Rifa’a Râfi’ et-Tahtâvî ve Gérard de Nerval’in Doğu-Batı İzlenimleri

Year 2018, Issue: 39, 262 - 283, 01.02.2018

Betül Can

Abstract

Bu çalışma, 19. yüzyılda yaşamış birbirinin çağdaşı olan iki yazarın Doğu-Batı izlenimlerini içermektedir. Söz konusu yazarlar, Fransız Gérard de Nerval 1808-1855 ile Mısırlı Rifâ’a Râfi’ et-Tahtâvî 1801-1873 olup her ikisi de seyahat izlenimlerini notlandırmıştır. Burslu olarak Fransa’ya öğrenim için gönderilen Tahtâvî, izlenimlerini Tahlisu’l-İbrîz fî Telhîs-i Bâriz 1834 Paris Gözlemleri olarak kaleme alırken; Fransa’dan yola çıkıp Mısır ve diğer Doğu ülkelerini ziyaret eden Gérard de Nerval ise eserini Voyage en Orient 1851 Doğu’ya Yolculuk adıyla yayımlamıştır. Çalışmada aynı yüzyılda yaşamış olan bir Mısırlı aydının gözüyle Paris ve bir Fransız yazarın gözüyle Kahire aktarılmaya çalışılacaktır. Böylelikle bir Doğulu yazarın gözünden Batı, Batılı yazarın gözünden Doğu’yu resmetme ve farklı bakış açıları yakalama fırsatı elde edilmiş olacaktır. Çalışmanın amacı, bizzat gezginlerin gözlemlerinden yola çıkarak Doğu-Batı karşılaştırmalı bir analiz yapmak; bunu yaparken de ilk elden kaynaklara başvurmaktır. Ancak her ne kadar çağdaş olsalar da her iki yazarın da seyyah olarak değil, daha çok edebî yönleriyle öne çıkmış olmaları göz ardı edilmemelidir. Bu da onların salt seyahat etme gayesinden ziyade başka bir toplumu gözlemleyip analiz etme amaçlarının daha ağır bastığının göstergesidir; gerçi Gérard de Nerval’in seyahate çıkma nedeni Doğu’yu görme merakı iken Tahtâvî, Paris’e seyahat için değil eğitim amacıyla gitmiştir. Zaten iki eser incelendiğinde Tahtâvî’nin gözlemlerinin daha çok modern Batı toplumunun eğitimi ve kültürel yapısına yönelik olduğu; buna karşılık Gérard de Nerval’in Doğu’nun gizemini anlamaya çalıştığı göze çarpmaktadır. Nerval, diğer Batılı yazarlar gibi taraflı olmak yerine Doğu medeniyetini, kendi öz değerleri içinde değerlendirebilmeyi başarmıştır. Tahtâvî’nin ise Mısır’ın modernleşmesinde öncü rol oynadığı, bunu da Paris’te edindiği izlenimlere borçlu olduğu söylenebilir. Ancak Tahtâvî, İslâm’a aykırı olan hususlarda temkinli yaklaşmış, dinen sakıncası olmayan gelişmeleri esas almayı yeğlemiştir. Nerval, gezdiği yerlerin tarihî ve toplumsal düzeni üzerine bazı tespitlerde bulunmuş kendi iç dünyasıyla çeliştiği noktalarda da şair kimliğini ön plana çıkarmıştır. Tahtâvî’nin de Paris izlenimlerini aktarırken aralara şiirler serpiştirmiş olması iki yazarın bu konuda benzerlik gösterdiğinin bir kanıtıdır. Yapılan bu çalışmayla Arap ve Fransız iki çağdaş yazarın edindikleri izlenimler sayesinde aynı çağın farklı toplumlardaki yansımalarına ışık tutulması mümkün olabilmiştir.

