Anadolu Aleviliğinin Kolektif Melankolisi: Feda Edilemeyen İmgenin Tiranlığı

Year 2025, Issue: 4, 103 - 121, 30.06.2025

Volkan Yalçın

https://doi.org/10.64342/surekdergi.1531687

Abstract

Kolektif belleğin önemli paydaşlarından birisi olan yas çalışması, toplulukların kayba dair verdikleri tepkileri tanımlamak ve açıklamak için kullanılmaktadır. Yas çalışmasının aşamaları her ne kadar keskin sayılabilse de bazı toplulukların süreçleri yas çalışmasının belirgin sınırları içerisinde yeterince tanımlı olmayabilir. Kolektif belleğin hatırlama ve unutma pratikleri ekseninde düşünebileceğimiz kültürel bellek yasın kültürel boyutunu da anlamamızı sağlayabilir. Anadolu Alevileri özelinde hatırlama, tekrarlama, yorumlama, canlandırma ve çeşitleme yollarıyla diriltilen ve süreklileştirilen keder, trajik toplum kimliği kazanmada önemli araçlardan birisi olmuştur. Anadolu Aleviliği’nin bilinçdışı motoru çeşitli yitim süreçlerini tarihsel bağlamından görece ayırarak yorumlamış, böylece içselleştirmiş ve onu inancın kayıp nesnesi olarak işaretlemiştir. Bu işaret aynı zamanda bir çeşit kimlik inşa sürecinin de baş aktörüdür. Çalışmada bu inşa sürecinin dürtülerini ve yitimin ritüelleşerek dini-toplumsal yaşamın iskeletini oluşturma sürecini psikanalitik yorumlarla açmaya çalışacağız. Melankolinin bireysel bir nevroz, duygu durumu veya eğilim olabileceği yaklaşımları psikanalitik açıdan ele alınarak kolektif bir melankoli tanımının Alevi inancı üzerinden ortaya konulması amaçlanmıştır.

Keywords

melankoli, yas, kayıp, psikanalitik, alevilik

the Collective Melancholy of Anatolian Alevism: the Tyranny of the Image That Cannot Be Sacrificed

Abstract

References

• Akot, B. (2010). Freud’un rüya yorum metodu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10/ 1.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. (Tekin, A. Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Ateş, E. (2019). Ayfer Karakaya-Stump: Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık: Alevi kaynaklarını, tarihini ve tarihyazımını yeniden düşünmek. (Kitap İncelemesi) Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 2/1, 94-100.
• Baymur, B. (2017). Genel psikoloji. İnkılâp Yayınları.
• Beler, İ. (2018). Koçgiri Aşireti’nde ölüleri anma ritüelleri. (Tez No. 510546). [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Connerton, P. (2019).Toplumlar nasıl anımsar? (Şenel, A. Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Durdu, A. “Hatay Nusayrilerinde Eren İnancı ve İnanç Merkezleri.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (2017): 155-172. (Son erişim tarihi: 27.02.2021).
• Ellwood, R. S. (2008). Myth: Key concepts in religion. Continuum.
• Evans, D. (2006). An introductory dictionary of Lacanian psychoanalysis. Routledge.
• Ferber, I. (2016). Melankoli felsefesi: Sigmund Freud ve Walter Benjamin. (Denizci, B. Çev.). Sub.
• Freud, S. (1957). Mourning and melancholia. The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud: On the History of the Psycho-Analytic Movement, Cilt XIV, Hogarth Press.
• Freud, S. (2015). Yas ve melankoli. (Emirsoy, A. Çev.). Telos Yayınları.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri (Uçar, B. Çev.). Heretik Yayınları.
• Keskin, Y. (2012). Yakın döneme etkileri itibarı ile Kerbelâ. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 307-340.
• Kübler-Ross, E. (2014). On grief and grieving: Finding the meaning of grief through the five stages of loss. Scribner.
• Lacan, J. (1964). The four fundamental concepts of psychoanalysis: The seminar of Jacques Lacan, XI. Routledge.
• Lacan, J. (2005). Écrits, (B. Fink Trans.). New York, NY: W. W. Norton & Company.
• Leader, D. (2018). Depresyon: Yas ve Melankoli. (Göçmen, A. Çev.). Encore Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2012). İslam-Türk inançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas kültü. Kabalcı Yayınları.
• Özgüven, E. (2019). Kutsalın kendisini ifşa etme aracı olarak rüya. (Tez No. 593796). [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Starobinski, J. (2007). Aynada melankoli. (Özcan, M. E. Çev.). Dost Yayınları.
• Teber, S. (2013). Melankoli: Normal bir anomali. Say Yayınları.
• Yıldırım, R. (2018). Geleneksel Alevilik: İnanç, ibadet, kurumlar, toplumsal yapı, kolektif bellek. İletişim Yayınları.
• Tek, A. (2019). Kolektif bellekte kırılma ve yeniden inşa olarak Kerbela yası. Monograf, 11, 10-39.
• Yıldız, H. (2007). Alevi geleneğinde ölüm ve ölüm sonrası tören ve ritüeller. Türk Kültürü ve Hacı Bek-taş Veli Araştırma Dergisi, 42, 93-112.
• Žižek, S. (2020). Mutlak geritepme: Yeni bir diyalektik materyalizm temeline doğru. (Aksoy, B. E. Çev.). En-core Yayınları.