"Hysteria", One of the Diseases of the Modern Age Halide Edib Adıvar Reflection on His Stories and Novels

Year 2024, , 1177 - 1192, 31.12.2024

H. Harika Durgun

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1577390

Abstract

Hysteria, which is considered a type of nervous disorder, has been a subject that has been discussed and evaluated in literary works in Turkish literature, especially in the 19th century. It has primarily appeared in the works of Halit Ziya Uşaklıgil, Ahmet Mithat Efendi and Mehmet Celal. When we evaluate Halide Edib Adıvar’s treatment of the subject of “hysteria” in her stories and novels in terms of literary psychology and the relationship between literature and biography, we can say that both the people she observed, her own experiences and what she read were effective in the author’s characterization of characters. From her story “Bir Günahkâr Kadının Jurnalinden”, serialized in 1908, to her novel Kalp Ağrısı (1924), Halide Edib appears to feature nervous, hysterical women who experience psychological breakdowns as a result of sadness, anxiety and fear. These women have either contracted hysteria due to genetic characteristics they inherited from their mothers or because of the sad events they experienced. Halide Edib's evaluation of "hysteria" within a cause-effect relationship also shows that she approaches the subject from a realistic perspective.

Keywords

Hysteria, disease, Halide Edib Adıvar, woman, Harap Mabetler, Mev'ud Hüküm

Modern Çağın Hastalıklarından "Histeri"nin Halide Edib Adıvar'ın Hikâye ve Romanlarına Yansıması

Abstract

Bir çeşit sinir hastalığı olarak kabul edilen “histeri”, Türk edebiyatında özellikle 19. yy’da edebî eserlerde ele alınan, değerlendirilen bir konu olmuştur. Öncelikle Halit Ziya Uşaklıgil, Ahmet Mithat Efendi ve Mehmet Celal’in eserlerinde karşımıza çıkmıştır. Halide Edib Adıvar’ın hikâye ve romanlarında “histeri” konusunu ele alışını edebiyat psikolojisi ve edebiyat-biyografi ilişkisi açısından değerlendirdiğimizde yazarın kişileri karakterize etmede hem gözlemlediği kişilerin hem kendi tecrübelerinin hem de okuduklarının etkili olduğunu söyleyebiliriz. Halide Edib’in, 1908’de tefrika ettiği “Bir Günahkâr Kadının Jurnalinden” hikâyesinden Kalp Ağrısı (1924) romanına kadar üzüntü, kaygı, korku sonucu ruhsal çöküntü yaşayan; asabi, histerik kadınlara yer verdiği görülür. Bu kadınlar ya annelerinden aldığı genetik özellikler ya da yaşadıkları üzücü olaylar sebebiyle histeriye yakalanmışlardır. Halide Edib’in, “histeri”yi sebep-sonuç ilişkisi içinde değerlendirmesi onun konuya aynı zamanda realist bir çerçevede yaklaştığını da gösterir.

