Topkapı Sarayı Tablakâr Koğuşu’nun Tamir Ve Restorasyon Süreci

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 557 - 595, 31.12.2024

Ece Uysal Engüdar , Uzay Yergün

https://doi.org/10.29135/std.1410034

Abstract

On beşinci yüzyılda inşa edilen Topkapı Sarayı yaklaşık beş asırlık oluşumuyla Osmanlı Devleti’nin sosyal, ekonomik, idari, askeri, sanatsal ve kültürel kimliğini yansıtmaktadır. Kültürel mirasın önemli bir örneği olan saray her bir parçasıyla özenle korunmayı hak etmektedir. Ancak XX. yüzyıla kadar klasik ve ithal sanatla üst üste tamir ve inşası süren yapıların, özellikle Cumhuriyet Dönemi’nden sonra sarayın müzeye çevrilmesiyle birlikte üslup birliği anlayışı doğrultusunda restorasyon adı altında özgünlüğü zarar görmüştür. Anıtların korunmasıyla ilgili yasaların çok geç yürürlüğe girmesi ve bu yasalardaki eksiklikler, kurulların sınırlı koruma algısı, kurul kararlarının çoğu zaman göz ardı edilmesi, uygulamalardaki özensizlikler, müze işlevinin saray mimarisinin önüne geçmesi saraydaki tahribatları hızlandırmıştır. Sur ve bahçelerle çevrili, yönetim, yaşam, ibadet ve servis mekanlarından oluşan Topkapı Sarayı’nın bir birimi de saray mutfaklarının (Matbah-ı Âmire) yardımcı bir kolu olan Tablakâr Koğuşu’dur. Tablakârların ikamet ettiği, mutfak araç-gereçlerinin depolandığı koğuş Osmanlı Dönemi’nde çeşitli tamir ve güçlendirme yöntemleriyle ayakta tutulmuştur. Saray müzeye çevrildikten sonra koğuşun dönem ekleri ayıklanmış, betonarme elemanların ilavesiyle koğuş özgünlüğünü kaybederek önce araba seksiyonu ve karakol, ardından arşiv ve kumaş deposu olarak hizmete girmiştir. Tablakâr Koğuşu’nun koruma sürecine odaklanan bu çalışma sırasında ülke genelindeki koruma yaklaşımları yasal düzenlemeler, kanunlar ve kurumsal yapılaşma çerçevesinde incelenmiş, bu veriler Topkapı Sarayı, Matbah-ı Âmire ve en son Tablakâr Koğuşu özelinde karşılaştırılmıştır. Tablakâr Koğuşu’nda esaslı onarımın en son 1962 tarihinde yürütülmesi sebebiyle XV. yüzyıldan 1962 yılına kadar olan bir süreci kapsayan bu çalışmada koruma tarihi, Topkapı Sarayı’nın mimarisi, teşkilat yapısı ve tarihi ile ilgili kaynaklar taranmış, kurul kararları ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndaki tamir belgelerine yer verilmiştir.

Keywords

Koruma tarihi, koruma sorunları, Topkapı Sarayı, saray mutfakları (Matbah-ı Âmire), Tablakar Koğuşu, tamir ve restorasyon, Tablakâr Koğuşu

Supporting Institution

Yıldız Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Koordinatörlüğü

Project Number

FBA-2021-4083

Repair and Restoration Process of the Topkapi Palace Tablakâr Ward

Abstract

The Topkapı Palace, built in the second quarter of the fifteenth century in Sarayburnu, İstanbul, reflects the social, economic, administrative, military, artistic and cultural identity of the Ottoman Dynasty with its nearly five-century-old formation. After the foundation of the Topkapı Palace consisting of administrative, residential, worship and service areas surrounded by fortification walls and gardens, its construction and repair process continued perpetually by virtue of its high population including sultan and his own family, palace women, internal and external servants until the nineteenth century. This process was related to the sultan’s personal claim through the principle of practicality. Namely, if a palace structure was not useful anymore, it could be left idle and even demolished. In the nineteenth century, the palace was abandoned partially, hence, only visited in special occasions by the dynasty and shown around like a museum to foreign bureaucrats. This situation led the repair of the structures on visit route and service units solely, while the rest of them were left neglected and idle owing to the principle of practicality. After converted into a museum in 1924, the Topkapı Palace lost its authenticity due to the prevalent tendency of stylistic unity under the name of supposed restorations especially in the Republican Era. Its late periodic Western layers were eliminated to transform the palace into the glorious days of the Ottoman Empire, the late ones were replaced with the classical ones, as well. Besides, using cement-based material on the invisible parts of a structure was not found inconvenient. The very late publication of the laws regarding the conservation and the inadequacies of them, limited perceptions of boards, poor documentation, mostly ignored boards’ decisions, interpretation-based interventions, imprecise executions and priority of the museum function over the palace architecture enhanced this destruction. Of course, all of these circumstances had a serious impact on the Tablakâr Ward, which is the subject of this study. Being an auxiliary branch of the palace kitchens, The Tablakâr Ward, where tray carriers lived and kitchen utensils were kept, was tried to be sustained because it was an essential service unit in the Ottoman Era even in the nineteenth century. This permanence was ensured thanks to the various repair and consolidation methods such as maintenance, new planning or after disasters like earthquakes and fires. In Republican Era, through stylistic unity urge, its late periodic layers were eliminated and Ottoman classical architectural elements were added so as to revive an era. Moreover, by keeping its masonry structure shell the ward’s interior was redesigned by using cement-based materials such as plaster, flooring, stairs, lintel and beam because of the fact that conserving the silhouette of a structure was the only matter during those days. Regardless of its authenticity, the ward was served as antique car section and police station and subsequently as fabric storage and archive. During this study, limited to the 15th century and 1962, the last essential restoration of the ward, conservation approaches across the country were examined within the framework of legal regulations, laws and institutional structuring, and these were compared with the Topkapı Palace, palace kitchens and most recently the Tablakâr Ward to acquire conservation process of the Tablakâr Ward with the help of a literature review, board decisions and repair documents of The Ottoman Archives of the Turkish Republic Presidency State Archives.

