1916 AYAKLANMASINDA KIRGIZLAR VE ÜRKÜN OLAYI

Yıl 2020, Cilt: 125 Sayı: 247, 335 - 346, 27.08.2020

Fatih Yavuz , İlyas Topsakal

Öz

1916 ayaklanması, hem Türkistan tarihi hem de Kırgız tarihi açısından önemli bir yer teşkil etmektedir. Hanlıklar döneminin sona ermesinden sonra başlayan yeni sürece karşı yapılan en büyük hareket olmuştu. Ayaklanma süresince birçok insan canından yerinden ve yurdundan olmuştu. Kırgız halkı, Hem ayaklanma esnasında hem de ayaklanmanın bastırılmasından sonra Çin’e kaçış sürecinde çok büyük zorluklar yaşamışlardır. 1916 ayaklanmalarının temel kaynakları şüphesiz Rusça kaynaklardı. Ayaklanma sırasında Rus yönetiminin kendi aralarındaki ve üslerine gönderdikleri telgraf ve mesajlar bize önemli bilgiler vermektedir. Bunun dışında az miktarda Kırgızca, İngilizce ve Türkçe ikinci el kaynaklar mevcuttur. Türkçe kaynaklar içinde Teşkilat-ı Mahsusa belgelerinde konuyla alakalı verilen bilgiler çok büyük önem arz eder.

Anahtar Kelimeler

1916 Ayaklanması, Kırgızlar, Ruslar, Ürkün, Çin

Kaynakça

• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, Kls. 1854, Ds. 121, Fhr. 2/6.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, 1854, Ds. 121, Fhr. 2/7.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, Kls. 1854, Ds. 121, Fhr. 2/8.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, Kls. 1854, Ds. 121, Fhr. 2/15.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Arşivi, Kls. 1854, Ds. 121, Fhr. 2/16.
• Tsentr. İstorh. KazSSR, F. Semireç. Obl. Pravl., Otd. 1, St. 2, No:16927, 1916 g.
• Tsentr. İstorh. KazSSR, F. Semireç. Obl. Pravl., Otd. 1, St. 2, No:16926, 1916 g.
• Abdıkulova, Roza, “1916 Türkistan İsyanının Kırgız Edebiyatına Yansıması: Ürkün”, Bilig, Sayı 76, Ankara 2016.
• Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1907), Ankara 1999.
• Dıykanbayeva, Mayramgül, “1916 Yılındaki Kırgız Millî Mücadelesi: Ürkün”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 3/3, Erzurum 2014.
• İsakeev, B., Kirgizskie Vosstanie 1916 goda, Frunze 1932.
• Kara, Füsun, “Rusya’nın Kırgızistan’daki Koloni Siyaseti (1852-1917)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, Elazığ 2007.
• Kodaman, Bayram, “Causes of the Urkun: The Genocide of 1916” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 26, Isparta 2012.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara 1948.
• Pyaskovskiy, A. V., (Ed.), Vosstanie 1916 goda v Sredney Azii i Kazahstane, Moskova 1960.
• Rıskulov, Turar, “Vosstanie Tuzemtsev Turkestana v 1916 godu”, Vosstanie Kazahov i Kirgizov v 1916 godu, Londra 1989.
• Rıskulova, (Ed.), T. R., Vosstanie 1916 goda v Kirgizstane, Moskova 1937.
• Saray, Mehmet, “Rusya’nın Türkistan’da Yayılması”, Türkler, Cilt 18, Ankara 2002.
• Sokol, Edward Dennis, The Revolt of 1916 in Russian Central Asia, Baltimore 1954.
• Soltonoev, Belek, Kızıl Kırgız Tarıhı, Bişkek 1993.
• Togan, Zeki Velidi, Bugünkü Türkîli (Türkistan) Ve Yakın Tarihi, Cilt 1, İstanbul 1981.
• Tursunov, H., Vosstanie 1916 goda v Credniy Azii i Kazahstane, Taşkent 1962.
• Usenbaev, Kuşbek, Vosstanie 1916 goda v Kirgizii, Frunze 1967.
• Ziyayev, Hamid, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Ankara 2007.