İslam Devletinin İlk Kuruluş ve Kurumsallaşma Süreci

Year 2017, Issue: 38, 273 - 286, 01.08.2017

Mehmet Şimşir

Abstract

İnsan, dünya hayatında tek başına yaşama imkânına sahip değildir. Bu nedenle benzer özellikleri olan insanlar, birlikte yaşamaya başlamış ve insan topluluklarını oluşturmuşlardır. Bu insan toplulukları, belirli organizasyonları hayata geçirdikten sonra ise toplum olmuşlardır. Toplumların hayata geçirdiği organizasyonlarının içerisinde en önemlisi siyasî organizasyonlardır. Siyasî organizasyonlar da belirli şartları taşıdıklarında devlet olmuşlardır. Devlet, tüm toplum üyelerinin ve organizasyonlarının varlığını koruma ve devam ettirme noktasında büyük bir işleve sahip olmuştur. Bu nedenle toplumlarda, tarihin en eski dönemlerinden itibaren siyasî organizasyonlar ve çeşitli şekilleriyle devletler hep var olagelmiştir. İnsanın mutluluğu, huzuru ve güvenliğinde bu unsurlar büyük önem taşımıştır.İslam dini de insanın dünya ve ahiret hayatında mutluluğu, huzuru ve güvenliğini hedeflediği için sadece bireysel yaşamla ilgili değil, aynı zamanda toplumsal hayatla ilgili de birçok ilke söylemiştir. Bu geçekten hareketle İslam Tarihi içerisinde ilk siyasî organizasyonun ne şekilde, ne zaman, hangi özelliklerde hayata geçtiği ve bunun kurumsallaşma süreci son derece önem taşımaktadır. Bu noktada, İlk İslam Devleti’nin Hz. Peygamber zamanında hayata geçtiği hemen hemen herkes tarafından kabul edilirken, kurumsallaşma sürecinin ise Hz. Ömer’in “Dîvân” teşkilatını tesis etmesiyle başladığı iddia edilmektedir. Oysa Hz. Peygamber döneminden itibaren kurumsallaşma ve “Dîvan” teşkilatının temellerinin atılmaya başladığını bize gösteren birçok delil mevcuttur. Biz bu makalemizde delileri ile birlikte ilk kurumsallaşma sürecinden bahsedeceğiz.

Keywords

İlk İslam Devleti, İslam Kurumları, Hz. Peygamber, Hz. Ömer, Dîvân Teşkilatı.

The First Establasment and Institutionalization Process of Islamic

Abstract

Human does not have the opportunity to live alone in the life of this world. For this reason, people with similar characteristics began living together and formed human communities. These human communities have become society after certain organizations have passed away. Political organizations are among the most important organizations of societies. Political organizations have become state when they have certain conditions. The state has a great deal of work to protect and maintain the existence of all community members and organizations. For this reason, since the earliest periods of history, societies have always existed with political organizations and various forms of states. These elements are of great importance in human happiness, peace and security. Since Islam aims at happiness, peace and security in the life of the world and the hereafter, Islam has said many principles not only about individual life, but also about social life. From this point of view, it is of utmost importance that the first political organization in Islamic History, how, when, and by what characteristics passed and the process of institutionalization. At this point, almost everyone claims that the first Islamic state had passed through a time of prophet, and that the process of institutionalization began in the time of Omar. However, from the time of the Prophet, there is a great deal of evidence showing that institutionalization and the foundations of the “Diwan” organization are beginning to take place. In this article, we will talk about the first institutionalization process together with the insights