Keywords

Conservation history, conservation issues, Topkapı Palace, palace kitchens (Matbah-ı Âmire), Tablakar Ward, repair and restoration, Tablakâr Ward

Project Number

FBA-2021-4083

References

• Ağca Diker, S. (2018). İstanbul Depremleri Sonrasında Topkapı Sarayı’nda Yapılan Tamiratlara Bakış. Filiz Çağman’a Armağan. İstanbul: Lale Yayıncılık.
• Alman Arkeoloji Enstitüsü Arşivi. (1918). D-DAI-IST-3929. İstanbul: Alman Arkeoloji Enstitüsü.
• Alsaç, Ü. (1992). Türkiye’de Restorasyon. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altınay, A. R. (1998). Kafes ve Ferace Devrinde İstanbul. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Anafarta, N. (1984). Müzelerden Anılar. Kemal Çığ›a Armağan. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• ARKMİM. (2006). İstanbul Topkapı Sarayı Mutfakları Rölöve ve Restorasyon Projelerinin Yapılması İşi. İzmir: ARKMİM Mimarlık, Arkeolojik Restorasyon, Konservasyon, Prj. İnş. Ltd. Şti.
• Aykaç, P. (2020). The Commission for The Preservation of Antiquities and its Role in The Appropriation of İstanbul’s Diverse Heritage as National Heritage (1939–1953), New Perspectives on Turkey (62), 75-99.
• Ayverdi, E. H. (1974). Osmanlı Mi‘mârîsinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481) (IV). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Bayrak, M. (1996). Topkapı Sarayı. İstanbul: Sümer Kitabevi.
• Billur, İ. (2020). Türkiye’de Kültürel Miras Koruma Çalışmaları Bağlamında İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü’nün Rolü, (Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dânişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (1). İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Dündar, A. (2000). Arşivlerdeki Plân ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dündar, A. (2001). Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyet Kongresi, 269-280, Konya: T.C. Selçuklu Üniversitesi Selçuk Araştırmaları Merkezi Yayını.
• Ekrem Hakkı Ayverdi Enstitüsü Arşivi. (1940-1942). Tasnifsiz Fotoğraf Albümü. İstanbul: Kubbealtı Ekrem Hakkı Ayverdi Enstitüsü.
• Eldem, S. H., & Akozan, F. (1982). Topkapı Sarayı Bir Mimari Araştırma. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erkins, Z. (1959). Topkapı Sarayı. İstanbul: Motif Basımevi.
• Eski Eserler Kanunu. (1973). T.C. Resmî Gazete, 1710, 25.07.1973.
• Eyice, S. (1989). Ahmed III Kütüphanesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, 40-41). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Eyüboğlu Anhegger, M. (1986). Topkapı Sarayı’nda Padişah Evi (Harem). İstanbul: Sandoz Kültür Yayınları.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1955a). 14.03.1955 Tarih ve 364 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1955b). 19.07.1955 Tarih ve 406 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1957). 16.11.1957 Tarih And 630 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1958). 13.04.1958 Tarih ve 903 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1959a). 08.02.1959 Tarih ve 1087 Sayılı Kurul Kararı. Ankara: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1959b). 26.04.1959 Tarih ve 1113 Sayılı Kurul Kararı. Ankara: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1961a). 08.01.1961 Tarih ve 1459 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1961b). 31.01.1961 Tarih ve 101 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1961c). 25.02.1961 Tarih ve 1500 Sayılı Kurul Kararı. Ankara: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu. (1982). 11.12.1982 Tarih ve 14403 Kurul Sayılı Kararı. İstanbul: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu.
• Genç, M., & Mazak, M. (2000). İstanbul Depremleri Fotoğraf ve Belgelerde 1894 Depremi. İstanbul: İGDAŞ Kültürel Yayınları.
• Genim, S. (2014). İmparatorluk ve Cumhuriyet Döneminde Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıkları Mevzuatı, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fenbilimleri Dergisi (26), 111-124.
• Getty Research Institute Digital Collections. (1910). Port de Constantinople: le Vieux Séraï, https://rosettaapp.getty.edu/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE2290564. E.T. 18.12.2020.
