SOVYET RUSYA DÖNEMİNDE KAZAKİSTAN

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 245, 405 - 420, 29.04.2020

Saadettin Gömeç

Öz

Uzun yıllar Rus hâkimiyeti altında yaşayan Kazakistan’da tatbik edilen yanlış ekonomi, kültür ve siyaset politikaları yüzünden karşı karşıya kalınan tahribatın izleri bugün dahi silinebilmiş değildir. Halen Türk Dünyasının en bakir ve zengin topraklarına sahip olan Kazak Türkleri geleneksel konar-göçer hayatlarını sürdürmeye kalkıştıklarında Sovyet-Rus döneminin hükümetleri tarafından çıkarılan birtakım kanunlar ile günden güne fakirleşmeleri sebebiyle sonucu zaman zaman çok kanlı bir şekilde neticelenen ayaklanmalar gerçekleştirdiler. Ne Rus çarlığının Bakir Topraklar projesi ne de Sovyet Rusya’nın kolhoz siyasetinin bu insanlara hiçbir yararı olmadı. Ekonomik, kültürel ve politik hayatın gerisinde kaldıkları gibi, bu topraklara Rus idareciler daima ham madde deposu şeklinde baktılar. Buna bağlı olarak ondokuzuncu asırdan itibaren görülmeye başlayan Slav göçmenlerin akınıyla kendi yurtlarında azınlık durumuna düştükleri bir yana, artık onlara ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapılmaya da başlandı. Ellerinden mera arazileri alınması bir yana, sanıldığı üzere onlara modern bir eğitim de sunulmadı. Bu yüzden sosyal hayatın sürekli dışında bırakılan Kazak Türkleri, sanki kendi ülkelerine gelen Rus memurların hizmetkârları, en iyisinden onların işlerini çabuklaştıran yardımcılar gibi görüldüler. Bütün Kazak Türklerine Rusça mecbur tutulup, Rus edib ve şairleri öğretilip, okullarda onların eserleri okutulup, ezberletilirken; Kazak şair ve romancıları ancak kendi toplumları arasında itibar kazandılar. Bu hâl Sovyet vatandaşı kavramına ters gelince, zaman zaman kendi içlerinden çıkan birtakım milliyetçi aydınlar bu kötü gidişata bir dur demek isteyip, Rus yetkililerini uyarmaya yeltendiklerinde ise burjuva milliyetçiler veyahut da halk düşmanları oldukları ilan edilerek ya sürgünlere gönderildiler ya da kurşunlanmak suretiyle hayatlarına son verildi. İşte biz bu çalışmada özetle Kazakistan’da Çarlık Rusyası’nın mirasını devralan Sovyet hükümetleri döneminde uygulanan birtakım icraatlarla bunların sonuçlarının yansımalarını göstermeye gayret ettik.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Kazakistan, Sovyet Politikaları