Keywords

First Islamic State, Islamic Institutions, Prophet, Omar, Diwan Organization

References

• Ahmed b. Hanbel. Müsned, Beyrut, trz.
• Akal, Cemal Bali. İktidarın Üç Yüzü, Ankara, Dost Kitabevi, 2009.
• Akyüz, Vecdi (edt.). (1994). Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, İstanbul, Beyan Yay., I-V.
• Algül, H. (1994). “Asr-ı Saadette İdarî Hayat”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Beyan Yay., II/145-163.
• Atar, F. (1994). “Asr-ı Saadette Adliye Teşkilatı”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Beyan Yay., III/105-173.
• Augustinus. Tanrı Devletinden Seçmeler I, çev.: Mete Tunçay, Batı Siyasal Düşünüşünden Seçmeler, İstanbul, Sinan Yay., 1973.
• Aykaç, Mehmet. Abbasi Devletinin İlk Dönemi İdarî Teşkilatında Divanlar, Ankara, TTK. Yay., 1997.
• A’zamî, Mustafa. (1994). “Asr-ı Saadette Yazı ve Vahiy Katipleri”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Beyan Yay., I/367-464.
• Azimli, M. (2008). “İslam’da Yönetim Sistemi Konusunda Bir Literatür Denemesi”, DÜ. İlahiyat Fak. Dergisi, Cilt: X, Sayı: 2, Diyarbakır, ss. 143-154.
• Başgil, A. F. (1946). “Devlet Nedir”, İÜ. Hukuk Fakültesi Mecmuası, XII/4, İstanbul, ss. 981-990.
• Belâzurî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahya b. Câbir. Fütûhu’l-Buldân, thk.: Abdullah Enis et-Tabbâ’, Beyrut, 1957.
• Bozkurt, N. (2007). “Nüfus”, DİA., İstanbul, XXXIII/293-294.
• Brockelmann, V. Carl. İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi, çev.: Neşet Çağatay, Ankara, AÜ. İlahiyat Fakültesi Yay., 1964.
• Buhârî, Ebu Abdullah b. İsmail. Sahihu’l-Buhârî, İstanbul, Çağrı Yay., 1981.
• Cehşiyârî, Ebu Abdullah Muhammed. Kitabu’l-Vüzerâ ve’l-Küttâb, thk.: Mustafa es-Sakkâ vd., Mısır, 1980.
• Cevâd Alî. el-Mufassal fi Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm, I-X, 2. Baskı, Beyrut, 1993.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah, Kahire, 1956-57.
• Corci Zeydan. el-Arab Kable’l-İslam, thk.: Hüseyin Mü’nis, Kahire, trz.
• -İslam Uygarlıkları Tarihi, çev.: Nejdet Gök, İstanbul, İletişim Yay., 2004.
• Çağatay, Neşet. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara, AÜ. İlahiyat Fak. Yay., 1957.
• Davutoğlu, A. (1994). “Devlet”, DİA., İstanbul, IX/234-240.
• De Goeje, M. J. (1997). “Arabistan”, MEB. İA., Eskişehir, I/472-479.
• Dûrî, A. (1994). “Divan”, DİA., İstanbul, IX/377-381.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. Eş’as. Sünen, İstanbul, Çağrı Yay., 1981.
• Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim. Kitabu’l-Harac, Kahire, 1396.
• Ebu’l-Ulâ Mardin. (1997). “Beytü’l-Mâl”, MEB. İA., Eskişehir, II/591-593.
• Ebû Ubeyd Kasım b. Sellâm. Kitâbü’l-Emvâl, Kahire, 1976.
• Erkal, M. (1992). “Beytü’l-Mâl”, DİA., İstanbul, VI/90-94.
• -(1994). “Asr-ı Saadette Vergi”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Beyan Yay., III/179-239.
• Evkuran, M., (2006). “Peygamber Karizma ve Siyasal Otorite -Hz. Muhammed’in Liderlik Tecrübesi Üzerine Bir Analiz”, İslamî İlimler Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, ss. 51-67.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Ahbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âsâr, thk.: Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş, Mekke, 2003.
• Gözler, Kemal, Devletin Genel Teorisi, Bursa, Ekin Yay., 2009.
• Güzel, Ahmet. Hulefâ-i Râşidîn Döneminde İdarî Yapı, Konya, NKM Yay., 2011.
• Hâkim, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah. Müstedrek, Riyad, trz.