• Gümüş, M. D. (2018). II. Meşrutiyet’te Saray İçin Çalışmak: Vedad (Tek) Bey’in Sermimarlık Dönemi, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1937a). 1937-17_738. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1937b). 1937-17_739. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1939). 1939 -1_146. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1942). 1942-60_788. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1946). 1946-157_79. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1950). 1950-250_192. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• Harita Genel Müdürlüğü Arşivi. (1959). 1959-1018_632. Ankara: T.C. Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü.
• İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. (yak. 1894). Boğaziçi’nden Ayasofya Camii ve Topkapı Sarayı, FKA_002419,https://katalog.iae.org.tr/yordam/?p=1&q=FKA_002419&alan=tum_txt&demirbas=FKA_002419_002419. E.T. 04.08.2019.
• İstanbul Arkeoloji Müzesi Arşivi. (1949a). R 324 - 10. İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzesi .
• İstanbul Arkeoloji Müzesi Arşivi. (1949b). R 324 - 11. İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzesi.
• İstanbul Arkeoloji Müzesi Arşivi. (1949c). R 324 - 08. İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzesi .
• Karahasan, Ü. (2005). Topkapı Sarayı Müzesi Cumhuriyet Dönemi Restorasyonları, (Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kayın, E. (2008). Türkiye Koruma Tarihindeki Kırılmalar. Mimarlık (343), 98-105.
• Koçu, R. E. (1960). Topkapu Sarayı: İçinde Geçen Vak’alar, Eski Saray Hayatı ve Teşkilatı ile Beraber Adım Adım, Köşe Köşe. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Yüksek Kurulu. (1987). 17.07.1987 Tarih ve 3523 Sayılı Kurul Kararı. Ankara: Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Yüksek Kurulu.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu. (1991). 13.03.1991 Tarih ve 2544 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu. (1995). 12.07.1995 Tarih ve 6848 Sayılı Kurul Kararı. İstanbul: I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. (1983). T.C. Resmî Gazete, 2863, 21.07.1963.
• Madran, E. (1985). Osmanlı Devleti’nde “Eski Eser” ve “Onarım” Üzerine Gözlemler. BELLETEN, XLIX (195), 503-546.
• Madran, E. (1996). Cumhuriyet’in İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi I. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi (16), 59-97.
• Madran, E. (1997). Cumhuriyet’in İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi II. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi (17), 75-79.
• Madran, E. (2002). Osmanlı İmparatorluğunun Batılılaşma Sürecinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler. Türkler Ansiklopedisi (C. 15, 673-683). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Meriç, R. M. (1965). Mimar Sinan Hayatı, Eseri (I), Mimar Sinan’ın Hayatına, Eserlerine Dair Metinler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Miller, B. (1931). Beyond the Sublime Porte the Grand Seraglio of Istanbul. New Haven: Yale University Press.
• Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2019). T.C. Resmî Gazete, 30880, 06.09.2019.
• Necipoğlu, G. (2007). 15. ve 16. Yüzyıllarda Topkapı Sarayı, Mimarî, Tören ve İktidar. (R. Sezer, Çev.) İstanbul: YKY.
• Ogan, A. (1947). Türk Müzeciliğinin 100. Yıldönümü. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını.
• Online Archive of California. (1875). Constantinople: Vue du Bosphore et de Scutari. https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/kt038nd8h9/dsc/?query=et%20de%20scutari;dsc.position=1#hitNum1. E.T. 05.03.2021.
• Open Edition Journals. (1481). A Map Of Constantinople in Liber Insularum Archipelagi, Boundelmonti. https://journals.openedition.org/memini/docannexe/image/1392/img-11.png. E.T. 09.06.2021.
• Orgun, Z. (1981). Osmanlı Sarayında Yemek Yeme Adabı. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, 139-151, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor ve Araştırma Dairesi Yayınları.
• Öz, T. (1949). Topkapı Sarayı Müzesi Onarımları. Güzel Sanatlar (6), 6-162.
• Öz, T. (1950). Topkapı Sarayı Müzesi. Sanat Yıllığı 1950, 81-88.
• Özbersan. (2008). Tablakâr Koğuşu’nun 2019 Yılı Onarımları Öncesindeki Durumu, Özbersan İnşaat ve Tic. Ltd. Şti. Arşivi, İstanbul.
• Özlü, N. (2018). From Imperial Palace to Museum: The Topkapı Palace During the Long Nineteenth Century, (PhD Thesis), Boğaziçi University/Institute for Graduate Studies in Social Sciences, İstanbul.
