Feminist Sinemada Öteki Olarak Erkek-Kadın İmgeleri: “Erkeksiz Kadınlar” Film Örneği

Year 2024, Issue: 55, 48 - 69, 30.12.2024

Kürşad Erkal

https://doi.org/10.52642/susbed.1471615

Abstract

İnsan varlığının iki parçasının adları olan erkek ve kadın, tarihsel serüvenlerinde birbirlerinin “öteki”si şeklinde konumlanmışlardır. Farklı fizik ve ruh yapılarına sahip bu iki varlıktan kadın antropolojik bakış açısıyla fiziksel, felsefik bakış açısıyla da akıl ve duygusal özellikleri yönünden edilgen bir konuma evrilmiştir. Bu edilgen kimlik kabulü 18. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan kadın düşünce ve hareketleriyle sarsılmaya başlamıştır. Dini inançlardan ve ataerkil gelenekten beslenen tüm erkek egemen yapılara “feminizm” kavramsallaştırması altında yöneltilen bu yapıbozucu düşünce ve hareketler sanat alanını da gözlem/eylem alanına dahil etmiştir. Bu doğrultuda öncelik ataerkil kadın imgesini sanatsal çerçevede zirveye taşıyan sinemaya verilecektir. 1970’lerle birlikte gelişmeye başlayan eleştirel feminist film kuramı, klasik sinemanın kadını nesneleştiren, indirgeyen, erkek egemenliğini pekiştiren anlatı biçimini reddederek, alternatif bir sinema dili geliştirmeye çalışmıştır. Çalışmamız, feminist sinema yaklaşımının muhafazakâr niteliği baskın Orta Doğu coğrafyasında, kadının konumunu ve geleneklerin bu konumun oluşmasında, sürdürülmesindeki etkisini nasıl gördüklerini ve sinema dilliyle nasıl anlattıklarını çözümlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada amaçlı örneklem yöntemi kullanılmış ve İran asıllı feminist yönetmen Shirin Neshat tarafından çekilen “Women without Men” (Erkeksiz Kadınlar) yapıtı incelenecek film örneği olarak belirlenmiştir. Filmin çözümlenmesinde Machin ve Mayr tarafından eleştirel söylem analizi temelinde geliştirilen, metinleri ve görselleri birlikte inceleme imkânı sunan “Çok Modlu Eleştirel Söylem Analizi” yöntemi kullanılmıştır.

Keywords

Feminizm, Kadın, Erkek, Sinema, Öteki

Male-Female Images as the other in Feminist Cinema: The Case of "Women Without Men" Film

Abstract

Women have historically evolved into a passive position vis-à-vis men. This passive identity started to be shaken as of the 18th century. Deconstructive thoughts and movements directed against all male-dominated structures fed by religious beliefs and patriarchal tradition under the name of "feminism" have also focused on the field of art. In this direction, priority was given to cinema, which carried the patriarchal image of women to its peak. Since the 1970s, critical feminist film theory has tried to develop an alternative cinematic language by rejecting the objectifying and reducing narrative of classical cinema. Our study aims to analyse how the feminist film approach perceives the position of women in the conservative Middle Eastern geography, how it perceives the impact of traditions on the formation and maintenance of this position, and how it reflects it in cinema. Purposive sampling method was used in the study and "Women without Men" by Iranian feminist director Shirin Neshat was selected as the film to be analysed. In the analysis of the film, the "multimodal critical discourse analysis" method developed by Machin and Mayr on the basis of critical discourse analysis, which offers the opportunity to examine texts and visuals together, was used.