• Hamidullah, M. (1961). “el-Îlâf veya İslam’dan Önce Mekke’nin İktisâdî-Diplomatik Münasebetleri”, çev.: İsmail Cerrahoğlu, AÜ. İlahiyat Fak. Dergisi, IX, Ankara, ss. 213-222.
• -Hz. Peygamber’in Altı Orijinal Diplomatik Mektubu, çev.: Mehmet Yazgan, İstanbul, Beyan Yay., 1990.
• -İlk İslam Devleti, çev.: İhsan Süreyya Sırma, İstanbul, Beyan Yay., 1992.
• -İslam Peygamberi, çev.: Salih Tuğ, İstanbul, İrfan Yay., 1993.
• -el-Vesâiku’s-Siyasiyye li’l-Ahdi’n-Nebeviyyi ve’l-Hilâfet’r-Râşide, Beyrut, Dâru’n-Nefâis, 2001.
• Hammâş, Necdet. “ed-Devâvînu’l-Merkeziyye fi Şam fi Asrı’l-Ümevî”, Buhus fi Tarihi Biladi’ş-Şam, Amman, 1990.
• Hasan, İbrahim Hasan. Târîhu’l-İslâmi’s-Siyasî ve’d-Dinî ve’s-Sakafî ve’l-İctimaî, Mısır, 1948.
• Hasan, İbrahim Hasan ve Ali, İbrahim Hasan. Nüzumu’l-İslamiyye, Kahire, 1966.
• Hegel, G.W.F. Tarihte Akıl, İstanbul, Kabalcı Yay., 2003.
• - Tarih Felsefesi, İstanbul, İdea Yay., 2006.
• Hitti, Philip K. Siyasal ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul, Boğaziçi Yay., 1989.
• Hizmetli, Sabri. İslam Tarihi, Ankara, AÜ. İlahiyat Fak. Yay., 1991.
• Hobbes, Thomas. Leviathan’dan Seçme Parçalar, çev.: Mete Tunçay, Batıda Siyasal Düşünceler Tarihi II, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2002.
• Huriye Tevfik Mücahid. Farabi’den Abduh’a Siyasi Düşünce, çev.: Vecdi Akyüz, İstanbul, İz Yay., 1995.
• Huzâî, Ali b. Muhammed. Tahrîcu’d-Delâlâti’s-Sem’iyye, thk.: İhan Abbas, Beyrut, 1985.
• Hülâgü, Orhan. Farabi ve İbn-i Haldun’da Devlet Düşüncesi, İstanbul, Kırkambar Yay., 1999.
• İbn Haldun, Abdurrahman Ebu Zeyd Veliyyüddin. Mukaddime, çev.: Süleyman Uludağ, İstanbul, 1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahihi’l-Buhârî, thk.: Taha Abdurrauf Sa’d vd., Kahire, 1978.
• -el-İsâbe fî Temyizi’s-Sahâbe, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Ebu Abdullah b. Muhammed, et-Turuku’l-Hükmiye fi’s-Siyaseti’ş-Şeriyye, Kahire, 1953.
• İbn Kesir. Kitâbü’l-Fiten ve’l-Melâhim/Ölüm Ötesi Tarihi, çev.: Mehmet Keskin, İstanbul, Çağrı Yay., 2001.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed b. Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. el-İmâme ve’s-Siyâse, Kahire, 1909.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. es-Sünen, Riyad, 1983.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab, Bulak, 1299-1308.
• İbn Sa’d, Ebu Abdullah Muhammed b. Sa’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk.: İhsan Abbas, Beyrut, Dâru Sadr, 1968.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed. el-Hisbe fi’l-İslam Vazifetü’l-Hükümeti’l-İslamiyye, Medine, trz.
• -Siyaset/es-Siyasetu’ş-Şer’iyye, çev.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Dergah Yay., 1985.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu’l-Kerem. Üsdü’l-Gâbe fi Ma’rifeti’s-Sahabe, byy., 1869.
• -el-Kâmil fi’t-Târih, Beyrut, Dâru Sadr, 1965.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Subhu’l-A’şâ fî Sınâ’ati’l-İnşâ, thk.: Muhammed Hüseyin Şemseddin vd., Beyrut, 1987.
• Kapani, Münci, Politika Bilimine Giriş, Ankara, Bilgi Yay., 1992.
• Kapar, M. A. (1994). “Asr-ı Saadette Müşrikler ve Müşriklerle İlişkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul, Beyan Yay., II/311-377.
• Kâsânî, Alauddin Ebu Bekir. Bedâiu’s-Senâî fi Tertibi’ş-Şerâî, Kahire, 1328.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-Terâtîbu’l-İdâriyye, çev.: Ahmet Özel, İstanbul, İz Yay., 1990.