• Resmî Gazete. (1972). 6785 Sayılı İmar Kanunu’nda Bazı Değişikler Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 1605, 11.07.1972.
• Sakaoğlu, N. (2002). Tarihi, Mekanları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray-I Hümayun. Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank.
• Salt Araştırma. (1894-1912). TASUDOC1048, Topkapı Sarayı planı-Plan of Topkapı. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/81932. E.T. 18.07.2019.
• Sébah & Joaillier. (1888). Palais du Vieux Serail, Vue Prise de la Mer. https://www.sebahjoaillier.com/binalar-ve-girisler?pgid=jnyfkur8-d78aa334-1a5f-44d7-8a2a-7d32cf40fed7. E.T. 16.09.2021.
• Seçkin, N. (1990). Topkapı Sarayı’nın Biçimlenmesine Egemen Olan Tasarım Gelenekleri Üzerine Bir Araştırma (1453-1755), (Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Selânikî, M. (1999). Tarih-i Selânikî (I). (M. İpşirli, Ed.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sönmez, N. (1997). Osmanlı dönemi yapı ve malzeme terimleri sözlüğü. İstanbul: YEM Yayın.
• Şeref, A. (1908-1911). Topkapı Sarayı Hümayunu (İmparator Sarayı. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/91968. E.T. 09.12.2021.
• Tezcan, H. (1984). Topkapı Sarayı Müzesi Kurşunluk Hafriyatı. Kemal Çığ›a Armağan. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. (1940). 55/36. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. (1961). 55/62-a. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
• Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü. (1984). Topkapı Sarayı Müzesi’nin 60 Yılı. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü.
• TURES. (2009). Topkapı Sarayı Avluları Çevre Düzenlemeleri İşi. İstanbul: TURES Turizm Planlama ve Restorasyon San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Uluçay, Ç. (1971). Harem II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uysal Engüdar, E. (2023). Topkapı Sarayı Matbah-ı Âmire Binalarının Koruma ve Onarım Tarihi, (Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ülgen, A. S. (1943). Anıtların Korunması ve Onarılması. Ankara: Maarif Vekilliği Antikite ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları.
• Ürekli, F. (1999). İstanbul›da 1894 depremi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BOA., CS.M, 135/6771 (Cevdet Saray). 23.10.1766 (Fi 19 Ca. sene [11]80).
• BOA., HH.d 12404 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 08.08.1877 (Fi 28 B. sene [12]94).
• BOA., HH.d 15404 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 18.06.1880 (Fi 10 B. sene [12]97).
• BOA., HH.d 21450 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 08.10.1868. (Fi 20 C. sene [12]85).
• BOA., HH.d 21648 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 01.09.1862 (Fi 06 Ra. sene [12]79).
• BOA., HH.d 21653 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 01.09.1862 (Fi 06 Ra. sene [12]79).
• BOA., HH.d 31143 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 31.03.1894 (Fi 24 N. sene [13]11).
• BOA., HH.d. 19202 (Hazine-i Hâssa Nezâreti Defterleri). 18.12.1884 (Fi 29 S. sene [13]02).
• BOA., HH.i 186/31 (Hazine-i Hâssa Îradeler). 26.09.1906 (Fi 07 Ş. sene [13]24).
• BOA., ML.EEM 179/98 (Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti). 16.11.1893 (Fi 04 Teşrinisâni sene [1]309).
• BOA., ML.EEM. 179/122 (Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti). 23.11.1893 (Fi 11 Teşrinisâni sene [1]309).
• BOA., ML.EEM. 199/33 (Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti). 12.12.1894 (Fi 30 Teşrinisâni sene [1]310).
• BOA., ML.EEM. 625/11 (Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti). 14.10.1907 (Fi 01 Teşrinievvel sene [1]323).
• BOA., TS.MA.d 449 (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Defter). 05.07.1874 (Fi 20 Ca. sene [12]91).
• BOA., TS.MA.d 7722/1 (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Defter). 28.02.1767 (Fi 29 N. sene [11]80).
• BOA., TS.MA.e 1067/64 (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı). 29.01.1922 (Fi 29 Ca. sene [13]40).
• BOA., TS.MA.e 629/78, (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı). 27.09.1886 (Fi 28 Z. sene [13]03).
• BOA., TS.MA.e, 5087 (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı). 14.11.1818 (Fi 04 M. sene [12]33).