Keywords

Histeri, hastalık, Halide Edib Adıvar, kadın, Harap Mabetler, Mev'ud Hüküm

References

• Adıvar, Halide Salih (1324/1908). “Günahkâr Bir Kadının Jurnalinden Muktebes”, Resimli Kitap. nr. 2, s. 150-155.
• [Adıvar], Halide Salih (1326/1911). Harap Mabetler. İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası.
• [Adıvar], Halide Edib (1918), Mev’ud Hüküm. İstanbul: Ay Yıldız Matbaası.
• [Adıvar], Halide Edib (1342/1924). Handan. İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• [Adıvar], Halide Edib (1340). Kalp Ağrısı. İstanbul: Vakit Matbaası.
• [Adıvar], Halide Edib (1963). Mor Salkımlı Ev. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Adıvar, Halide Edib (2004). Memoirs of Halide Edib. New Jersey: Gorgias Press.
• Adıvar, Halide Edib (2019). Heyula. F. Altuğ, M. G. Ayluçtarhan (Haz.). İstanbul: Can Yayınları.
• Adıvar, Halide Edib (2021). Kalp Ağrısı. İstanbul: Can Yayınları.
• Argunşah, Hülya (2019). “Halide Edib’in Hikâyeciliği”, Halide Edib Adıvar, A. Emel Kefeli (Haz.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 71-87.
• Buttanrı, Müzeyyen (1997). İkdam Gazetesi Üzerinde Biyografik Bir İnceleme (1894-1900). Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Çetin Şahabettin ve Gülfizar Sözeri Varma (2021). “Somatik Belirti Bozukluğu: Tarihsel Süreç ve Biyopsikososyal Yaklaşım”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 13/4, s. 791-792. Doktor Hakkı (1896). “Mevadd-ı Tıbbiye: Sinir Zaafı”, Sabah, nr. 2323.
• Doktor Rauf (1899). “Tıbbiye ve Sıhhiye: Sinir zaafı, nevrasteni”, İkdam, nr. 1838.
• Enginün, İnci (1992). “Halide Edib ve Shakespeare”, Mukayeseli Edebiyat. İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 123-141.
• Enginün, İnci (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İnci (2007). Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İnci (2019). Halide Edib Adıvar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Fatma Aliye Hanım ve Ahmet Mithat Efendi (2014). Hayal ve Hakikat. Semih Doğan (Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Günaydın, Ayşegül Utku (2017). Kadınlık Daima Bir Muamma, Osmanlı Kadın Yazarların Romanlarında Modernleşme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Huyugüzel, Ö. Faruk (2004). “Halit Ziya’nın Sefile Romanında Realist Teknikler”. İzmir’de Edebiyat ve Fikir Hareketleri Üzerine Araştırmalar. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, s. 180-193.
• Huyugüzel, Ö. Faruk (2018). Eleştiri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Hüseyin Rahmi (1888), “Emrazın Valideynden Evlada İrsen İntikali”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 3076.
• Janet, Pierre (2020). Histerinin Ana Semptomları. Burcu Tümkaya (Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kahraman, Nefise (2017). “Halide Edib’in Kalp Ağrısı Romanında Modern Kadının Cümle-i Asabiye ile İmtihanı ve Hissi Terbiye”. Edebiyatın İzinde Delilik ve Edebiyat. B. Öztürk, D. A. Büyükarman, S. Şahin (Haz.). İstanbul: Bağlam Yayınları, s. 99-109.
• [Karaosmanoğlu], Yakup Kadri (1912). “Halide Edib Hanımın Son Kitabı: Handan Hakkında”, Rübab (40), 458.
• Köseoğlu, Hatice (2014). Tercüman-ı Hakikat gazetesi (3001-3500. Sayılar) İnceleme ve Seçilmiş Metinler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Moran, Berna (1999). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nasio, J. -D. (2013). Histeri, Psikanalizin Güzel Çocuğu. Pelin Aydın (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Nemutlu, Özlem (2018). Ahmet Mithat Efendi’nin Kütüphanesi, Hikâye ve Romanlarında Okuma Eylemi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Polat, Nazım H. (2005). Rübab Mecmuası ve II. Meşrutiyet Dönemi Türk Kültür ve Edebiyat Hayatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sezen, Güneş (2023). “19. Yüzyıl Romanlarında Duygusal Aşırılıklar: Histerik Kadınlar “Obsesyon”lu Erkekler”. Edebiyat ve Duygular. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 55-77.
• Tansel, Fevziye Abdullah (1966). “Halide Edib Adıvar: Hatıralar: Mor Salkımlı Ev”. TTK Belleten, 118, s. 303-319. Urgan, Mîna (2020). Virginia Woolf. İstanbul: YKY.
• Uşaklıgil, Halid Ziya (2006). Sefile. Ö. Faruk Huyugüzel (Haz). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halid Ziya (2010). Hikâye. Fazıl Gökçek (Haz). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halid Ziya (2018). Nemide. Merve Özdemir (Haz.). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Üçpınar, Zehra (2012). Sabah Gazetesi (1895-1898, İnceleme ve seçilmiş metinler). Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• Ülker, Seren (2020). Konversiyon Bozukluğu Tanısı Alan Kadınların Libidinalizasyon ve Nesne İlişkileri Ekseninde Projektif Testler ile Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Wellek, René ve Austin Varren (2011). Edebiyat Teorisi. Ö. Faruk Huyugüzel (Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.