Keywords

Feminism, Women, Male, Cinema, The other

References

• Ahmet, A. (2019). Câhiliye Arap toplumunda kız çocuklarının katli meselesi: İslam tarihi perspektifinden değerlendirme. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(1), s. 441-460.
• Akbaş Uğurlu, Ö., & Atalay, G. E. (2020.). Geleneksel kadınlık rollerinin sosyal medyada yeniden üretimi: Kendine yardım temalı YouTube kanallarına yönelik Çok Modlu Eleştirel Söylem Analizi . Kültür ve İletişim, 23(45), s. 58-86.
• Ali, Z. (2017). Giriş. A. Zahra (Dü.) içinde, İslami Feminizmler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altınbaş, D. (2010). Feminist tartışmalarda liberal feminizm”. Kadın Araştırmaları Dergisi(9), s. 21-52.
• Aral, A. (2015, 06 12). Kadının mazisi... Hürriyet Gazetesi. 08 07, 2022 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ayse-aral-kelebek/kadinin-mazisi-29257850 adresinden alındı
• Arslan, H. (2014.). Budizm’de kadinin konumu. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(39), s. 147-179.
• Arslantepe, M. (2010). Sinemada feminist teori. 3. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın: Edebiyat, Dil, Kültür ve Sanat Çalışmalarında Kadın Sempozyumu (s. 33-40). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları - Aybil Yayınları.
• Atan, M. (2015). Radikal feminizm: ‘kişisel olan politiktir’ söyleminde aile . The Journal of Europe - Middle East Social Science Studies, 1(2), s. 1-21.
• Atay, T. (2012). Çin işi japon işi: Cinsiyet ve cinsellik üzerine antropolojik değiniler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Azra, E. (1996). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Baseri, A. (2014). Semavi dinlerde (İslam, Hristiyanlık, Yahudilik) kadına şiddet ve saygının karşılaştırılması hakkında araştırma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi(3), s. 123-27.
• Bernasconi, R. (2005). Levinas ve Ötekilik Politikası . Tezkire Dergisi ((Levinas Özel Sayısı 38-39)), s. 110-25.
• Binici, Ö. (2013, 11 09). Yeni toplumsal hareketler ve feminizm. 08 23, 2018 tarihinde www.akademikperspektif.com: http://akademikperspektif.com/2013/11/09/yeni-toplumsal-hareketler-ve-feminizm/ adresinden alındı
• Bumin, T. (2010). Hegel: Bilinç Problemi, Köle-Efendi Diyalektiği, Praksis Felsefesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, A. (2014). Söylem Analizi. İstanbul: Palet Yayınları.
• Çoban, B. (2003). Söylem, İdeoloji ve Eylem: İktidar ve Muhalefet Arasındaki Mücadeleyi Çözümleme Denemesi. B. Çoban, & Z. Özarslan (Dü) içinde, Söylem ve İdeoloji (s. 245-284). İstanbul: Su Yayınları.
• Doğru, D. (2023). Türkiye’de kadınların siyasal haklarını kazanması ve siyasal temsilde karşılaşılan sorunlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 72(1), s. 247-293.
• Durmuş, A. (2008). Geleneksel ve modern hurafeler kıskacında kadın. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Düzkan, A. (2011). İkinci dalga feminizm ve Sevi Bayraktar. E. Özdemir , & S. Bayraktar (Dü) içinde, İstanbul - Amargi Feminizm Tartışmaları (s. 175-192). İstanbul: Amargi Yayınevi.
• Efi̇l, Ş. (2016). Kendini ‘Öteki’nde Fark Etmek: Ben-Öteki İlişkisinin Felsefî Uzantıları . İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), s. 51-66.
• Erden, Ö. O. (2016). Akıl/Beden dikotomisinden modern eril politik uğrağa: Beden’in inşasından cinsiyetçi politika üzerine bir not. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4), s. 129-138.
• Fairclough, N. (2003). Dil ve İdeoloji. Söylem ve İdeoloji (B. Çoban, Çev., s. 155-172). içinde İstanbul: Su Yayınları.
• Fraisse, G., & Perrot, M. (2005). Düzenler ve Özgürlükler. G. Fraisse, & M. Perrot (Dü) içinde, Kadınların Tarihi: Devrimden dünya savaşına feminizmin ortaya çıkışı IV (s. 13-18). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Georg, S. (2016). Yabancı. L. Ünsaldı (Dü.) içinde, Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik (s. 27-34 ). Ankara: Heretik Yayınları.
• Güç, A. (2008). İslamcı Feminizm: Müslüman kadınların birey olma çabaları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), s. 649-673.
