Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Vatanseverlik Değerine Yer Verilme Durumu

Year 2024, Volume: 5 Issue: 2, 54 - 82, 31.12.2024

Agit Esenkuş , Refik Turan

https://doi.org/10.54971/synergy.1538785

Abstract

Sosyal Bilgiler dersinin birincil amaçlarından biri de toplumun üyelerini bir arada tutmakta önemli bir işleve sahip olan toplumsal ve siyasal değerlerin genç kuşaklara aktarılmasını sağlamaktır. Bu amaca yönelik olarak 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında aile birliğine önem verme, adil olma, bağımsızlık, barış, özgürlük, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, eşitlik, tasarruf, misafirperverlik, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, yardımseverlik ve vatanseverlik değerlerine yer verilmiştir. Bu araştırmanın amacı 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programına uygun olarak hazırlanan Sosyal Bilgiler ders kitaplarında vatanseverlik değerine yer verilme durumunun incelenmesidir. Doküman incelemesi yönteminin kullanıldığı araştırmada Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bağlı okullarda 2022-2023 Öğretim yılında okutulan 4., 5., 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları incelenmiştir. Araştırmada veri analiz tekniği olarak içerik analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırma çerçevesinde Sosyal Bilgiler ders kitapları metin, görsel ve ünite hazırlık, değerlendirme ve etkinlik soruları boyutuyla incelenmiştir. Araştırma sonucunda dördüncü sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında elli beş defa, beşinci sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında dokuz defa, altıncı sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında yirmi dört defa, yedinci sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında ise on bir defa vatanseverlik değerinin vurgulandığı tespit edilmiştir. Vatanseverlik değeri en fazla dördüncü ve altıncı sınıf; en az ise beşinci sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında vurgulanmıştır. Ders kitaplarında yer alan üniteler açısından kıyaslandığında ise dördüncü sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında Geçmişimi Öğreniyorum, beşinci sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında Güç, Yönetim ve Toplum, altıncı sınıf ders kitabında Tarihe Yolculuk, yedinci sınıf ders kitabında ise Türk Tarihine Yolculuk ünitelerinin vatanseverlik değerine en fazla yer verilen üniteler olduğu anlaşılmaktadır.

Keywords

Sosyal bilgiler, Sosyal bilgiler ders kitapları, değer eğitimi, vatan, vatanseverlik

The Status of Inclusion of Patriotic Value in Social Studies Textbooks

Abstract

One of the primary objectives of the Social Studies course is to ensure that social and political values, which have an important function in keeping members of society together, are transferred to the younger generations. For this purpose, the 2017 Social Studies Course Curriculum includes the values of giving importance to family unity, being fair, independence, peace, freedom, being scientific, being diligent, solidarity, sensitivity, honesty, aesthetics, equality, savings, hospitality, giving importance to being healthy, respect, love, responsibility, cleanliness, helpfulness and patriotism. The aim of this research is to examine the inclusion of the value of patriotism in Social Studies textbooks prepared in accordance with the 2017 Social Studies Course Curriculum. In the research in which the document review method was used, the 4th, 5th, 6th and 7th grade Social Studies textbooks taught in schools affiliated with the Ministry of National Education (MoNE) in the 2022-2023 academic year were examined. The content analysis technique was used as the data analysis technique in the research. Within the framework of the research, Social Studies textbooks were examined in terms of text, figure and unit preparation, evaluation and activity questions. As a result of the research, it was determined that the value of patriotism was emphasized fifty-five times in the fourth-grade Social Studies textbook, nine times in the fifth-grade Social Studies textbook, twenty-four times in the sixth-grade Social Studies textbook, and eleven times in the seventh-grade Social Studies textbook. The value of patriotism was emphasized the most in the fourth and sixth grades; and the least in the fifth-grade Social Studies textbook. When the units in the textbooks were compared, it was understood that the units that included the value of patriotism were Learning My Past in the fourth-grade Social Studies textbook, Power, Government, and Society in the fifth-grade Social Studies textbook, Journey to History in the sixth-grade textbook, and Journey to Turkish History in the seventh-grade textbook.