Keywords

Rifâ’a et-Tahtâvî, Gérard de Nerval, Doğu, Batı, Paris, Kahire

East-West Impressions of Rifa’a Raf’i al-Tahtawi and Gérard de Nerval

Abstract

This study contains the East and West impressions of two contemporaries who lived in the 19th century. The authors are Egyptian Rifa’a Raf’i al-Tahtawi 1801-1873 and French Gérard de Nerval 1808-1855 , both of whom marked their impressions of travel. Tahtawi, who was sent to France as a scholarship student, put his impressions down on paper as Tahlisu’l-Ibrîz fî Telhîs-i Bâriz 1834 A Paris Profile ; conversely, Gérard de Nerval, who departed from France and visited Egypt and other Eastern countries, published his work in the name of Voyage en Orient 1851 Voyage to the Orient . This study aims to convey the impressions of both Paris and Cairo from the perspectives of two contemporaries, an Egyptian intellectual and a French author, respectively. Thus, depicting different perspectives of the West from an Eastern author, and the East from a Western author could be obtained in light of this study. The aim of this study is to make a comparative analysis of East and West by consulting the original sources. However, although both authors are contemporary, what should not be ignored is that both of them become prominent with their literary aspects, not with their status of travellers. This signifies that the primary purpose of the authors is observing and analysing a distinct society, not just travelling; actually, even though the main objective of Gérard de Nerval is his interest in the East, Tahtawi went to Paris with the purpose of training, not travelling. When two works are examined, it is observed that Tahtawi mostly focused on the educational and cultural structure of modern Western society, on the other hand, Gérard de Nerval tried to understand the mystery of the East. Unlike other biased Western authors, Nerval is able to evaluate the Eastern civilization within its own values. It can be mentioned that Tahtawi played a leading role in the modernization of Egypt through the impressions he gained in Paris. However, Tahtawi, preferred to take cautious approaches to the cases contrary to Islam, and focused on the issues proper to the religion. Nerval made several determinations on the historical and social organization of the places he visited, and his identity as a poet in the places when he contradicted his inner world. The fact that Tahtawi mentioned poetry while conveying the impressions of Paris proves that two authors are similar in this respect. Through this study, it is possible to shed light on reflections of the impressions of two contemporary Arab and French authors on different societies of the same era.

