Kur’ân’ın Çoğaltıldığı Nüsha

Year 2022, Volume: 2 Issue: 2, 1 - 10, 30.11.2022

İsmail Aydın

Abstract

İlmi araştırmaların kanıksanmış birtakım bilgi ve kabullerden farklı sonuçlar sunmaları şaş-kınlık uyandırmamalıdır. Pozitif bilimlerde geçmişte doğru kabul edilen nice buluş ve tespit vardır ki sonraki araştırma ve bulgular onları yanlışlamıştır. Aynı durum sosyal bilimlerde ge-çerli olduğu gibi özel olarak din bilimlerinde de geçerlidir. Öyle ki, Kur’an araştırmaları çerçe-vesinde tarafımızca kaleme alınan pek çok makale bunun bir göstergesidir. O halde din adına geçmişte yapılmış çalışmalarda ortaya konan bütün sonuçların nihai doğrular olduklarını söy-lemek olası değildir. Elbette yeni araştırmalar onların bazılarının yanlış ve tutarsız oldukları tespitini yapabilir. Bu bağlamda makale, Kur’an tarihine ilişkin yaygın bir kabulün tahliline odaklanmakta, uzun müddet tekrarlana gelen bir anlayışı da bu kapsamda ele almaktadır.
Kur’an Tarihi eserleri Hz. Ebû Bekir (ö. 13/634) döneminde cem edilen Kur’an’ın, sırasıyla Hz. Ömer (ö. 23/644) ve Hz. Hafsa'ya (ö. 45/665 [?]) intikal ettiğini ve Hz. Osman (ö. 35/656) döneminde Kur’an istinsah edilirken bu nüshanın ona kaynaklık ettiğini yazarlar. Bu bilgi İs-lam’ın ilk dönem kaynaklarından Abdürrezzak’ın (ö. 211/826-27) et-Tefsîr’i, Ebû Ubeyd’in (ö. 224/838) Fezâilü’l-Kur’ân’ı ve Buhârî’nin (ö. 256/870) es-Sahîh isimli hadis kitabında Kur’an’ın toplanmasını haber veren rivayetlerde anlatılmaktadır. Mezkûr kaynaklara dayalı olarak Diyanet İslam Ansiklopedisi’nde şöyle denmektedir: Böylece Kur’an yazılı malzeme ve ezber yardımıyla eksiksiz olarak toplanmış ve Hz. Ebû Bekir’e teslim edilmiştir. İki kapak ara-sındaki bu derlemeye “el-Mushaf” adı verilmiş, bu kitap Ebû Bekir’den sonra Ömer’e, onun vefatı ile kızı ve aynı zamanda Resûlullah’ın eşi olan Hafsa’ya intikal etmiştir… Buhârî’nin Enes b. Mâlik’ten naklettiği rivayete göre Azerbaycan ve Ermenistan fethine katılan ordunun ku-mandanı Huzeyfe b. Yemân, Suriyeli ve Iraklı askerler arasındaki kıraat ihtilâfını görünce en-dişelendi; Halife Osman’ın yanına gelerek konuya bir çözüm bulmasını teklif etti. Muhtemelen başka şikâyet ve ihtilâfları da göz önünde bulunduran Osman, Hafsa’nın elindeki Ebû Bekir mushafını çoğaltarak belli başlı merkezlere göndermeye karar verdi. (Birışık, Kur’an (II Tarihi) DİA, XXVI/417-422.) Kur’an Tarihi adlı çalışmamızda Hz. Osman döneminde gerçekleşen Kur’an’ın istinsahı faaliyetinde ikinci bir nüsha olduğu tezini ileri sürmüş ve bunu İbnü’l-Ha-cer’in (ö. 852/1449) Fethu’l-Bârî isimli eserinde zikredilen bir rivayete dayandırmıştım. Prof. Dr. Celal Kırca tezin dayanağı olarak zikredilen kaynağın geç dönemlere ait olması nedeniyle iddiamızın zayıf olduğunu ve bu tezi geçerli kılacak daha eski kaynaklarda bu bilginin teyide muhtaç olduğunu dile getirdi. Yaptığımız araştırmalar sonucunda Kur’an’ın Hz. Ebû Bekir za-manında derlenmesi ve Hz. Osman döneminde istinsah edilmesi faaliyetlerinin tamamını bir-likte ele alan Zeyd b. Sâbît’in (ö. 45/665 [?]) oğlu Hârice’den (ö. 100/718-19) nakledilen farklı bir rivayetin Taberî’nin (ö. 310/923) tefsiri ile onun çağdaşı Tahâvî’nin (ö. 321/933) Şerhu Müşkili’l-Âsâr isimli eserinde tespit ettik. İşte bu makalede İslam tarihi boyunca Hz. Osman zamanında çoğaltılan Kur’an’ın Hz. Ebû Bekir’in derlettiği ve sonuçta Hafsa’ya geçtiği söylenen nüshaya dayalı olduğu şeklindeki tarihi yanılgıya dikkat çekilecek ve gerçekte Hz. Ebû Bekir’in derletip de üçüncü devlet başkanı Hz. Osman’a intikal eden nüshadan ayrı olarak Hz. Ömer zamanında da yazılmış ayrı bir Kur’an nüshasının olduğu tezi işlenecektir.