Keywords

Social studies, Socail studies textbooks, value education, homeland, patriotism

References

• Açıkgöz, S. Doğan, K. & Başarır, N. H.(2022). Ortaokul 5.sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: E Kare Eğitim ve Yayıncılık.
• Akdemir, S. (2012). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler programındaki değerlerle ilgili görüşleri ve bunların kazanılmasına ilişkin uygulamaları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Akyüz, Y. (2010). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Yayınları.
• Altay, N. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler bakımından incelenmesi. Eğitim Felsefesi ve Sosyoloji Dergisi, 3(1) , 17-26.
• Aran, Ö. & Demirel, Ö. (2013). Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 151-168.
• Azer, H. Demirel. T. & Bektaş, G. A.(2019). Ortaokul 7.sınıf sosyal bilgiler. Ankara: E Koyay Eğitim Yayıncılık.
• Barr, R. Barth, J. L. & Shermis, S. S. (2013). Sosyal bilgilerin doğası (C. Dönmez Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Baysal, N. (2013). Ortaokul sosyal bilgiler derslerinde değerler eğitimi uygulamalarının öğretmenler yönüyle değerlendirilmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Bektaş, Ö. & Turan, R. (2022). Sosyal bilgiler öğretim programları: İçerik, kapsam ve örüntü. İçinde Ö. Bektaş & R. Turan (Eds.), Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programları (ss. 1-20). Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Bekiroğlu, A. & Kurt, T. (2009). Öğretmenlerin demokrasi vatandaşlık ve vatanseverlik algılarının nitel olarak incelenmesi. Eğitim Bilimleri Dergisi, (29), 19-39.
• Beldağ, A. (2012). İlköğretim yedinci sınıf sosyal bilgiler dersindeki değerlerin kazanılma düzeyinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Erzurum örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Büyüköztürk, Ş. Kılıç Çakmak, E. Akgün, Ö. Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, H. (2020). Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin uygulanabilirliğine ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Çancı, H. (2008). Değişmeyen boyutları bağlamında milliyetçiliğe teorik ve kavramsal bir bakış. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 105-116.
• Can, Ö. (2008). Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Demircioğlu, İ. H. & Tokdemir, M. A. (2008). Değerlerin Oluşturulma Sürecinde Tarih Eğitimi: Amaç, İşlev ve İçerik. Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (15), 69-88.
• Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara, Pegem Yayınları.
• Doğan, İ. (2001). Vatandaşlık demokrasi ve insan hakları. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2002). Sosyal bilgiler ve sosyal bilgiler öğretimi. C. Öztürk, D. Dilek (ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (ss. 15-46). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Dokuzuncu Milli Eğitim Şurası Kararları. (1974). 17 Mart 2023 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165045_9sura.pdf pdf sayfasında erişilmiştir.
• Elban, M. (2015). Ortaöğretim öğrencilerinin vatanseverlik tutumları: Ankara ili kazan ilçesi örneği. International Journal of Social Science, 35, 451-462.
• Ersoy, F. & Şahin, T. (2012). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(2), 1535-1546.
• Gelişli, Y. (2006). Eğitimin işlevleri. M. Çağatay Özdemir (Ed.), Eğitim bilimlerine giriş. Ankara: Ekinoks Yayınları.
• Gömleksiz, M. N. & Ören, Ü. (2016). Ortaokul öğrencilerinin vatan kavramına ilişkin metaforik algıları. Electronic Turkish Studies, 11(2). 20 Mayıs 2023 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/301343498_Ortaokul_Ogrencilerinin_Vatan_Kavramina_Iliskin_Metaforik_Algilari pdf sayfasından erişilmiştir.
• Güçlü, H. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi), Recep Tayip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Rize.
• Hablemitoğlu, Ş. & Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 39-54.
• Horozoğlu, M. (2021) Sosyal bilgiler 6. ve 7. sınıf ders kitabındaki haberlerin sosyal bilgiler öğretim programındaki değerler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bartın Üniversitesi Lisans Üstü Eğitim Enstitüsü, Bartın.
• Kahne, J. & E. Middaugh. (2006). Is patriotis good for democracy a study of high school seniors’ patriotic commitments. phi delta kappa 87(8), 600-608.
• Kan, Ç. (2010a). Sosyal bilgiler dersi ve değerler eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 40(187), 138-145.
