Sanat Tarihinin Yazma ve Arşiv Kaynakları

Year 2009, Issue: 14, 559 - 570, 01.09.2009

Selman Can

Abstract

Sosyal bilimlerde birincil kaynak olarak yazma eserlerin ve arşiv belgelerinin kullanımı, yapılan çalışmaların sağlam temellere dayandırılması açısından son derece önem taşımaktadır. Türkiye’de sanat tarihi araştırmalarının gelişim sürecine bakıldığında Mimar Sinan üzerine yapılan yayınların dışında bu alanda yazma eserlerin ve arşiv belgelerinin kaynak olarak kullanımına yönelik çalışmaların doyurucu seviyede olmadığı görülür. Sanat tarihi literatürünün daha da zenginleşmesi, farklı yaklaşımların ortaya konulması ve yeni bilgilerin ortaya çıkarılması için belgesel nitelikli incelemelere ihtiyaç vardır. Bu makalede sanat tarihinin yazma ve arşiv kaynaklarının tanıtımının yanı sıra, söz konusu alanda günümüze kadar yapılan yayınlar üzerine bir değerlendirmede bulunulmaktadır.

Keywords

Osmanlı Mimarisi, Mimar Sinan, Osmanlı Arşivleri, Yazma Kaynaklar, Osmanlı Sanatı

Manuscript and Archival Sources of Art History

Abstract

The use of manuscripts and archival documents as primary sources in social sciences is extremely important in terms of situating theories on firm grounds. As far as the development process of art history studies in Turkey is concerned, it is observed that the studies with regard to the use of manuscripts and archival documents as sources are insufficient except for those on Architect Sinan. Documentary studies are needed to enrich the literature of art history, to introduce different approaches and to reveal new information. This article contains an evaluation of studies conducted in this field up to the present day as well as an introduction of manuscripts and archival sources of art history.

Keywords

Ottoman Architecture, Architect Sinan, Ottoman Archives, Manuscript Sources, Ottoman Art

References

• Abdullah Sayrâfî, Terceme-i Risâle Fi’l-Hatt, Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, no. 289/2.
• Afyoncu, Erhan,”XVI. Yüzyılda Hassa Mimarları”, Prof.Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999, s. 207-216.
• Afyoncu, Fatma, XVII. Yüzyılda Hassa Mimarları Ocağı, Ankara 2001.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, c. I-VI, İstanbul: Hikmet Neşriyat, ts.
• Ahmed Efendi, Tarih-i Câmi-i Şerif-i Nûr-i Osmânî, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası İlavesi, İstanbul: Hilal Matbaası, 1335-1337/1916-18.
• Ahmet Lütfi, Tarih-i Lütfi, İstanbul 1291.
• Akgündüz, Ahmet, Şer’iyye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, c. I, Ankara 1988.
• Aşıkpaşazâde Tarihi, Tevârih-i Âli Osman, İstanbul 1332.
• Atasoy, Nurhan-Çağman, Filiz, Turkish Miniature Painting, İstanbul 1974.
• Bakırer, Ömür,”Mimarlık Tarihi Araştırmalarında Belgelerin Katkıları”, Milli Kültür, c. III, sy. 36, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982, s. 25-29.
• Barkan, Ömer Lütfü, Süleymaniye Camii ve İmareti İnşaatı 1550-1557, Ankara: Türk Tarih Kurumu, c. I, 1972, c. II, 1979.
• Bayram, Sadi – Tüzen, Adnan,”İstanbul-Üsküdar Ayazma Camii ve Ayazma Camii İnşaat Defteri (Üsküdar, Sultan III. Mustafa Camii)”, Vakıflar Dergisi, sy. XXII, Ankara 1991, s. 199-288,
• Can, Selman, Belgelerle Çırağan Sarayı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Can, Selman, “Osmanlı Mimarlık Teşkilatının XIX. Yüzyıldaki Değişim Süreci ve Eserleri İle Mimar Seyyid Abdülhalim Efendi”, Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2002.
• Crane, Howard, Risale-i Mi’mariyye: An Early-Seventeenth-Century Ottoman Treatise on Architecture, Studies in İslamic Art and Architecture, Supplements to Mugarnas, Volume I, E.J. Brill: Leiden and New York, 1987.
• Cumbur, Müjgan, Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları (Menâkıb-ı Hünerverân), Ankara 1982.
• Çağman, Filiz,”Mimar Sinan Döneminde Sarayın Ehl-i Hiref Teşkilatı”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul 1988, s. 73-77.
• Demircanlı, Yüksel Yoldaş, İstanbul Mimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü, ts.
• Derman, Uğur, Türk Sanatında Ebrû, İstanbul: Akbank Yayınları, 1977.
• Develi, Hayati, Sâî Mustafa Çelebi-Yapılar Kitabı: Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları), İstanbul: Koçbank, 2002.
• Dündar, Abdülkadir, Arşivlerdeki Plan ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. Ve XIX. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Dündar, Abdülkadir, “XVI. Yüzyıl Bazı Mimarları”, AÜİFD, c. XLIII, sy. I, Ankara 2002, s. 231-262
• Erdoğan, Muzaffer,”Osmanlı Mimarisi Tarihinin Otantik Yazma Kaynakları”, Vakıflar Dergisi, sy. VI, İstanbul: İstanbul: Baha Matbaası, 1965, s. 111-136.
• Ersoy, Ahmet A.,”The Usul-i Mimari-i Osmani: A Source of Revival in Ottoman Architecture”, 10th International Congres of Turkish Art, Geneva 17-23 September 1995, (Geneve, 1999), p.291-295.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Zuhuri Danışman, c. X, İstanbul 1969.
• Eyyûbî, Menâkıb-ı Sultan Süleyman (Risâle-i Pâdişâh-nâme), haz. Mehmed Akkuş, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1991.
• Gelibolulu Mustafa Ali, Menâkıb-ı Hünerverân, İstanbul 1926.
• Gökyay, Orhan Şaik,”Risale-i Mimariyye – Mimar Mehmet Ağa – Eserleri”, Ord.Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988, s. 113-217.
• Gülcan, Ali, Karamanlı Hekim Beşir Çelebi’nin Edirne Tarihçesi ve Çirmen Sanacak Beyi, Karaman: Doğuş Matbaası, 1978.
• Habib Efendi, Hat ve Hattâtân, İstanbul 1305.
• Hafız Hüseyin Ayvansarayî, Hadikatü’l-cevâmi‘, İstanbul 1281.
• Halil Edhem, Elvâh-ı Nakşiye Koleksiyonu, İstanbul 1340.
• Kazan, Hilal, “Ehl-i Hiref Defterlerinde Katipler (Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb)”, Yayınlanmamış
• Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Koçu, Reşad Ekrem, “Bostancıbaşı Defterleri”, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, sy. IV, İstanbul 1958, s. 39-90.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Deferi, Enderun Kitapevi, İstanbul 1983.
• Mamur, Ünal, “T.C. Başbakanlık Arşivi Kamil Kepeci Tasnifi 7234 nolu Defterde Ehl-i Hıref”, Yayınlanmamış Yüksek Lisan tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1999.
• Meriç, Rıfkı Melül, Mimar Sinan: Hayatı-Eseri I: Mimar Sinan’ın Hayatına; Eserlerine Dair Metinler, Ankara 1965.
• Mustafa Hilmi Hakak-zâde, Mîzânü’l-hat, İstanbul 1986.
• Mustafa Naîma, Tarih-i Naîma, c. I-VI, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1282.
• Öngül, Ali,”Tarih-i Câmi-i Nuruosmânî”, Vakıflar Dergisi, sy. XXIV, Ankara 1994, s. 127-146.
• Öten, Aliye, “Lütfi Paşa Tarihi’nde İmar ve İnşa Faaliyetleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Öz, Tahsin, Mimar Mehmet Ağa ve Risâle-i Mi’mâriyye, İstanbul: Arkitekt Yayınları, 1944.
• P. Montani -Boğos Şaşıyan- E. Maillart, Usûl-i Mi‘mârî-i Osmânî, İstanbul 1873.
• Rado, Şevket, “Bostancıbaşı Defteri”, Hayat Tarih Mecmuası, Temmuz 1972, sy. 6, İstanbul 1972.
• Saatçi, Suphi,”Tezkiret-ül Bünyan’ın Topkapı Sarayı Revan Kıtaplığı’ndaki Yazma Nüshası”, Topkapı Sarayı Müzesi, Yıllık: 4, İstanbul 1990, s. 55-102.
• Saatçi, Suphi, Bir Osmanlı Mucizesi Mimar Sinan, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2010. Sâî Mustafa, Tezkiretü’l-bünyân, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1315.
• Sönmez, Zeki, Mimar Sinan İle İlgili Tarihi Yazmalar-Belgeler, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, 1988. Sözen, Metin-Saatçi, Suphi, Mimar Sinan ve Tezkiretü’l Bünyan, İstanbul 1989. Süleyman Sadettin Müstakim-zâde, Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul 1928.
• Şeşen, Ramazan,”Mimar Sinan İle İlgili Yazmalar”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, Ankara: İş Bankası, 1988, s. 269-275.
• Şeşen, Ramazan,”Mimar Sinan Hakkındaki Kaynaklar”, II. Uluslar arası Türk ve İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri, vol. II, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayını, 186.
• Tarih-i Edirne-Hikayet-i Beşir Çelebi, yay. İ. Hikmet Ertaylan, İstanbul: Ayaydın Matbaası, 1946.
• Tayyar-zâde Ahmed Atâ, Tarih-i Atâ, İstanbul 1293.
• Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi Katalogu: Fermanlar, İ. Kemal Baybora, İ. Hakkı Uzunçarşılı, Ülkü Altındağ, Ankara: TTK, 1985.
• Turan, Şerafettin,”Osmanlı Teşkilatında Hassa Mimarları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. I, sy. I, 1964, s. 157-202.
• Uysal, A. Osman,”Hikâyet-i Beşir Çelebi’deki Mimari Tarihi ile İlgili Bilgilerin Analizi”, Milli Kültür Dergisi, sy. 56, Mart 1987, Ankara 1987, s. 27-33.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı,”Osmanlı Sarayında Ehl-i Hiref (Sanatkârlar) Defterleri”, Belgeler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1986, s. 23-76.
• Üstün Ayşe, “Osmanlı Arşivindeki İstanbul Cami ve Türbelerinin Tamirleriyle İlgili Belgeler”, Yayınlanmamış Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Yaman, Bahattin, Osmanlı Saray Sanatkârları 18. Yüzyılda Ehl-i Hiref, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Yazıcı, Nurcan,”Osmanlı’nın İlk Mimarlık Kitabı: Usul-i Mimari-i Osmani”, Arkitekt, sy. 497, Temmuz-Ağustos 2003, s. 12-19.
• Yücel, Yaşar, Osmanlı Ekonomi-Kültür-Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak Esar Defteri (1640 Tarihli), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
• Yüksel, İ. Aydın, Risâle-i Mi’mâriyye – Ca’fer Efendi (1023/1614), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2005.