Kazan Tatar Türkçesiyle Yazılmış Manzum Bir Tecvit Örneği: Fetḥü’l-Tecvīd

Year 2024, Issue: 58, 159 - 188, 17.10.2024

Fecri Yavi

https://doi.org/10.24155/tdk.2024.243

Abstract

Kur’an’ın doğru okunması esasına dayanan tecvit, İslami ilimler içerisinde önemli bir yere sahip olmakla beraber öğrenilmesi pek kolay olmayan bir ilimdir. Bu yüzden tecvidi daha akılda kalır, daha ilgi çekici ve özellikle çocukların sevebileceği bir hâle getirmek için edebiyat tarihimizde pek çok manzum tecvit örneği bulunmaktadır. Tecvidi öğrenmek isteyenlerin bu manzum örneklerle daha hızlı ilerleyebileceği ve sıkılmadan öğrenmeye devam edebileceği düşünülmüştür. Tecvidin sanatla bir arada sunulması da öğrenme çağındaki çocuklar için edebî ve sanatsal becerinin
kazanılması için son derece önemlidir. Ünlü Kazan Tatar aydını, ulema ve düşünürlerinden Alimcan Barudî ile kardeş olan Salihcan Barudî tarafından yazılmış olan Fetḥü’l-Tecvīd, 1895’te Kazan’da basılmıştır. Kırgızistan Millî İlimler Akademisi Beşeri ve İktisadi İlimler Bölümü Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsünün el yazmaları bölümünde kayıtlı olan Fetḥü’l-Tecvīd, manzum bir tecvit örneği olması bakımından Kazan Tatar edebiyatı için önem arz etmekte ve çoklu dil kullanımlarına sahip olması onun tarihî Kazan Tatar Türkçesinin güzel bir örneği olduğunu göstermektedir. Nitekim birtakım Oğuzca özellikler ve Çağatay imlasının esere tatbik edildiği örnekler barındırdığı için dil özellikleri açısından eserin günümüz Kazan Tatar Türkçesinden farklı yanları bulunmaktadır. Bu çalışmada Fetḥü’l-Tecvīd transkribe edilerek günümüz Kazan Tatar Türkçesinden farklı olan dil özellikleri üzerinde durulmuştur. Böylelikle Kazan Tatar tasavvufi edebiyatının güzel bir örneği gün yüzüne çıkarılmış ve tarihî Kazan Tatar Türkçesinin dil özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Kur’an, manzum tecvit, Salihcan Barudî, Kazan Tatar, tasavvufi edebiyat

An Example of Verse Tajweed Written in Kazan Tatar Turkish: Fethü’l-Tecvīd

Abstract

Tajweed is a science based on the principle of recitation of the Qur’an
with proper pronunciation that holds an important place in the Islamic
sciences but is not easy to learn. Therefore, there are many examples
of verse tajweed in our literary history in order to make tajweed more
memorable, more attractive, and appealing, especially for children. It
was thought that those who would like to learn Tajweed could progress
faster with these verse examples and keep on learning without getting
bored. Presenting tajweed together with art is extremely important for
children of learning age to acquire literary and artistic skills. Fethü’l-
Tecvid written by Salihcan Barudi, the brother of Alimcan Barudi,
a renowned Kazan Tatar intellectual, ulama, and philosopher, was
published in Kazan in 1895. Fetḥü’l-Tecvīd, registered in the manuscripts
department of the Cengiz Aytmatov Language and Literature Institute of
the Kirghiz National Academy of Sciences, Department of Humanities
and Economic Sciences, is important for Kazan Tatar literature as it is an
example of tajweed in verse and its multiple language features indicate
that it is a good example of historical Kazan Tatar Turkish. Indeed, since
it incorporates some Oghuz features and some examples where Chagatai
orthography has been introduced into the work, the work distinguishes
itself with its linguistic features from çağdaş Kazan Tatar Turkish. This
study transcribed Fethü’l- Tecvid and focused on the linguistic features
that differ from çağdaş Kazan Tatar Turkish. Study unearthed a good
example of Kazan Tatar Sufi literature and tried to shed light on the
linguistic features of historical Kazan Tatar Turkish.

Keywords

Qur’an, verse tajweed, Salihcan Barudi, Kazan Tatar, Sufi literature

References

• Akkaya, M. (2020). Türk edebiyatında manzum tecvit metinleri (Tez No. 648434) [Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Alkaya, E. (2014). Mişer Tatar Türkçesi. Kesit.
• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. Kesit.
• Biray, N.; Ayan, E. ve Kurmangalıyeva Ercilasun, G. (2018). Çağdaş Kazak Türkçesi (ses-şekil- cümle bilgisi-metinler). Bilge Kültür-Sanat.
• Çernovskaya, V. V. (2019). Salihcan Barudi i Mahmud Yusupov (maloizvestnaya istoriya otnoşeniy uçitelya i uçenika). İstoriçeskaya Etnologiya, 4(2), 312- 319.
• Eckmann, J. (2009). Çağatayca el kitabı (Günay Karaağaç, Çev.). Kesit. Exmetyanov, R. G. (2015). Tatar tělěněñ etimologiyalık süzlěgě: ikě tomda. I. tom (A-L). Megarif-Vakıt.
• Güler, M. (2017). Şeyh Sinân Efendi’nin manzum tecvîd tercümesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52), 145-171. https://doi.org/10.17719/ jisr.2017.1880
• Maxmutova, L. T. (Red.) (1969). Tatar tělěněñ dialektologik süzlěgě. Tataristan Kitap.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Özmen, A. (2019). Türk edebiyatında manzum tecvîdlerden Risâle-i Tecvîd. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(4), 1988- 2005.
• Şahin, E. (1999). Osmanlıların Kazan Tatar Türklerinin kültürü ve diline etkileri. Osmanlı, 9, 353-360.
• Türkçe sözlük (2011). Türk Dil Kurumu.
• Timěrxanov, A. E. (Bşk.) (2015). Tatar tělěněñ añlatmalı süzlěgě (1. tom). Tataristan Rěspublikası Fenner Akademiyesě.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. Kesit.
• Yavi, F. (2021). Necip Dumavî’nin “Möʿallim” elifbasındaki Kazan Tatar Türkçesine ait atasözleri ve bilmeceler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21(1), 179-210. https://doi.org/10.32449/egetdid.883348
• Yıldız, E. (2022). Resâ’nın Tuhfetü’l-Ebrâr adlı manzum tecvidi. International Journal of Filologia, 7, 130-151. https://doi.org/10.51540/ijof.1085410
• Yılmaz, O. (2019). Tecvîd eğitim-öğretiminde manzûm eser yazma geleneğine bir örnek: Şeyhî’nin Nazmu’l-Ehemm’i (tenkitli metin). Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 5(2), 1051-1116.
• Zekiyev, M. Z. ve Hisamova, F. M. (Red.) (2015). Tatar grammatikası: öç tomda- I. tom. TEHSİ.