Süleymaniye Dârülhadisi Özelinde Osmanlı Dârülhadislerinde Hadis Eğitimi

Year 2013, Issue: 21, 113 - 141, 01.05.2013

Mehdin Çiftçi

Abstract

Osmanlı dârülhadislerinde hadis eğitimi literatürüne dair muhtelif kaynaklar ve araştırmalar bulunmaktadır. Bunlar arasında arşiv kaynakları, tarih, coğrafya, tabakât ve seyahatnâme türü kaynaklar, farklı alanlardaki yazma eserler ile konuyla ilgili araştırmalar sıralanabilir. Osmanlı medrese ve dârülhadislerinin zirvesinde yer alan Süleymaniye Dârülhadisi merkeze alınarak yapılan bu değerlendirmede, doğrudan Osmanlı dârülhadislerindeki hadis eğitimini konu alan eserler başta olmak üzere, dolaylı olarak bu konulardan bahseden diğer bazı kaynaklar ve çalışmalar ele alınmaktadır. Ayrıca bu makalede değerlendirilsin veya değerlendirilmesin, konuyla ilgili olduğu tespit edilen bütün eserlerin künyeleri son kısımda toplu olarak yer almaktadır.

Keywords

Dârülhadis, Osmanlı dârülhadisleri, Süleymaniye Dârülhadisi, hadis eğitimi.

Hadīth Education System in Ottoman Dār al-hadīths with reference to Dār al-Hadīth of Suleymaniye

Abstract

There are various studies on hadīth ed ucation in Ottoman Dār al-hadīths based on classical sources. Archieves, history and geography books, tabaqāts and travel notes (seyahatnâmes) can be mentioned as examples of sources about hadīth education. In this paper, an evaluation of the literature is made with special reference to Dār al-hadīth of Suleymaniye, which was regarded as the pinnacle of dār al-hadīths in particular and Ottoman madrasa system in general. In addition to works which deal the subject directly, some other works which deal the subject indirectly are also in the scope of this essay. At the end a detailed bibliography of the works related to the topic is given.

Keywords

Dār al-hadīth, Ottoman dār al-hadīths, Dār al-hadīth of Suleymaniye, hadīth education.

