’nın kesin kuruluş tarihi 1682 yılı olarak belirtilmiştir. Şarlı 1848-1849 yılı vergi paylaşımıyla ilgili hazırlanan bir listede Akçaabat kazasına bağlı nahiye olarak anılmaktadır. Yine 1850 yılında vergi amacıyla düzenlenen öşür defterinde içerisinde Şarlı’nın da yer aldığı İskefye, Fol, Oğuz ve Akhisar deresi nahiyeleri Vakfıkebir adı ile anılırken, bağlı oldukları kazanın Akçaabat olduğu ifade edilmiştir. Ağasar vadisini oluşturan Şarlı, Oğuz ve Kızılağaç idari birimlerinden Şarlı nahiyesi 1860’lı yıllardan sonra resmi nahiye kimliği kazanarak diğer iki nahiyenin köylerini de kapsamıştır. Şarlı nahiyesinin ilk anılan köyü Şarlı’dır. Buraya bağlı 14 köyün merkezi olarak ön planda olan bu sahil yerleşmesi ileride Beşikdüzü kasabasının nüvesini oluşturacaktır. Şarlı köyü kasabalaşırken merkezini oluşturan Şarlı nahiyesi 1871’deki yeni uygulama talimatnameleri ile şekillenmiştir. 1874 yılındaki Trabzon Vilayeti Salnamesinde Vakfıkebir’in kaza konumuna yükseltilmesi ifade edilirken aynı yıla ait Salname’de Şarlı nahiyesinin idari açıdan konumu 1869-1875 yılları arasında geçmemektedir. Üstelik merkez kazaya bağlı olmadığı gibi müstakil nahiyede değildir. Şarlı nahiyesini müstakil kaza yapma girişimleri 1888-1914 yılları arasında Osmanlı arşiv belgelerinden edindiğimiz bir dizi resmi yazışma çerçevesinde gerçekleşmiştir. Şarlı ahalisinin Vakfıkebir’e bağlanmayıp müstakil kaza olma ya da Görele’ye bağlanma isteklerine rağmen Vakfıkebir kazasına kesin olarak 2 Nisan 1916 tarihinde bağlanmıştır. Araştırmamızda Şarlı’nın Tanzimat döneminde bağlı oldukları kazalar ve nasıl köy birimine dönüştüğü açıklanacaktır. İdari problemler Beşikdüzü adıyla Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Kent tarihi araştırmamızda Osmanlı arşiv belgelerinin yanı sıra, araştırma-inceleme eserleri, Trabzon Vilayet Salnameleri, yıllara göre TÜİK arşivinden elde ettiğimiz genel nüfus sayımları kaynak olarak kullanılarak idari ve nüfus açısından Şarlı sayısal verilerle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beşikdüzü, Görele, Nahiye, Şarlı, Vakfıkebir

Kaynakça

• [1] A. Korkmaz, Yalıda Bir Çekirdek Beşikdüzü, İstanbul: Heyamola Yayınları, 2015, pp. 9-44.
• [2] K. Emiroğlu, Trabzon Vilayet Salnamesi, Cilt: 19/1901, 20 /1902, 21/1903, 22/1904, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1993-2012, pp. 479, 672, 486, 453.
• [3] F. Emecen, Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi: Ağasar Vadisi: Şalpazarı-Beşikdüzü, Trabzon, 2010.
• [4] Trabzon Vilayet Salnamesi, cilt 20, p. 168.
• [5] S. Kılıç, “Livipolis’den Şarlı’ya Beşikdüzü’nün Tarihi Coğrafyası”, Journal of Black Sea Studies: 2016; (20), pp. 9-44.
• [6] N. Aygün, «Osmanlı Devleti’nde İdari Taksimat Alanındaki Düzenlemelerin Taşradaki Yansımaları: Vakfıkebir, Şarlı ve Tonya Örneği (1840-1918),» Karadeniz Araştırmaları Dergisi, no. 26, pp. 35-77.
• [7] Trabzon Vilayet Salnamesi, cilt 8, 1876, p. 253, p. 411-413.
• [8] Trabzon Vilayet Salnamesi, cilt 9, 1877, p. 350.
• [9] BOA, DH.MKT, nr.01564.00035.001; BOA, DH.MKT.01495.00059.00, 7 Mart 1304 (19 Mart 1888); 17 Mart 1304 (19 Mart 1888).
• [10] «BOA, DH. MKT, nr. 00391.00094.002,» 8 Muharrem 1313(1 Temmuz 1895).
• [11] «BOA, BEO, nr.000396.029645.004,» 28 Haziran 1314 (9 Temmuz 1898).
• [12] «BOA, BEO, nr. 000396.029645.002,» 28 Mayıs 1315 (9 Haziran 1899).
• [13] «BOA, Y.A.RES, nr.00099.00010.001,» 15 Nisan 1899 (5 Zilhicce 1316).
• [14] «BOA, DH.MKT, nr.00391.00094.001,» 20 Haziran 1895 (26 Zilhicce 1312)
• [15] «BOA, BEO.001463.109651.002,» 1 Mart 1900 (9 Zilkade 1317)
• [16] «BOA, nr. İ.AZN.00104.00034.001,» 11 Kasım 1911 (29 Teşrin-i Evvel 1327)
• [17] «BOA, DH.İD, nr. 00124.2.00090.006».
• [18] «BOA, nr.İ.AZN.00104.00034.002,» 14 Kasım 1913 (1 Teşrin-i Sani 1329)
• [19] «BOA, DH.İ.UM.0004.2.00047.001».
• [20] M. Şaşmaz, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), cilt XIV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• [21] 20 İlk Teşrin 1935, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü Genel Nüfus Sayımı, Ankara: Mehmet İhsan Basımevi, 1937, p. 16.
• [22] 20 İlk Teşrin 1940, Genel Nüfus Sayımı, p. 625.
• [23] 21 Ekim 1945, Genel Nüfus Sayımı, p. 594.
• [24] 22 Ekim 1950, Genel Nüfus Sayımı, p. 366.
• [25] 23 Ekim 1955, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961, pp. 518-519.
• [26] 23 Ekim 1960, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Genel Nüfus Sayımı, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1963, p. 545.
• [27] 24.10.1965, Genel Nüfus Sayımı, Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 1968, p. 612.
• [28] TUİK, 1970 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.
• [29] TUİK, 1975 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.
• [30] TUİK, 1980 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.
• [31] TUİK, 1985 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.
• [32] TUİK, 1990 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.
• [33] TUİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı Veri Tabanı.