Pozitivist Felsefenin Etkisi Altındaki Bir Aydın Profili: Doktor Adnan Adıvar

Yıl 2020, Cilt: 125 Sayı: 246, 95 - 108, 25.06.2020

Turhan Ada

Öz

Yakın dönem Türk tarihinin en önemli figürlerinden biri olan Doktor Adnan Adıvar, birçok çağdaşı gibi, Fransız Devrimi’nin temel esin kaynağı olan Aydınlanma Felsefesinin etkisi altında kalmıştır. Benzerleri gibi, skolastik karakteriyle kendisini bağlayan Hristiyanlığı geri plana iterek baskıcı yönetimlerden ve geri kalmışlıktan kurtulan Avrupa’dan etkilenmiş ve benzeri bir girişimin, kendi coğrafyasında da gerçekleştirilmesi gerektiğini düşünmüştür. Bu noktada belirleyici unsur olarak karşımıza çıkan “din” olgusu, Doktor Adnan Adıvar için çok daha önemli ve yaşamsal bir unsur olmuştur.
Netice itibariyle, yaşamı, esas aldığı bu paradigma etrafında geçen, pozitivist bir aydın olarak tanınan, yazdığı yüzlerce makalede ve bilim tarihini konu alan kapsamlı eserlerinde çoğunlukla pozitivizmi ön plana çıkaran Doktor Adıvar, gelişme ve ilerlemenin, ancak, pozitivist öğretiyi esas alan bir metodoloji ile mümkün olabileceğini savunmuş, ancak, geleneksel inanç değerleri ile de bir türlü barışamamıştır. Gençliğinden beri zihnini meşgul eden felsefi problemlere bir çözüm bulamadığı için, içselleştiremediği ve bilimsel bir temele oturtamadığı bir felsefenin temsilcilisi olarak hayata veda etmiş olması da söz konusu nitelikleri taşıyan bir aydın için dramatik bir son olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Adnan Adıvar, Fransız Devrimi, Aydınlanma, Pozitivizm, Felsefe