References

• Abdurrahman Hibrî (ö. 1069/1659), Enîsü’l-müsâmirîn: Edirne Tarihi 1360- 1650, çev. Ratip Kazancıgil, Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, 1996.
• Ahmed Cevdet, Târîh-i Cevdet, c. 1 (iki cilt bir arada), 2. baskı, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
• Ahmed, Shahab-Nenad Filipovic, “The Sultan’s Syllabus: A Curriculum for the Ottoman Imperial Medreses Prescribed in a Ferman of Qanuni I Süleyman, Dated 973/1565”, Studia Islamica, no. 98/99, (2004), pp. 183-218 (Türkçesi: “Sultanın Müfredatı: Kanuni Sultan Süleyman’ın 1565 [973] Tarihli Fermanı’nda Buyurduğu Osmanlı Medreseleri Programı”, çev. Yunus Doğan, Osmanlı Eğitim Mirası, Mustafa Gündüz (haz.), Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013, s. 121-163).
• Ahmet Rıfat (ö. 1293/1876), Devhatü’n-nükabâ, Hasan Yüksel-M. Fatih Köksal (haz.), Sivas: Dilek Matbaası, 1998.
• Ahunbay, Zeynep, “Eyüp’teki Osmanlı Eğitim Yapıları ve Korunmalarıyla İlgili Öneriler”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla IV. Eyüpsultan Sempozyumu: Tebliğler (5-7 Mayıs 2000), 2000, s. 132-141.
• _____, “Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, c. 1, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, s. 239-309.
• _____, “Süleymaniye Külliyesi ve Sorunları”, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, I. Restorasyon Semineri Özel Sayısı, sy. 4 (1982), s. 107-120.
• Akgündüz, Murat, Osmanlı Medreseleri (XIX. Asır), İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• Altunsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislamları, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Altuntaş, Mustafa Celil, “Osmanlı Dârulhadis Medreselerindeki Görev Dağılımı”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 135-158.
• Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011.
• Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2013.
• Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi: Medrese Programları, İcazetnameler, Islahat Hareketleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• Aydın, Bilgin, Rıfat Günalan, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Mevleviyet Kadıları”, Prof. Dr. Şevki Nezihi Aykut Armağanı, Gülden Sarıyıldız v.dğr. (nşr.), İstanbul: Etkin Kitaplar, 2001, s. 19-34.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri: Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402): İstanbul Mimari Çağının Menşe’i, c. 1, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1966.
• _____, Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri: 806-855 (1403- 1451), c. 2, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1972.
• _____, Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri: 855-886 (1451-1481), c. 3, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1973.
• Bâb-ı Asafî Ruûs Kalemi (A.RSK.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Bâb-ı Defterî Sultan Süleyman Evkafı (D.HMH.SSÜL.d.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Baltacı, Câhid, “Dârü’l-Hadîsler”, İslâm Medeniyeti, 1980, c. 4, sy. 4, s. 35-40.
• _____, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, 1-2 c., 2. baskı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, 2005.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Süleymaniye Camii ve İmâreti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993-994/1585-1586”, Vakıflar Dergisi, sy. 9 (1971), s. 109-161.
• _____, Süleymaniye Cami ve İmâreti İnşaatı (1550-1557), c. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• _____, Süleymaniye Cami ve İmâreti İnşaatı (1550-1557): İnşaata Ait Emir ve Fermanlar, c. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1979.
• Beksaç, Remziye, “İstanbul’da Kanuni Sultan Süleyman Medreseleri ve Onu Alakadar Eden Müesseseler”, Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Semineri Ktp. nr. 118/33, 1936-1937.
• Bozkurt, Nebi, “Dârülhadis”, DİA, İstanbul 1993, c. 8, s. 527-529.
• Bursalı Mehmed Tahir (ö. 1344/1925), Osmanlı Müellifleri, 1-2 c., İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Cantay, Tanju, XVI-XVII. Yüzyıllarda Süleymaniye Camii ve Bağlı Yapıları, 1. Baskı, İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti., 1989.
• Celalzâde Mustafa, Tabakâtü’l-memâlik ve derecâtü’l-mesâlik: Geschichte Sultan Süleyman Kanûnîs von 1520 bis 1557, Petra Kappert (nşr.), Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1981.