• Karasu Avcı, E., Avcı Ali, A. & İbret Ünal, B. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatanseverlik değerinin kazandırılmasına yönelik görüşleri. İlköğretim Online Dergisi, 16(4), 1558-1574.
• Karasu Avcı, E. & Faiz, M. (2018) 4. ve 5. Sınıf sosyal bilgiler ders itapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgiler Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 121.
• Keskin, M. (1991). Ziya Gökalp’te vatan kavramı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 443-452.
• Kızılçelik, S. & Erjem, Y. (1994). Açıklamalı sosyoloji terimleri sözlüğü. Ankara: Atilla Kitapevi.
• Kuş, Z., Merey, Z. & Karatekin, K. (2013). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 183-214.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7.sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). 20 Nisan 2023 tarihinde https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SYAL%20B%C4%B0LER%C4%B0LER%20%C3%96%C4%96%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf pdf sayfasına erişilmiştir.
• Öğretici, B. (2011). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler derslerinde değerler eğitimine yönelik uygulamaların etkinliğinin araştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Özlem, D. (1990). Weber’de bilim ve sosyoloji. İstanbul: Ara Yayınevi.
• Parlakyıldız, H. (1999). İlkokulların dördüncü ve beşinci sınıflarında türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerine inceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Pırnaz, E. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değerler eğitimine ve sosyal bilgiler öğretim programında yer alan kök değerlere yönelik görüşleri (Kahramanmaraş ili örneği). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahraman Maraş.
• Şahin, E. Özçelik, N. & Yaşar, T. (2021). Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Anadol Kâğıtçılık Yayıncılık Limitet Şirketi.
• Taş, S. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgiler derslerinde yer alan değerlerin öğretimine ilişkin görüşleri ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• TDK (2019). Türkçe sözlük. (11). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tural, S. (1992). Kültürel kimlik üzerine düşünceler. Ankara: Ecdad Yayınevi.
• Tural, A., Şahan, G., Duman, B. & Yılmaz, O. (2021). Sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitabının değerler eğitimi açısından incelenmesi, The journal of Academic Social Science Studies 2021(14), 33, 15-26.
• Turan, R. (2015). Türkiye’de ilköğretim tarih öğretiminde çanakkale savaşları (1985-2015). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(USBES Özel Sayısı I), 287-306.
• Turan, R. (2018). 2017 ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programında 2018 yılında gerçekleştirilen güncelleme üzerine bir değerlendirme. F. Yamaner & S. Baskın (Edts.), İçinde Uluslararası Akşemseddin İnsan, Toplum ve Spor Bilimleri Sempozyumu (12-16 Eylül 2018) Tam Metinler Kitabı, (ss.620-629), Çorum-Ankara, Türkiye.
• Turan, R. (2021). Türkiye’de yapılandırmacı yaklaşıma geçişin ilköğretim sosyal bilgiler dersi kapsamında tarih öğretimi üzerindeki etkileri (1998-2018). Kesit Akademi Dergisi, 7(29), 153-187.
• Turfanda, S. (2022). Milli mücadele dönemi edebi eserlerin sosyal bilgiler programındaki değerlere göre incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilgiler Enstitüsü, Aydın.
• Türkmen, S. F. (2019). Tarih öğretmenlerinin okul dışı tarih öğretimi algıları ve görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tüysüz, S. Demirel, Özüpek, P. & Yağız, Z. (2022). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş.
• Uçar, S. (2009). Sosyal bilgiler programındaki değerlerle ilgili kazanımlara yönelik öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Uçar, F. H. (2019). İlkokul hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında değerler eğitimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• Yalar, T. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler programında değerler eğitiminin mevcut durumunun belirlenmesi ve öğretmenlere program modülü geliştirme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Yalçın, M. (2019). Değişen (2017) 5. sınıf sosyal bilgiler müfredatındaki değerler eğitimiyle ilgili öğretmen görüşleri (Sivas örneği). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimler nitel araştırma yöntemleri (10). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yücel, A. (1993). İyi vatandaş iyi insan. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi