Yenisey Yazıtları'ndaki Ağız Özellikleri (Fonolojik ve Morfonolojik İnceleme) [Dialectal Occurrences of the Yenisei Inscriptions (Phonological and Morphonological Research)]

Year 2016, Issue: 42, 153 - 165, 15.12.2016

Negizbek Şabdanaliyev

Abstract

    Dünyadaki dillerin hepsinin ağızları vardır. Edebî dilden belli bir derecede farklı olan bu ağızlarda hem ses bilgisi hem şekil bilgisi hem cümle bilgisi hem de söz varlığı açısından değişikliklerin olması doğaldır. Türk dilleri için de aynı durum söz konusudur. Çağdaş Türk dillerinin hepsinin ağızları vardır ve Türkçenin eski dönemlerinde de ağız farklılıkları muhtemelen vardı. İşte o eski Türkçenin ağızlarının bazı özellikleri, Türk dillerinin ortak mirası ve yazılı ilk kaynağı olan Köktürk harfli yazıtlarda da yansıtılmıştır. Çalışmada bu yazıtların içinden Yenisey Yazıtları ele alınıp bunlarda görülen ağız özellikleri fonolojik ve morfonolojik açıdan incelenmiştir. Araştırma sırasında yazıtlarda tespit edilen farklılıkların çağdaş Türk lehçelerindeki durumu yansıtılmaya çalışılmıştır.

Abstract

    All languages in the world have their dialects. It is normal for these dialects to have phonetic, morphological, syntactic and lexical differences from literary language. It concerns Turkic languages too. All the modern Turkic languages have their dialects and they must have had them in the past. Some specialities of these old Turkic dialects were recorded in Old Turkic inscriptionss – their first written source and common heritage. This research was made on Yenisei Inscriptions and its dialects were studied from the point of phonological and morphological perspective. In this research, we tried to investigate signs of dialects in Yenisei Inscription in modern Turkic languages.

Keywords

Yenisey Yazıtları, ağız özellikleri, çağdaş Türk lehçeleri, Kırgız Türkçesi, Türkiye Türkçesi, ; Yenisei Inscriptions, dialect differences, modern Turkic languages, Kyrgyz language, Turkish language

References

• AMANCOLOV, A. S. (1970), “K Voprosu o Sootvetstvii s/ş v Drevnetyurkskih Dialektah”, İssledovaniya Po Uygurskomu Yazıku (II kitap), Alma-Ata.
• BAKİNOVA, G. (1955), Isık-Köl Govorunun Materialdarınan, Frunze.
• BAKİNOVA, G., KONDUÇALOVA, S., SIDIKOV, S. (1959), Kırgız Tilinin Çüy Govoru, Frunze.
• BASKAKOV, N. A. (1966), Dialekt Çernevih Tatat (Tuba-Kici), Moskova.
• BATMANOV, İ. A. ve diğerleri (1962), Sovremennaya İ Drevnyaya Yeniseyka, Frunze.
• BATMANOV, İ. A. ve diğerleri (1971), Drevniye Tyurkskiye Dialektı i İh Otrajeniye v Sovremennıh Yazıkah: Glossarii. Ukazatel’ Affiksov, Frunze, Kırgız SSC Millî Bilimler Akademisi Yayınları.
• BOLATOV, J. (1970), Vostoçnaya Gruppa Govorov Kazahskogo Yazika I Ee Otnoşenie K Literaturnomu Yaziku, Alma-Ata.
• DESNİTSKAYA, A. B. (1970), Naddialektnıye Formı Ustnoy Reçi İ İh Rol’ V İstorii Yazıka, Leningrad.
• DIRENKOVA, N. P. (1941), Grammatika Şorskogo Yazıka, Leningrad.
• DUL’ZON, A. P. (1968), Ketskiy Yazık, Томsk.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2000), “l, n, r’den Sonra Niçin T?”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, II. Milletlerarası Göktürk Anıtları ve Yazıtları Kolokyumu (23-28 Nisan 2000), İstanbul, s. 191-194.
• HİSAMİTDİNOVA, F. (1981), “O Soçetaniyah lt, mt, nt, rt v Tyurkskih Yazıkah”, Sovetskaya Tyurkologiya, S 2, Bakü, s. 59-65.
• İSHAKOV, F. G. (1956), Hakasskiy Yazik, Abakan.
• KANYUKOVA, A. S. (1960), Nekotorıye Osobennosti Dialektov Çuvaşey Turi i Anatri (Materialı Po Çuvaşskoy Dialektologii), Çeboksarı.
• KOÇ, Kenan, BAYNİYAZOV, A., BAŞKAPAN, V. (2003), Kazakşa-Тürikşe Sözdik, Türkistan.
• MUKAMBAYEV, C. (2009), Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü, Bişkek.
• SEYDAKMATOV, K. (1982), Kırgız Tilindegi Söz Maanisinin Cana Varianttarının Önügüşü, Frunze.
• TENİŞEV, E. R. (1971), “Pereboy s/ş v Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikah”, Struktura i İstoriya Tyurkskih Yazıkov, Moskova.
• TENİŞEV, E. R. (1973), “Smiçniye Soglasniye V Yazike Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov”, Sovetskaya Tyurkologiya, Bakü, S 2, s. 40-55.
• TENİŞEV, E. R. (1976), Stroy Sarig-Yugurskogo Yazika, Moskova.
• TUMAŞEVA, D. G. (1977), Dialekti Sibirskih Tatar, Kazan.
• URS: Özbek SSC Bilimler Akademisi (1959), Uzbeksko-Russkiy Slovar’, Moskova, Özbek SSC Bilimler Akademisi Yayınları.
• USEEV, N. (2011), Yenisey Cazma Estelikteri I. Leksikası Cana Tekstter, Bişkek, Turar Yayınları.
• USER, H. Ş. (2013), “Runik Harfli Türk Yazıtlarında Diyalektik Ögeler”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Ekim 2008), Ankara, TDK Yayınları.
• YARTSEVA, V. N. (1969), Razvitiye Natsional’nogo Literaturnogo Angliyskogo Yazıka, Moskova.