• Cihan, Ahmet, Osmanlı’da Eğitim, İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014.
• Cihan, Sadık “Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usûlü Hadis Eserleri, Risaleleri ve Nuhbetü’l-fiker Üzerine Yapılan Şerhler ve Tercümeler”, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, sy. 1, 1975, s. 127-136.
• _____, “Les Lieux de l’ Enseignement de la Tradition et l’Importance Donnee a la Science du Hadis a l’Epoque Ottomane”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1989, sy. 3, s. 1-41.
• Cinlioğlu, Halis Turgut, Tokat Vilayeti Meşhurları, Birinci Kısım, Samsun: Aksisada Matbaası, 1950.
• Çağlayan, Harun, “Medrese Eğitiminde Hadis ve Kelam İlimlerinin Epistemolojik Yaklaşımlarının Kültürel Kökenleri”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 197-212.
• Çankaya, Işıl, “İstanbul’daki Darülhadis ve Darülkurra Yapılarının Mimari Değerlendirme ve Koruma Sorunları”, Yüksek Lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, 2003.
• Çelik, Serpil, “Mevcut Belgeler Işığında Süleymaniye Külliyesi’nin Yapım Süreci”, Doktora tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001 (Matbu hali: Süleymaniye Külliyesi: Malzeme, Teknik ve Süreç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009).
• Çerçi, Faris, “Gelibolulu Mustafa Ali’nin Künhü’l-Ahbar’ına Göre Osmanlı Devleti’nin Yükselme Devrinde (1566-1595) Eğitimciler ve Eğitim Kurumları”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim: Milletlerarası Kongresi (12-15 Nisan 1999), İstanbul 2001, s. 75-87.
• Çiftçi, Mehdin, “Osmanlı Medrese Teşkilatında Zirve: Süleymaniye Dârülhadisi [XVI-XVII. Asırlar]”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2010, sy. 14, s. 51-116.
• _____, “Sofu Mehmed Paşa Dârülhadisi ve Müderrisleri”, Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler -I- “İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar”, Uluslararası Sempozyum, Yayımlanmamış tebliğ, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 19-21 Aralık 2014.
• _____, “Süleymaniye Dârülhadisi’nde Okutulan Eserler [XVI-XVII. Asırlar]”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dâru’l-Hadisler (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 307-332.
• “XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı İlmiye Teşkilatı İçin Bir Kaynak: Târîh-i Silsile-i Ulemâ”, İSTEM: İslam Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musikisi Dergisi, 2012, c. 10, sy. 20, s. 113-129.
• _____, “Süleymaniye Dârülhadisi (XVI-XVII. Asırlar)”, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İstanbul 2012 (Matbu hali: Süleymaniye Dârülhadisi [XVI-XVII. Asırlar], İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013).
• Demirel, Harun Reşit, “Osmanlı Muhaddislerinden Ömer Ziyâuddin Dağıstanî’nin Hadis Anlayışına Mir’ât-ı Kanûnî Esâsî ve Hadîs-i Erbaîn fî Hukûku Selâtîn Bağlamında Eleştirel Bir Yaklaşım”, Yeni Türkiye Dergisi, c. 6, sy. 33, s. 551-560.
• Erdem, Elif, “Anadolu’da Dârulhadislerin Mahiyeti”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 175-189.
• Ertekin, A. Levent, Osmanlıdan Günümüze Tire’de Eğitim ve Eğitimciler, İzmir: Yeni Asya Matbaacılık, 2003.
• Evkâf-ı Harameyn Muhasebesi Defterleri (Ev.Hmh.d.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Fındıklılı İsmet Efendi (ö. 1322/1904), eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şekâik fi hakki ehli’l-hakâik, Abdülkadir Özcan (nşr.), c. 5, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Furat, Ayşe Zişan, “XV. ve XVI. yy.’larda Fatih ve Süleymaniye Medreselerinde Verilen Din Eğitiminin Karşılaştırmalı Bir İncelemesi”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Eğitimi Bilim Dalı, 2004 (Matbu hali: XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde Eğitim: Sahn ve Süleymaniye Medreseleri Dönemi, Konya: Adal Ofset, 2009).
• Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l-ahbâr, İÜ Merkez Ktp., Türkçe Bölümü, nr. 5959. Gökbel, Asaf-Hikmet Şölen, Aydın İli Tarihi, c. 1, Aydın: Aydın Halkevi Yayınları, 1936.
• Gül, Ahmet, Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim ve Bunlar Arasında Dârülhadislerin Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Gündüz, Mustafa (haz.), Osmanlı Eğitim Mirası, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Güran, Tevfik, Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar: Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Hans Georg Majer, “İçtimâî Târih Açısından Osmanlı Devleti’nde Ulemâ- Meşâyih Münâsebetleri”, çev. Hüseyin Zamantılı, Kubbealtı Akademi Mecmuası, c. 9, sy. 4 (Ekim 1980).