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• “1916 Olaylarının 100. Yıldönümü Hakkında Kararname”, Çev. R.Abdiyeva, Ala Too Edebiyatı, Sayı 5, Ankara 2016
• Abazov, R., The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, New York 2008
• Adıgüzel, H., Azatlığın Köşe Taşları, İstanbul 2001
• Adıgüzel, H., Milli Komünizmin Öncüleri. Turar Rıskulov, İstanbul 2005
• Agacanov, S.G., Oğuzlar, Çev. E.Necef-A.Annaberdiyev, 2. Baskı, İstanbul 2003
• Alaşbek, M., “Kazakistan’da İsyan”, Türk Yurdu, C. 8, İstanbul 1987
• Arat, R.R., “Kazakistan”, İslâm Ansiklopedisi, C. 6, 5. Baskı, İstanbul 1988
• Atsız, “800 Kazak Türkü”, Ötüken Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1964
• Avtorhanov, A., “Hruşçov Hâkimiyeti Altında Sovyetler Birliğinin İç Siyaset Gelişmesi”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961
• Bacon, E., Esir Orta Asya, Çev. T.Say, İstanbul (tarihsiz)
• Bala, M., “Sovyetlerde Nasyonal-Komünizm ve Kızıl Turan Efsanesi”, Dergi, 3/10, Münih 1957
• Bekmahanov, E., Kazak SSR Tarihi, Almatı 1960
• Bennigsen, A., “Çarlık ve Sovyet Hâkimiyeti Altındaki Türkler”, Çev. K.Aytaç, Türk Kültürü, 24/270, Ankara 1985
• Berber, O., Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri, Doktora Tezi, Ankara 2014
• Bodger, A., “Abulhayir Khan of the Kazakh Little Horde, 1718-1748 and His Allegiance to Russia”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiri Özetleri, İstanbul 4-9 Ekim 1976
• Caferoğlu, A., “Kazak Türkleri”, Türk Kültürü, 3/29, Ankara 1965
• Caroe, O., Sovyet İmparatorluğu. Sömürülen Topraklar. Çev. Z.Yüksel, İstanbul (tarihsiz)
• Çavuşoğlu, Y., “Osmanlı Devleti’nin Orta Asya Hanlıkları İle Münasebetleri”, Tanıtım Dergisi, 8/91-92, İstanbul 1987
• Devlet, N., “Sovyetler Birliği’ndeki Türkleri Ruslaştırmada Yeni Adımlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 28, İstanbul 1984
• Devlet, N., “Kazak Türklerinin Ayaklanması”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1987
• Devletşin, T., Sovyet Tataristanı, Çev. M.Emircan, Ankara 1981
• Devrişeva, H., Seyahatnamelere Göre XIX. Yüzyılda Kazakların Sosyal ve Kültürel Hayatı, Doktora Tezi, Ankara 2016
• Doğan, O., “Tavke Han Dönemi (1680-1718) Kazak Hanlığı ve Tavke Han Yasaları (Jeti Jargı)”, MÜ. Sosyal bilimler Dergisi, Sayı 3, Bişkek 2002
• Doğan, O., “Orta Asya Hanlıklarının Çarlık Rusya’nın Tabiyetine Girmeleri Hakkında Bazı Belgeler”, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 39, İstanbul 2004
• Doğan, O., “Türkistan (Orta Asya) Tarihi İle İlgili Belgeler”, İÜ. İktisat Fakültesi Sosyal Siyaset Konferansları, İstanbul 2005
• Ercilasun, K., Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, Ankara 2013
• Findley, C.V., The Turks in World History, New York 2005
• Gizzatulin, İ-Şarafutdinov, D., “Mirsaid Sultan-Galiyev”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 122, İstanbul 1999
• Golden, P.B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. O.Karatay, Ankara 2002
• Gömeç, S.Y., “Tarihte ve Günümüzde Kazakistan”, Yeni Forum, 14/287, Ankara 1993
• Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinde Peçenekler”, DTCF. Dergisi, 53/1, Ankara 2013
• Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinin Kahramanları: 47- Turar Rıskulov”, Orkun, Sayı 110, İstanbul 2007
• Gömeç, S.Y., Uygur Türkleri Tarihi, 3. Baskı, Ankara 2009
• Gömeç, S.Y., Türk Kültürünün Ana Hatları, 3. Baskı, Ankara 2014
• Gömeç, S.Y., Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2015
• Grousset, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R.Uzmen, İstanbul 1980
• Hayıt, B., “Sovyet Koloni Siyasetinin Bir Örneği Olmak Üzere Türkistan”, Dergi, 7/25, Münih 1961
• Kamalov, İ., Avrasya Fatihi Tatarlar, İstanbul 2007
• Karça, R., “Sovyetler Birliği Komünist Partisi XX. Kongresinde Talim ve Terbiye Meseleleri”, Dergi, 2/6, Münih 1956
• Kesici, A., “Tam Bağımsız Kazakistan”, Yeni Forum, 12/260, Ankara 1991
• Kesici, A., Dün, Bugün ve Hedefteki Kazakistan, İstanbul 2003
• Klyaştornıy, S.G-Sultanov, T.İ., Türkün Üçbin Yılı, Çev. A.Batur, İstanbul 2003
• Kurat, A.N., Rusya Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1987
• Marikovskiy, P.I., “Naskalnıye Risunki Gor Kuldjabası”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961
• Medoyev, A.G., “Naskalnıye Izobrajeniya Gor Tesiktas i Karaungur”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961
• Mercani, Ş., Müstefadü’l-Ahbar fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Türkiye Türkçesine Aktaran M.Kalkan, Ankara 2008
• Miroğlu, Y., “Sovyet Türkistanı Nüfusunun Dinamiki”, Dergi, 5/18, Münih 1959
• Mukametkanulı, N., Tarihi Zertevler, Almatı 1994
• Oguzname Destanı, 1998
• Ögel, B., İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984
• Saray, M., Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması, İstanbul 1975
• Saray, M., “Dış Türkler”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/2, 5. Baskı, İstanbul 1988
• Saray, M., Kazak Türkleri Tarihi, İstanbul 1993
• Skorodumov, V., “Türkistan Sovyet Cumhuriyetlerinde Parti Temizlemeleri”, Dergi, 4/12, Münih 1958
• Soucek, S., A History of Inner Asia, Cambridge 2000, s.218-220; F.Hirsch, Empire of Nations. Ethnographic Knowledge and the Making of the Soviet Union, New York 2005
• Stackelberg, G.A.Von, “Sovyetlerin Komünist Emperyalizmi Tecrübesi ve Sovyetler Birliği’ndeki Müslümanlar”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961
• Sultan, A., “Müslüman-Arap Dünyasında Sovyet Propagandasının Dış Şekilleri”, Dergi, 2/7, Münih 1956
• Şimşir, N., Kazak Tarihi ve Kültürü Araştırmaları, İstanbul 2008
• Şimşir, S., XX. Yüzyıl Türk Dünyasında Türk Düşünürleri, İstanbul 2008
• Togan, Z.V., Hatıralar, İstanbul 1969
• Urban, P., “Sovyet Şarkiyatçılığının Sıradaki Meseleleri”, Dergi, 3/11, Münih 1957
• Ünal, F., “Türkistan’da Hürriyete Koşanlar”, Tarih ve Medeniyet, Sayı 61, İstanbul 1999
• Ünal, F., “Aktaban Şubırındı Hadisesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 160, İstanbul 2000
• Ünal, F., XVIII. Asır Türk-Rus Münasebetlerinde Neplüyev, Ordu 2010
• Yarkın, İ., “Muhtar Türkistan ve Alaş Orda Hükümetleri İle Basmacılık Hareketi Hakkında”, Türk Kültürü, 2/23, Ankara 1964
• Yarkın, İ., “Türkistan’da 1916 Yılı İsyanı Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 6/68, Ankara 1968
• Yarkın, İ., “Türkistan’da İşlenmemiş Toprakların Ziraata Açılmasıyla İlgili Bazı Noktalar”, Türk Kültürü, 5/57, Ankara 1967
• Yarkın, İ., “Türkistan’da Çarlık Rusyasının Baskı ve Sömürme İdaresine Karşı İsyanlar, Türk Kültürü, 7/84, Ankara 1969
• Yarkın, İ., “Türkistan’ın İktisadi Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 10/115, Ankara 1972
• Yorulmaz, O., “Kazak-Başkurt Münasebetleri (XVII-XVIII. Yüzyıl”, Tarihten Bugüne Başkurtlar, Haz. M.Özyetkin-M.Dündar-İ.Kamalov, İstanbul 2008, s.121-122
• Yorulmaz, O., “Kazakları Oluşturan Boylar ve Bunların Diğer Türk Devletlerindeki Dağılımı”, Üçüncü Bin Yılın Eşiğinde Türk Uygarlığı, Bişkek 2003
• Yorulmaz, O., “Kazaklar ve Kazak Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, İstabul 2016