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Abdülhamid, İrfan: “Cebriyye”, İslâm Ansiklopedisi, C. VII, s. 205-208.
• Adıvar, Adnan: “Acı ve Tatlı Vehme Dâir”, Cumhuriyet, 2 Haziran 1951, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “Âlimin Ölümü”, Cumhûriyet, 30 Nisan 1955, s. 2.
• Adıvar, Adnan: Bilgi Cumhûriyeti Haberleri, Tasvir Neşriyat, İstanbul, 1945.
• Adıvar, Adnan: “Bölgecilik ve Bir Mektup”, Akşam, 21 Ekim 1944, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “Bir Pazar Sohbeti”, Akşam, 26 Mayıs 1948, s. 5.
• Adıvar, Adnan: Dur, Düşün, Muallim Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul, 1950.
• Adıvar, Adnan: “Efkâr-ı Umûmiye”, Cumhuriyet, 18 Şubat 1950, s. 2.
• Adnan Adıvar, “Fikirler”, Cumhûriyet, 18 Haziran 1949, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “Garba Açılan İlk Pencere: Kâtip Çelebi”, Akşam, 1 Haziran 1945, s. 2.
• Adıvar, Adnan: Hakikat Peşinde Emeklemeler, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1954.
• Adıvar, Adnan: “Hocayı Nasıl Tanırım”, Vatan, 28 Haziran 1947, s. 1, 2.
• Adıvar, Adnan, “İhtiyâr Filozofun Görüşü”, Akşam, 13 Temmuz 1944, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “İlme Hürmet de Hamiyettir”, Cumhuriyet, 3 Mart 1951, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “İnsanlar ve Hayvanlar”, Akşam, 31 Ocak 1945, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “Modern İlim ve Kâinât”, Akşam, 11 Kasım 1943, s. 3, 4.
• Adıvar, Adnan: “Roman Okurken”, Cumhuriyet, 20 Kasım 1954, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “Susmak ve Dinlemek”, Akşam, 27 Ocak 1945, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “Sütlüce Felâketi”, Akşam, 5 Mart 1949, s. 1.
• Adıvar, Adnan: “Şâir ve Atom Bombası”, Akşam, 5 Ağustos 1945, s. 1, 2.
• Adıvar, Adnan: Tarih Boyunca İlim ve Dîn , V. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1994.
• Adıvar, Adnan: “Tasa”, Cumhûriyet, 19 Haziran 1954, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “Üç Başka Başka Âkıbet”, Vatan, 12 Haziran 1946, s. 1, 2.
• Adıvar, Adnan: “Yalanın Kuvveti”, Akşam, 2 Ocak 1945, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “Yeğenime Mektup”, Akşam, 18 Kasım 1944, s. 5.
• Adıvar, Adnan: “Yirminci Asrın İlk Yarısı”, Cumhûriyet, 31 Aralık 1949, s. 2.
• Adıvar, Adnan: “Yirminci Asrın Ortasını Karşılarken”, Cumhûriyet, 23 Nisan 1949, s. 2.
• Adıvar, Halide Edip: Dr. Adnan Adıvar, Nurgök Matbaası, İstanbul, 1956.
• Adıvar, Halide Edip Adıvar: “Kadîr-i Mutlak Atom”, Akşam, 22 Ağustos 1945, s. 1.
• Aster, Ernst von: Fransız İhtilali’nin Siyasi ve Soysal Fikirleri (Çev. Şennur Senel), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
• Ateş, Ahmet: “Dr. Abdülhak Adnan Adıvar”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, C. I, İstanbul, 1955, s. 99.
• Bolay, Süleyman Hayri; Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, VIII. Baskı, Akçağ Yayınları, İstanbul, 1999.
• Cevizci, Ahmet: Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Enginün, İnci: Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1978.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri: “Türk Sosyolojisi Bakımından Dr. Adnan Adıvar”, Yeni İstanbul, 1 Temmuz 1956, s. 3.
• Gökberk, Macit: Felsefe Tarihi, XI. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
• İsmail Gürkan, Kazım: “Adnan Adıvar”, Vatan, 4 Temmuz 1955, s. 1.
• İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü, Bedi’ Şehsuvaroğlu Arşivi, Adnan Adıvar Dosyası, 2/III-61, 72.
• Karaca, Nuray: Pozitivizmin Erken Cumhuriyet Dönemine Etkisi, Anı Yayıncılık, Ankara, 2008.
• Karaosmanoğlu, Fevzi Lütfi: “İlmi Müheyyiç Kılan Adam”, Vatan, 18 Temmuz 1944, s. 2.
• Karasan, Mehmet: Büyük Feylesoflar Antolojisi, MEB Basımevi, İstanbul, 1949.
• Kazancıgil, Tevfik Remzi: “Emrâz-ı Umûmiye Muallimi Dr. Abdülhak Adnan Bey”, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü, Bedi’ Şehsuvaroğlu Arşivi, Adnan Adıvar Dosyası, 2-143.
• Kazancıgil, Tevfik Remzi; “Hocamı Tekrar Dinledim”, Akşam, 13 Mart 1945, s. 2.
• Kazgan, Haydar: “Adnan Adıvar ve Gerçek Manasıyla İnkılaplar”, Bilgi, C. IX, Sayı: 101-102, İstanbul, 1955, s. 5.
• Korlaelçi, Murtaza: “Pozitivist Düşüncenin İthali”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, II. Baskı, C. I (Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası / Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi), İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s. 214.
• Korlaelçi, Murtaza: Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Hece Yayınları, Ankara, 2002.
• Lange, Friedrich Albert: Materyalizmin Tarihi ve Günümüzdeki Anlamının Eleştirisi (Çev. Ahmet Arslan), C. I, II, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1998.
• Şan, Mustafa Kemal: XIX. Yüzyıl Geçiş Dönemi Osmanlı Aydını, İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, C. II, III, IX, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1983.
• Ural, Şafak: Bilim Tarihi, III. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Ural, Şafak: Pozitivist Felsefe, Say Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yazır, Muhammed Hamdi: Hak Dîni Kur’ân Dili, III. Baskı, C. II, V, IX, İstanbul, 1971.
• Yeni Ansiklopedi, II. Baskı, C. I, II, Timaş Yayınları, İstanbul, 1991.