• Vorstudien Zur Geschichte İlmiye im Osmanischen Reich: I.zu Uşakizade, Seiner Familie und Seinem Zeyl-i Şakayık, München: Rudolf Trofenik, 1978.
• Hasan Beyzâde Tarihi, Şevki Nezihi Aykut (haz), c. 2-3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
• Haskan, Mehmet Nermi, Eyüp Tarihi, c. 1-2, İstanbul: Türk Turing Turizm İşletmeciliği Vakfı, 1993.
• Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 17, sy. 1 (2008), s. 25-46.
• _____, Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim, Bursa: Esra Fakülte Kitabevi, 1997.
• Işık, Ayhan, “Osmanlı’da Nakîbüleşrâflık Müessesesi ve Nakîbüleşrâf Defterleri”, İnsanlığın Tükenmeyen Ümidi Peygamberimiz’e, İstanbul Müftülüğü Kutlu Doğum Özel Yayını, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, s. 85-91.
• İlmiye Salnâmesi: Birinci defa, Matbaa-i Âmire, Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye 1334.
• (Diğer baskı: İlmiye Salnâmesi: Osmanlı İlmiye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar, Seyit Ali Kahraman v.dğr. (nşr.), İstanbul: İşaret Yayınları, 1998).
• İmamoğlu, Abdullah Taha, “19. Yüzyıl Ulemâsından Ahmed Fatih Efendi’nin Nuhbetü’l-Fiker Tercümesi ve Şerhi”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 247-253.
• _____, “Anadolu’da Usûl Çalışmaları”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 325-336.
• İpşirli, Mehmet, “İlmiye”, DİA, İstanbul 2000, c. 22, s. 141-145.
• _____, “Medrese [Osmanlı Dönemi]”, DİA, Ankara 2003, c. 28, s. 327-333.
• _____, “Müderris [Osmanlılar’da]”, DİA, İstanbul 2006, c. 31, s. 468-470.
• _____, “Osmanlı Devleti’nde Kazaskerlik”, Belleten (TTK), c. 61, sy. 232 (Aralık 1997), s. 597-699.
• _____, “XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadıaskerlik Müessesesi”, Doçentlik tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bö- lümü, İstanbul 1980.
• İstanbul Mahkemesi Sicilleri, Şeriyye Sicilleri Arşivi.
• Kâmil Kepeci Defterleri (K.K.d.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Karacabey, Salih, “Hadis Öğretiminde Medrese ve Dâru’l-Hadislerin Yeri”, Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Daru’l-Hadisler, Çankırı, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, s. 217-243.
• “Osmanlı Medreselerinin Son Döneminde Hadis Öğretimi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, c. 8, sy. 8, s. 149-170.
• _____, “XV. ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, c. 4, sy. 4, s. 227-236.
• _____, Medrese ve Dâru’l-Hadislerde Hadis Öğretimi-Osmanlılar Dönemi, Uludağ Üniversitesi, Bursa 1984.
• Karahan, Abdullah, “Bursa Dârülhadisleri”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 43-53.
• Kazıcı, Ziya, İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: İFAV Yayınları, Mart 2003.
• _____, Osmanlı’da Eğitim Öğretim, İstanbul: Bilge Yayınları, Nisan 2004.
• _____, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2003.
• Keskiner, Osman, “Amasya Dârulhadisi ve Kültürümüzdeki Yeri”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan1 Mayıs 2011, Çankırı), Samsun 2011, s. 423-427.
• Kınalızâde Hasan Çelebi (ö. 1016/1607), Tezkiretü’ş-şü‘arâ, İbrahim Kutluk (nşr.), c. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Kuban, Doğan, “Süleymaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994, s. 96-104.
• _____, Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, İstanbul: Yem Yayınları, Kasım 1998.
• Kuran, Aptullah, Anadolu Medreseleri, c. 1, Ankara 1969.
• _____, Mimar Sinan, İstanbul: Hürriyet Vakfı, 1986.
• Kurşun, Zekeriya v.dğr., Medâris-i İstanbul: Yaşayan İstanbul Medreseleri, İstanbul: İBB Basın Yayın Müdürlüğü Yayınları, Aralık 2008.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edip (haz.), Süleymaniye Vakfiyesi, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları,1962.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Dârülhilafeti’l-Aliyye Medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. 7, sy. 1-2, İstanbul 1978, s. 1-212.
• _____, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Macit, Yunus, “Osmanlı Gerileme Döneminde Hadis Öğretimi”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 245-271.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• Martı, Huriye, Birgivi Mehmed Efendi: Osmanlıda Bir Daru’l-hadis Şeyhi, İstanbul: Darulhadis Yayınları, 2008.
• Mecdî Mehmed (ö. 999/1591), eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Hadâikü’ş- Şekâik (nşr. Abdülkadir Özcan), c. 1, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mehmed Süreyya (ö. 1327/1909), Sicill-i Osmânî, c. 1-4, Gregg International Publishers, Westmead 1971 [İstanbul 1308, Matbaa-i Amire baskısından tıpkıbasım] (diğer baskılar: Sicill-i Osmânî, Nuri Akbayar (nşr.), c. 2-5, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996; Sicill-i Osmânî Yahut Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, Mustafa Keskin v.dğr. (nşr.), c. 2 ve c. 4, sy. 1-2, İstanbul: Sebil Yayınevi, 1996-1998).
• Memiş, İbrahim, “Anadolu Hadis Geleneğinde Edirne Dârulhadisi’nin Yeri”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 119-134.
• _____, “Trakya Yöresi ve Anadolu’da Hadis Eğitimi ve Kültürünü Yayma Çalış- malarına Edirne Daru’l-hadislerinin Katkısı”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 59-77.
• Mirzazâde Mehmed Salim Efendi (ö. 1156/1743), Tezkiretü’ş-şü‘arâ, Adnan İnce (haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Mumcu, Nesrin, “Hacı Beşir Ağa Darülhadisi’nin Koruma Uygulaması Sorunları Üzerine Bir Değerlendirme”, Yüksek Lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, 2006.
• Mustafa b. Cârullah Beyânî, Tezkiretü’ş-şü‘arâ, thk. İbrahim Kutluk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Mülayim, Selçuk, “Süleymaniye Camii ve Külliyesi”, DİA, İstanbul 2010, c. 38, s. 114-119.
• Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi (ö. 1202/1787), Devhatü’l-meşâyih: Osmanlı Şeyhülislamlarının Biyografileri, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978. Nakîbüleşrâf Defterleri, Şeriyye Sicilleri Arşivi.
• Nev’îzâde Atâî (ö. 1045/1635), eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Hadâiku’lhakâik fî tekmileti’ş-Şekâik, Abdülkadir Özcan (nşr.), c. 2, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Okiç, M. Tayyib, Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1959.
• Onur, Oral, Edirne Kadıları: Kasr-ı Adl, Edirne: Edirne Valiliği Yayınları, 1999.
• Öcal, Mustafa, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi-Mukaddime Kitap, İstanbul: Düşünce Kitabevi, 2011.
• Öngören, Reşat, Osmanlılar’da Tasavvuf: Anadolu’da Sûfiler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Özafşar, Mehmet Emin, “Osmanlı Eğitim, Kültür ve Sanat Hayatında Hadis”, Türkler, Hasan Celal Güzel v.dğr. (eds.), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, c. 11, s. 356-369.
• Özkurt, Kemal, “İslam Mimarisinde Dârulhadisler”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 155-173.
• _____, “Mimari Gelenek ve Siyasal Güç Kavşağı’nda Dârulhadisler”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 389-402.
• Özyılmaz, Ömer, Osmanlı Medreselerinin Eğitim Programları: Manzume-i tertibi ulum, Tertibu’l ulum, Kaside fi’l-kütübi’l meşhure fi’l ulum, Kevakib-i seb‘a ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Tertib-i ulum İsimli Eserine Göre XVII ve XVIII. Yüzyıllarda, Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Rumeli Kadıaskerliği Rûznâmçeleri (RKR), Şeriyye Sicilleri Arşivi. Seyyid Rıza, Tezkire-i Rıza, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1316. Sezgin, Fuat, “Dâr al-Hadîth”, The Encyclopaedia of İslam (new edition), Leiden 1965, c. 2, s. 125-126.
• Sultan Süleyman’ın Vakfetmiş Oldukları Kitapların Eski Defterlerine Tatbik Edilerek Tahrir ve Ta‘dâd Edilen Defter, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Bl., nr. 1075.
• Şanal, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, yıl: 14, 2003/1, s. 149-168.
• Şenburç, Muhammed Masum, “Osmanlı Müelliflerinden Yusuf Zahir Efendi ve Usul-i Hadis’e Dair Eseri”, Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı Hadis Bilim Dalı, İstanbul 2004.
• Şeyhî Mehmed Efendi (ö. 1145/1732), eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Vekâyiü’l-fudalâ [I-III], Abdülkadir Özcan (nşr.), c. 3-4, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Tanman, M. Baha, “Dârülhadis [Mimari]”, DİA, İstanbul 1993, c. 8, s. 533. Târîh-i Silsile-i Ulemâ (TSU), Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, nr. 2142.