Keywords

Kur’an, Kur’an cemi, Kur’an’ın istinsahı, Kur’an tarihi, Tefsir

The Replicated Copy of the Qur'an

Abstract

References

• Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî (ö. 211/826-827), Tefsir, (tah: Mahmûd Muhammed Ab-duh), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1999.
• Aydın, İsmail, Kur’an Tarihi, Tibyan Yayıncılık, İzmir, 2014.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit (ö. 463/1071), el-Fasl lil-Vasli’l-Müdrec fi’n-Nakl, Dârü’l-Hicret, t.y, y.y.
• Birışık, Abdülhamit; "Kur’an (Tarihi)", DİA, Ankara, 2002; "Kur'an" DİA, Ankara, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/869); el-Câmiu‘s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstan-bul, 1992.
• Dıraz, Muhammed Abdullâh (ö. 1958); Kur'an'a Giriş, (nşr. Salih Akdemir), Otto Yayınları, Ankara, 2010.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm, (ö. 224/838); Kitâbu Fedâili’l-Kur’ân, (thk. Heyet), Dâru İbn Kesîr, Dimeşk, t.y.
• Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim (ö. 327/938), el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, ty.
• İbnü’l-Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (ö. 852/1448); Fethü'l-Bârî bi Şerhi Sahîhi'l-Buhârî, (thk. Heyet), er-Risâletü'l-Âlemiyye, Dimeşk, 2013; Tehzîbü’t-Tehzîb, Kahire, ty.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa’d b. Menî‘ ez-Zührî (ö. 230/844); Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr (et-Ta-bakâtü’l-Kübrâ), (thk. Alî Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire, 2001.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdullah b. Sâlih (ö. 261/874-875), (tah: Abdülalim Abdülazim el-Bestavî), Marifetü’s-Sikât, t,y, y.y.
• Mizzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Haccâc Yusuf (ö. 742/1341), Tehzibü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, (tah: Beşşâr Avvâd Maruf), Müessestü’r-Risâle, Beyrût, 1994.
• Nöldeke, T. (ö. 1930)-Schwally, F. (ö. 1919); Kur'an Tarihi, (nşr. Muhammed Sencer), İlke Yayın-ları, 1970.
• Safedî Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh (ö. 764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût, ty.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922); Câmiu‘l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Dâru İbn Hazm, Beyrût, 2013.
• Watt, W. Montgomery (ö. 2006); Kur’ân’a Giriş, (çev. Süleyman Kalkan), Ankara Okulu Yay., Ankara, 2006.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 749/1374); Siyerü A'lâmi'n-Nübelâ, Mües-sesetü'r-Risâle, Beyrût, 2011.