Manas Destanı'nda “Bark” Kelimesi ve Eski Türk Mezar Geleneği (The Word “Bark” and Ancient Turk Tomb Tradition in Manas Epic)

Year 2016, Issue: 42, 173 - 191, 14.12.2016

Nurdin Useev

Abstract

    Türk dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı’nda, bugünlerde çağdaş Türk lehçelerinde kullanılmayan birçok kelime geçmektedir. Bu kelimelerden birisi bark kelimesidir. Köktürk harfli yazıtlarda türbe, ve ev anlamlarında kullanılan söz konusu kelime Manas Destanı’nın söylendiği Kırgız Türkçesinde hiç görülmez. Ancak, geçmiş asırların kültürünü, inancını mısralarında korumuş olan Manas Destanı’nda bark kelimesi ‘Söögümdü kömsün barkı cok “(Cesedimi gömsün türbesi yok)” ve “Atakemdin ölügün, Kirgizem – dep barıkka (Babacığımın cesedini, Giyireceğim diye türbeye)” gibi mısralarda Orhun Yazıtları’ndaki anlamda, yani “türbe, mezarlık” anlamında geçmektedir. Eski Türkçedeki bir kelimenin Kırgız Türkçesinde hiç kullanılmayıp, sadece Manas Destanı’nda geçmesi bu destanda anlatılan Eski Türk kültürü ile ilişkilidir. Gerçekten de söz konusu destanda tasvir edilen mezarlıklar, türbeler ile Eski Türk türbeleri ve mezarlıkları arasında çok ilginç benzerlikler bulunmaktadır. Örneğin, destanda Manas’ın heykeli yaptırılmaktadır. Bildiğimiz gibi Köl Tigin, Bilge Kağan gibi Eski Türk kağanlarının, devlet adamlarının mezarlıklarında da insan heykelleri bulunmuştur. Manas’ın türbesine onun katıldıkları savaş sahneleri resmedilmektedir. Türbeye resimler yapmak Eski Türk mezarlık geleneğinde de görülen bir özelliktir. Makalemizde Manas Destanı’ndaki bark kelimesi Köktürkçe aracılığıyla açıklanarak, destandaki Eski Türk mezar geleneği incelenmiştir.

Abstract

    Manas Epic contains a thousand-year epic tradition, history, culture and world view of the Turkic world in itself. Therefore, there are many words unused today in modern Turkic languages, in this epic. One of these words is the word bark. This word used in the Old Turkic runik inscriptions as a meaning tomb, never seen in Kirghiz Turkish. However, in the Manas epic that have maintained cultures and beliefs of the past centuries the word bark in the verses ‘Söögümdü kömsün barkı cok “(bury my dead body no tomb)” and “Atakemdin ölügün, Kirgizem – dep barıkka (I’ll put father’s body in a tomb)” passes as a means of Orkhon inscriptions in the sense “cemetery, tomb.” The use of the word bark only in the Manas Epic is associated with ancient Turkish culture described in this saga. Indeed, there are very interesting similarities between the old Turkish cemetery with mausoleums and tombs depicted in the Manas Epic. For example, it built a statue of Manas in the epic. As we know, human statues were also found in the cemeteries of the old Turkish Kağans and statesmens as Bilge Kagan and Kül Tegin. There are illustrated the battle scenes on his tomb that Manas participated in. Make pictures on the tomb is a feature seen in the ancient Turk cemetery tradition. In our article, the word bark in the Manas epic to be announced by Kokturkish and has been examined the ancient Turkish tomb tradition in the epic.

Keywords

Manas Destanı, bark kelimesi, Köktürk harfli yazıtlar, türbe, Eski Türk mezar geleneği, ; Manas Epic, the word bark, Old Turkic inscriptions, tomb, Ancient Turk semetery tradition

References

• Akmataliev, A. vd. (2015), Manas Eposunun Tüşündürmö Sözdügü, Bişkek.
• Alyılmaz, Cengiz (2005), Orhun Yazıtları’nın Bugünkü Durumu, Ankara.
• Alyılmaz, Cengiz (2011), “Eski Türk Mezar Geleneği ve Bursa’daki Türbeler”, Kaşgar’dan Endülüs’e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumları 28-30 Nisan 2011 Bursa Şehrengezi Bir Cihan Devletinin Doğduğu Şehir, Bursa, s. 1-41.
• Alyılmaz, Cengiz (2015), İpek Yolu Kavşağının Ölümsüzlük Eserleri, Ankara, Atatürk Üniversitesi Yay.
• Arutyunova, N. D. (1999), Yazık i Mir Çeloveka, 2. Baskı, Moskova.
• Belli, Oktay (2003), “Stone Statues and Balbals in Turkic World (Türk Dünyası’nda Taş Heykel ve Balballar)”, TÜBA AR. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı 6, s. 85-116.
• Durmuş, İlhami (2007), “Arkeolojik Kalıntı, Buluntu ve Yazılı Belgelere Göre Köl Tigin-Bilge Kağan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardaki Türk Kültür Unsurları”, Gazi Türkiyat, Sayı 1, s. 35-58.
• Geyikoğlu, Hasan (2001), “Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Millî Duygularına Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 6, s. 201-207.
• Hudyakov, Yu. S. ve Orozobekova C. (2014), “Tyan-Şandık Kırgızdardın Markum Estelikterinde Cookerlerdin cana Mergençilerdin Süröttörünün Çagıldırılışı”, Kırgız Kaganatı Türk Elderinin Mamlekettüülügünün Alkagında. Borborduk Aziyadagı Uluu Kırgız Kaganatının Tüzülgöndügünün 1170 Cıldıgına Arnalgan II El Aralık İlimiy Cıyındagı (15-16 Kasım, 2013) Bayandamalardın Cıynagı, Bişkek, s. 203-206.
• Klyaştornıy, S. G. (1978), “Hram, İzvayaniya i Stela v Drevnetyurkskih Tekstah (K İnterpretatsiiİhe-Hanın-Nosrkkoy Nadpisi)”, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1974, Moskova, s. 238-255.
• Manas: baatırdık epos (S. Karalaev), (Haz.: Caynakova, Aynek ve Akmataliev, Abdıldacan), Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi yayınları, 2010.
• Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), VIII. ve IX. kitaplar, (Haz.: Musaev, Samar vd.), Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları, 2014.
• Maslova, V. A. (2001), Lingvokul’turologiya, Moskova.
• Rakımbek Uulu, Mirzat (2010), ‘Manas’ Dastanındagı Arhaizm Sözdör (Cusup Mamaydın Varyantı Boyunça), Basılmamış Doktora Tezi, KTMÜ, Bişkek.
• Roux, Jean-Paul (1999), Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev.: Aykut Kazancıgil, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Semetey, (S. Karalaev varyantı), Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları, 2010.
• Tekin, Talat (2008), Orhon Yazıtları, 3. Baskı, Ankara, TDK Yay.