• Tarîk Defterleri, Şeriyye Sicilleri Arşivi ve Millet Kütüphanesi.
• Taşköprülüzâde İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmed Efendi (ö. 968/1561), eş- Şekâiku’n-Nu‘mâniye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye, Ahmed Subhi Furat (nşr.), İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Tatlı, Bekir, “İstanbul Sofu Mehmed Paşa Dâru’l-hadisi Müderrisi, Süleymaniye Camii’nin İlk Vaizi Muharrem Efendi (ö. 983/1575) ve Ta‘lîmü’l-Müte‘allim li Terğîbi Tâlibi’l-‘İlm Adlı Eseri”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 221-238.
• _____, Şeyh Şa‘ban-ı Veli’nin Halifelerinden Sufi Mehmed Paşa Darülhadisi Müderrisi Kastamonulu Muharrem Efendi ve Eğitim ve Öğretimde Altın Kurallar (Terğibü’l-Müte‘allimin), Adana: Ekrem Matbaası, 2013.
• Tokay, Z. Hale, Nesrin Mumcu, “Hacı Beşir Ağa Darülhadisi Restitüsyon, Restorasyon Önerisi”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla IX. Eyüpsultan Sempozyumu: Tebliğler (13-15 Mayıs 2005), 2005, s. 176-193.
• Topal Ahmed Rifat Efendi, Devhatü’l-meşâyih maa zeyl, [İstanbul], t.y. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d.).
• Türcan, Zişan, “Anadolu’da Hadis Şerhçiliği”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 339-351.
• Uşşakîzâde İbrahim Efendi (ö. 1136/1723), Uşşakîzâde Tarihi, Raşit Gündoğdu (haz.), c. 1-2, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın A.Ş., 2005.
• _____, Zeyl-i Şekâik, Hans Joachim Kissling (haz.), Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1965.
• Uz, M. Ali, Baha Veled’den Günümüze Konya Âlimleri ve Velileri, c. 2, Konya: Alagöz Yayın İletişim Pazarlama San. Tic. Ltd. Şti., Temmuz 1995.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1965.
• _____, Osmanlı Tarihi, c. 2-4, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1975-2003.
• Ülgen, Ali Saim, Mimar Sinan Yapıları (Katalog), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Defterleri (VGMA.d.).
• Yakuboğlu, Kenan, Osmanlı Medrese Eğitimi ve Felsefesi, İstanbul: Gökkubbe, 2006.
• Yardım, Ali, “Dârülhadis [Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar’da]”, DİA, İstanbul 1993, c. 8, s. 529-532.
• _____, “Osmanlı Devrinde Dârülhadisler”, Osmanlı, Güler Eren (ed.), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, c. 8, s. 163-175.
• _____, “Temel Müesseselerimizden Dârülhadisler”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul 1995, s. 59-119.
• _____, Hadis I-II, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Yıldırım, Selahattin, Osmanlı İlim Geleneğinde Edirne Dârülhadisi ve Müderrisleri”, İstanbul: Dârülhadis Yayınları, 2001.
• Osmanlı’da Kırk Hadis Çalışmaları, İstanbul: Osmanlı Hadis Araştırmaları, 2000.
• _____, “Osmanlı’da Kırk Hadis Geleneği ve Hadis Öğretimine Katkısı”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârülhadisler (Uluslararası Katılımlı Sempozyum, 30 Nisan1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 139-152.
• Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: Sûfiler, Devlet ve Ulemâ (XVII. Yüzyıl), İstanbul: OSAV Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Yasin, “Kanûnî Vakfiyesi ve Süleymaniye Külliyesi [Eğitim, Kültür ve Sosyal Yönü-Başlangıçtan 1600’e kadar]”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2002.
• Yücel, Ekrem, “Coğrafi Merkezleri Bakımından Dârulhadisler”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dârülhadisler Sempozyumu (8-9 Eylül 2012, Çankırı), Salih Kesgin-Muhittin Düzenli (eds.), Samsun 2013, s. 165-189.
• _____, “Dârü’l-Hadislerin Müfredatı ve Eğitimi”, Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Daru’l-Hadisler (30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı), Muhittin Düzenli (ed.), Samsun 2011, s. 273-292.
• _____, “Osmanlı Devri Dâru’l-Hadisleri ve Hadis Eğitimi,” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Hadis) Anabilim Dalı, Ankara 2012.
• Yüksel, İ. Aydın, Osmanlı Mimarisinde Kanûnî Sultan Süleyman Devri: (926- 974/1520-1566) İstanbul, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004.
• Zengin, Zeki Salih, II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• _____, Tanzimat Dönemi Osmanlı Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi (1839-1876), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 2004.
• Zerdeci, Hümeyra, Osmanlı Ulema Biyografilerinin Arşiv Kaynakları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.