• Lewellen, Ted C. Siyasal Antropoloji, çev.: Erkan Koca, Ankara, Birleşik Yay., 2011.
• Marx, Karl-Engels Friedrich. Manifesto, çev.: Yavuz Mümtaz, İstanbul, 1976.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Habib. Ahkâmu’s-Sultaniyye, çev.: Ali Şafak, İstanbul, Bedir Yay., 1994.
• Menekşe, Ö. (2005). “İslam Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Maverdi ve Nizamülmülk Örneği”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt: V, Sayı: 3, ss. 193-211.
• Miller, David, Siyasal Düşünce Ansiklopedisi, çev.: Bülent Peker-Nevzat Kıraç, Ankara, Ümit Yay., 1994.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccac. el-Câmiu’s-Sahih, thk.: M. Fuad Abdülbaki, İstanbul, Çağrı Yay., trz.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen, Mısır, 1964.
• Okiç, M. T. (1960). “İslamiyet’te İlk Nüfus Sayımı”, AÜ., İlahiyat Fak. Dergisi, Cilt: VII, Ankara, ss. 11-20.
• Oppenheimer, Franz. Devlet, çev.: Alaeddin Şenel-Yavuz Sabuncu, İstanbul, Engin Yay., 1997.
• Platon, Devlet, çev.: Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1980.
• Rousseau, J.J. Toplum Sözleşmesi, çev.: Alpagut Erenulu, Ankara, Öteki Yay., 1996.
• Sâlehpur, Cemşid. Farsça-Türkçe Genel Sözlüğü, Tebriz, Lale Yay., trz.
• Salih, Subhi. İslam Kurumları, çev.: İbrahim Sarmış, Ankara, Fecr Yay., 1999.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara, DİB. Yay., 2005.
• Sırma, İ. S. (1994). “Asr-ı Saadette Devlet Başkanlığı”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Akyüz, İstanbul. Beyan Yay., II/21-42.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekir. Tarihu’l-Hulefâ, Beyrut, trz.
• Şibli, Numani. Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, çev.: Talip Yaşar Alp, İstanbul, 1975.
• Şimşir, Mehmet. İlk Dönem İslam Tarihinde Haberleşme Yöntemleri, Konya, Hüner Yay., 2011.
• Şirvânî, Harun Han. İslam’da Siyasal Düşünce ve İdare, çev.: Kemal Kuşçu, İstanbul, Nur Yay., 1965.
• Taberî, Cafer b. Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî (Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk), thk.: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut, trz.
• Tâhir b. Âşûr. Makâsıdü’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Tunus, trz.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. Sevra. Sünen, İstanbul, Çağrı Yay., 1981.
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara, Ankara Okulu Yay., 2001.
• Uygun, Oktay. Devlet Teorisi, İstanbul, Onikilevha Yay., 2017.
• Vâkıdî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-Meğâzî, Kahire, Matbaatu’s-Saâde, 1948.
• Watt, W. Montgomery. Muhammad: Prophet and Statesman, Oxford, 1961.
• -Hz. Muhammed Mekke’de, çev.: Rami Ayas-Azmi Yüksel, Ankara, AÜ. İlahiyat Fak. Yay., 1986.
• Weber, Max. Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, çev.: Özer Ozankaya, Ankara, İmge Yay., 1995.
• Ya’kûbî, Ahmed b. İshak. Tarihu’l-Ya’kubî, nşr.: M. Th. Houtsma, Beyrut, trz.
• Yeniçeri, C. (1994). “Asr-ı Saadette Devlet Bütçesi”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edt.: Vecdi Aküz, İstanbul, Beyan Yay., III/245-395.
• Yılmaz, M. (2013a), “Şurta, Hares, Ases/İç Güvenlik”, İslam Kurumları Tarihi, edt.: Eyüb Baş, Grafiker Yay., Ankara, ss. 185-207.
• -(2013b). “Kadılık ve Mahkemeler”, İslam Kurumları Tarihi, edt.: Eyüb Baş, Grafiker Yay., Ankara, ss. 315-331.
• Zübeyr b. Bekkâr, Ebu Abdullah Zübeyr b. Ahmed. Cemheretü Nesebi Kureyş, Kahire, Medeni Matbaası,1381.