Keywords

Rifa’a al-Tahtawi, Gérard de Nerval, East, West, Paris, Cairo

References

• Akçay, C. (1992). Rifâ’a Râfi’ al-Tahtâvî (Hayatı, Edebî Kişiliği ve Toplumsal Konulardaki Düşünceleri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bilgenoğlu, A. (2010). “Ortadoğu’da Bir Öncü: Modernitenin Mısır’a İlk Taşıyıcısı Rifa’a Rafi el-Tahtavî (1801-1873)”. History Studies Ortadoğu Özel Sayısı/Middle East Special Issue, s. 27-46.
• Brugman, J. (1984). An Introduction to the History of Modern Arabic Literature in Egypt. Leiden: Brill.
• Chemoul, M. (2012). “Rifâ’a Bey”. EI (1913-1936), Ed. by M. Th. Houtsma- T. W. Amold- R. Basset- R. Hartmann. [Erişim tarihi: 18.03.2018].
• Çiftçi, C. (1992). Paris Gözlemleri (çev. Cemil Çiftçi). İstanbul: Ses Yayınları.
• Çiğdemoğlu, S. (1998). “Ortaçağ, XVI, XVII, XVIII ve XIX'uncu Yüzyıllarda Fransız Doğu Seyyahlarına Kısa Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 38, S. 1-2, s. 103-120.
• Dolmacı, S. (2009). “Fransız Oryantalizmi ve Baştan Çıkaran Doğu Kadınları”. Lebriz Sanal Dergi. [Erişim tarihi: 24.02.2017].
• Er, R. (1997). Modern Mısır Romanı. Ankara: Star Ajans.
• Görgün, H. (2008). “Rifâa et-Tahtâvi”. DİA, C. 35, s. 95-97.
• Gürer, S. (2010). XVII-XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Fransız Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hilav, S. (2017). “Gérard de Nerval ve Doğu’da Seyahat”, Doğu’da Seyahat. (çev. Selahattin Hilav). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hourani, A. (2014). Çağdaş Arap Düşüncesi. (çev. Latif Boyacı, Hüseyin Yılmaz), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Housefield, J. E. (2000). “Orientalism as Irony in Gérard de Nerval's Voyage en Orient”, The Journal of North African Studies, 5 (4), s. 10-24.
• Işın, E. (2017). “Doğu’ya Açılan Kapının Eşiğinde Bir Romantik: Gérard de Nerval”, Doğu’da Seyahat. (çev: Selahattin Hilav). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnayet, H. (1997). Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri. (çev. Hicabi Kırlangıç), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• al-Marhaby, I. (2018). “Al-Tahtāwī in Paris: Western Influence on Format and Style in Early Modern Arabic Travel Literature”. Advances in Language and Literary Studies, C. 9, S.1, s.119-121.
• Nerval, G. de. (2004). Doğu’ya Yolculuk, C.1, (çev. Nihan Özyıldırım), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Nerval, G. de. (2017). Doğu’da Seyahat (çev. Selahattin Hilav), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Newman, D. L. (2011). “al-Tahtawi in Europe”, An Imam in Paris -Account of a Stay in France by an Egyptian Cleric (1826-1831)- (çev. Daniel L. Newman). London: Saqi Books.
• Newman, D. L. (2011). “Teacher, Trainer, Translator, Editor (1835-1849), Life of al-Tahtawi”. An Imam in Paris -Account of a Stay in France by an Egyptian Cleric (1826-1831)- (çev. Daniel L. Newman). London: Saqi Books.
• Öhrnberg, K. (2012). “Rifâ’a Bey al-Tahtâwî”, EI Second Edition, Ed. by: P. Bearman- Th. Bianquis- C. E. Bosworth- E. Van Donzel- W. P. Heinrichs. [Erişim tarihi: 24.03.2018].
• Said, E. W. (2016). Şarkiyatçılık -Batı’nın Şark Anlayışları-, İstanbul: Metis Yayınları.
• Sawaie, M. (2005). “Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî and his Contribution to the Lexical Development of Modern Literary Arabic” -“Rifâ’a Râfi’î et-Tahtâvî ve Modern Arap Edebiyat Dilinin Leksikolojik Gelişimine Katkısı”. (çev. Şener Şahin), Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 2, s. 161-183.
• Sorman, G. (2006). Rifaa’nın Çocukları Müslüman Modernler, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• et-Tahtâvî, R. B. R. (1905). Kitâb Tahlisu'l-İbrîz ilâ Telhîs-i Bâriz ev el-Dîvân en-Nefs bi Eyvâni Bâris. Mısır: Dâru’t-Tekaddum.
• et-Tahtâvî, R. R. (2011). Tahlisu'l-İbrîz fî Telhîs-i Bâriz. Kahire: Kelimât ‘Arabiyye.
• el-Tahtâvî, R. R. (1992). Paris Gözlemleri -Tahlisu'l-İbrîz fî Telhîs-i Bâriz ev el-Dîvân el-Nefîs bi Eyvâni Bâris. (çev: Cemil Çiftçi), İstanbul: Ses Yayınları.
• Türkyılmaz, Ü. (2013). “Gérard de Nerval’in Doğu'da Seyahat'inde Türk/Osmanlı İmgesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 53, S. 2, s. 549-561.
• Ürün, A. K. (2015). Modern Arap Edebiyatı. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Ürün, A. K. (2003). “Modern Arap Edebiyatına Genel Bir Bakış”, İslâmî Edebiyat, S. 38, s. 5-14.
• Vâdi, T. (1979). Dîvânu Rifâ’a et-Tahtâvî. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısrıyyetu’l-Âmmetuli’l-Kitâbi.
• Yetiş, İ. (2011). “Fransız Edebiyatında Gezi”, Hece Edebiyat Dergisi Gezi Özel Sayısı (174-175- 176), s. 235-242.