Hastalığın Kültürel İnşası Bağlamında Uygurlarda Hastalık Anlatıları

Year 2024, Volume: 9 Issue: 2, 885 - 897, 29.08.2024

Kamile Serbest

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1518169

Abstract

Türk halk tıbbının oluşumu ve gelişiminde özel bir yere sahip olan Uygur halk tıbbı; sağlık ve hastalık anlayışı, hastalıkların teşhisi, tedavilerde kullanılan yöntemler ve şifacıların vasıfları açısından oldukça gelişmiş bir sistem üzerine kuruludur. İnanç sistemi, Doğu Türkistan’ın İpek Yolu güzergâhındaki farklı kültürler ile etkileşimleri, tıp alanında yapılan çeviriler ve yerleşik yaşamın zengin birikimi Uygur halk tıbbının oluşumunda mihenk taşı olmuştur. Bu tarihî ve kültürel birikimi geliştiren Uygurlar, gerek geleneğin icracıları ve kullanılan yöntemler gerekse de sağaltmada kullandıkları unsurlar açısından halk tıbbının sistemli hâle gelmesini ve reçetelendirilmesini sağlamışlardır.
Uygur halk tıbbının aktarımında sözlü kültürün önemli bir yeri vardır. Tedavi amacıyla gerçekleştirilen uygulamalar ve bu uygulamaların icrası sırasında yer verilen sözel unsurlar, ritüeller geleneğin aktarımında rol oynamış olması münasebetiyle birçok çalışmaya konu olmuştur. Temel itibariyle sözel bir anlatı geleneğine sahip olan Türk halk hekimliği/tıbbı üzerine yapılan çalışmalarda şifacı, tedavi yöntemleri ve tedavi materyalleri ele alınırken şifacı, şifacı-hasta, hasta, hasta-hasta vb. ekseninde ortaya konan şifacının şifacı olma sürecinde öncelikle kendini benimseme hem de toplumda kabul görme işlevine sahip inanç bağlamında şekillenen anlatılar, hastalığa sebebine binaen şekillenen anlatılar ve hastanın şifa bulma sürecinde etkili olan şifacı ve uyguladığı tedavi yöntemi doğrultusunda aktardığı (özellikle olağanüstü özelliklere sahip) anlatılar göz ardı edilmiştir.
Çalışmada Uygur halk tıbbından hareketle icracı konumunda olan şifacıların kendisine şifacı olma vasfını kazandıran ve toplumda kabul görmesinde etkin rol oynayan anlatılarının yanı sıra hastanın iyileşme sürecini kapsayan “hastalık anlatıları” ve şifacının şifa vasfına yönelik hastanın ortaya koyduğu (genellikle olağanüstülük içeren) anlatıları “şifalı anlatılar” kapsamında işlevleri bakımından yeni bir tür olarak ele alınmıştır.

Keywords

Uygur halk tıbbı, şifalı anlatılar, hastalık anlatıları, hastalık, Uygurlar

Supporting Institution

TÜBİTAK

Project Number

1059B142200260

Thanks

Bu çalışma, TÜBİTAK 2214A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı tarafından desteklenmiştir. Desteklerinden dolayı TÜBİTAK’a ve 2214A grubu personellerine teşekkür ederim.

Illness Narratives in Uyghurs in the Context of the Cultural Construction of the Illness

Abstract

Uyghur Folk medicine, which has a special place in forming and developing Turkish folk medicine, is based on a well-developed system both in the past and today in terms of sense of health and disease, diagnosis of diseases, methods used in treatments and healers’ qualifications. Belief system, interactions of Estern Turkestan with different cultures which is on the route of Silk Road, translations made in the field of medicine and rich accumulation of the settled life; all became touchstone in formation of Uyghur folk medicine. Uyghurs, who developed this historical and cultural accumulation, provided for folk medicine to become systematic and to be prescribed in terms of both performers of tradition and methods used, and elements they used in the healing.
Oral culture has an important place in the transmission of Uyghur folk medicine. The practices carried out for the purpose of treatment and the verbal elements and rituals included during the performance of these practices have been the subject of many studies due to the fact that they have played a role in the transmission of tradition. In the studies on Turkish folk medicine/medicine, which basically has an oral narrative tradition, while the healer, treatment methods and treatment materials are discussed, the narratives shaped in the context of belief, which have the function of adopting themselves and being accepted in the society in the process of the healer becoming a healer, narratives shaped based on the cause of the disease, and the narratives (especially with extraordinary features) that the patient conveys in line with the healer and the treatment method applied by the healer who is effective in the healing process have been ignored.
In the study, in addition to the narratives of the healers, who are in the position of healers based on Uyghur folk medicine and who play an active role in the acceptance of the healer in the society, the "illness narratives" covering the healing process of the patient and the narratives of the patient (usually containing extraordinary) for the healing qualities of the healer are considered as a new genre in terms of their functions within the scope of "healing narratives".

Keywords

Folk medicine in Uyghurs, healing narratives, illness narratives, ilness, Uyghurs

Project Number

1059B142200260

References

• Bayat, Ali Haydar (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Bozok, Nihan (2019). “Hastalığını Anlatmak, Dünyaya Doğru Açılmak, Dayanışmak ve Güçlenmek Üzerine: Kadınların Sözlerine Uğrayan Sağaltıcı Diyaloglar”. Kültür ve İletişim. 45: 11-32.
• Briggs, Charles L. (2012). “Toward a New Folkloristics of Health”. Journal of Folklore Research. 49: 319-345.
• Douglas, Mary (2005). Saflık ve Tehlike Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Duman, Mustafa (2023). “Halk Hekimliğinin Kaynakları: Din, Büyü ve Em”. Türk Halk Hekimliği Kitabı. Ed. Nagihan Baysal Yurdakul. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 37-52.
• Gezgin, İsmail (2020). Homo Narrans İnsan Niçin Anlatır?. İstanbul: Redingot Yayınları.
• Kiyat, Arzu (2022). Oş Bölgesi Kırgız Türklerinde Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kırklareli: Trakya Üniversitesi.
• MacLachlan, Malcolm (2006). Culture and Health: A Critical Perspective Towards Global Health. West Sussex, England: John Wiley & Sons.
• Naiper, A. David vd. (2014). “Culture and Health”. The Lanced. 384: 1-33.
• Nazlı, Aylin (2007). “Hastalın Sosyal İnşası ve Hastalık Anlatıları: Meme Kanseri Örneği”. Sosyoloji Dergisi. 18: 149-224.
• Necip, Emir Necipoviç (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çev. İklil Kurban. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• O’connor, Bonnie Blair ve Hufford, David (2001). “Understanding Folk Medicine”. Culture and Medicine in Modern Health Belief Systems. USA: Utah State University Press. 13-35.
• Press, Irvin (1978). “Urban Folk Medicine: A Functional Overview”. American Anthropologist. 80: 71-84.
• Randall, William L. (2014). Bizi Biz Yapan Hikayeler Kendimizi Yaratma Adına Bir Deneme. Çev. Şen Süer Kaya. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Selberg, Torunn (1995). “Faith Healing and Miracles: Narratives about Folk Medicine”. Journal of Folklore Research. 32: 35-47.
• Serbest, Kamile (2024). Uygurlarda Halk Tıbbı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.