• Gündoğdu, A. O. (2015). Ben ve Öteki: Değerler Dünyasının Gerginliği. 04 20, , 2017 tarihinde www.aliosmangundogan.com: http://www.aliosmangundogan.com/PDF/Bildiri/Ali-Osman-Gundogan-Ben-Oteki. pdf. adresinden alındı
• Halavut, H., & Victoire, M. (2011). Hak talebi. E. Özdemir, & S. Bayraktar (Dü) içinde, İstanbul - Amargi Feminizm Tartışmaları (s. 7-24). İstanbul: Amargi Yayınevi.
• Hobbes, T. (2007). Elementa Philosophica De Cive: Yurttaşlık Felsefesinin Temelleri. İstanbul: : Belge Yayınları.
• Holland, J. (2019). Mizojini: Dünyanın en eski önyargısı, kadından nefretin evrensel tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kant, İ. (1999). Pratik Aklın Eleştirisi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kapanoğlu, S. (2006). Çin`de kadın imgesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Käppeli, A.-M. (2005). Feminist Sahneler . G. Fraisse , & M. Perrot (Dü) içinde, Kadınların Tarihi: Devrimden dünya savaşına feminizmin ortaya çıkışı IV (s. 449-475).
• Kırel, S. (2010). Kültürel çalışmalar ve sinema. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Levinas, E. (2005). Öteki, ütopya ve adalet. Tezkire Dergisi( (Levinas Özel Sayısı 38-39)), s. 221-231.
• Machin, D., & Mayr, A. (2012). How to do Critical Discourse Analysis: A Multimodal Introduction. SAGE.
• McCabe, J. (2004). Feminist film studies: Writing the woman into cinema. London: Wallflower.
• Nelmes, J. (2012). . Introduction to Film Studies. London: Routledge.
• Öz Yıldız, S. (2019). Toplumsal cinsiyet çalışmalarının tarihçesi . A. Altınoğlu (Dü.) içinde, Toplumsal cinsiyet çalışmaları (s. 2-23). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özdemi̇r, Ö. (2017). İki sistemli kuram olarak sosyalist feminizm. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), s. 395-414.
• Pilcher, J., & Whelehan, I. (2004). Fifty Key Concepts in Gender Studies. London: SAGE Publications.
• Sarı, İ. (2018). Kadın: . Anne olarak kadın’ın değer ve mevki.... . noktaekitap.
• Saygılıgil, F. (2013). Feminist film kuramı . Z. Özarslan (Dü.) içinde, Sinema Kuramları 2 (s. 143-165). İstanbul: Su Yayınevi.
• Schnapper, D. (2005). Sosyoloji Düşüncesinin Özünde Öteki ile İlişki. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sena, C. (1975). Eflatun . Filozoflar Ansiklopedisi 2 (s. 13-45). içinde
• Smelik, A. (2008). Feminist Sinema ve Film Teorisi ve Ayna Çatladı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Şah, U. (2020). Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi(7), s. 210-231.
• Taş, G. (2016). Feminizm üzerine genel bir değerlendirme: kavramsal analizi, tarihsel süreçleri ve dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5), s. 163-175.
• TDK. (2022).
• Telli̇oğlu, İ. (2016). İslam öncesi Türk toplumunda kadının konumu üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(55), s. 209-224.
• Temi̇zer, N. C. (2022). 19.Yüzyılda Batı’da ve Osmanlı’da kadının sosyal ve ekonomik hayattaki yeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, 2(1), s. 51-70.
• Temizkan, Ö. (2011). Öteki tartışmaları çerçevesinde Zygmunt Bauman’ın öteki yaklaşımı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi .
• Toprak, S., & Kamil, Ş. (2016). Kültürel ve dinsel perspektifte kadın kimliği. Turkish Studies (Elektronik), 11(18), s. 203 - 214.
• Ünsaldı, L. (2016.). Takdim. L. Ünsaldı (Dü.) içinde, Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik (s. 7-16). Ankara: Heretik Yayınları.
• Üste, B. R. (2014). Hegel – Rousseau, Mill ve Hayek’in değerlendirmelerinde topluma ötekileştirilen ’kadın’ın konumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(4), s. 103-26.
• Van Dijck, T. A. (2001). Critical Discourse Analysis. D. Schiffrin, D. Tannen, & H. E. Hamilton. (Dü) içinde, The Handbook of Discourse Analysis (s. 352-371). Massachusetts: Blackwell Publishers.
• Ventola, E., Cassily , C., & Kaltenbacher, M. (2004). Perspectives on Multimodality. Philadelphia : John Benjamin’s Publishing Company.
• Wollstonecraft, M. (2012). Kadın haklarının gerekçelendirilmesi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yolcu, M. A. (2013). Havva’nın Öyküsü: Kozmolojik ve Antropogonik Mitlerden Kadın Yaratımına Senkretik Bir Yaklaşım. Folklor/Edebiyat, 19(73), s. 185-196.