İbraim Paşi’nin “Şeytan Esirliğinde” Adlı Hikâyesi ve Sovyetler Birliği’nin Yeryüzünde Yarattığı Cehennem: Gulag Kampları

Year 2025, Issue: 59, 53 - 82, 28.03.2025

Neslihan Karagöz

Abstract

Almanya’daki Nazi hükûmetinin 1933’ten itibaren siyasi muhaliflerini hapsetmek için kullandığı toplama kampları, milyonlarca insanı sistematik olarak öldürmek için tasarlanan yerlerdir. Sovyetler Birliği’nde özellikle Stalin hükûmeti tarafından cezalandırılan kişilerin gönderilmesi için oluşturulan Gulag sistemi, Nazi Almanya’sının toplama kamplarıyla benzer özellikler gösterir. “Yeryüzündeki cehennem” olarak tabir edilen Gulag kampları; Sovyetler Birliği’nde savaş esirleri, siyasi ve sıradan suçluların sürgüne gönderilerek ölüme terkedildiği çalışma kamplarıdır.
Yüzlerce Türk aydını, çoğu zaman gerekçe gösterilmeden bu ölüm kamplarına gönderilerek ağır şartlar altında çalışmak zorunda bırakılmış ve birçoğu kamptayken zorlu koşullara dayanamayarak hayatını kaybetmiştir. Kırım’da 1944 yılında gerçekleştirilen etnik temizlikle halk geçersiz sebeplerle sürgüne gönderilirken aydın şahsiyetler “işgalci Nazi askerleriyle iş birliği yapma” gibi suçlamalarla “halk düşmanı” ilan edilerek Gulag çalışma ve esir kamplarına sürgün edilmiştir. Kırım Tatarı yazar İbraim Paşi’nin 1998 yılında yayımlanan Canlı Nişan romanının sonunda yer verdiği “Şeytan Esirliğinde” adlı hikâyesinde bu toplama kampları ele alınarak dönemin karanlık panoraması çizilmektedir. Hikâyede, Sovyet rejiminin insanların hayatında açmış olduğu ve doldurulması imkânsız boşluklara, suçsuz olmasına rağmen rejim tarafından katledilen aydınların mücadelelerine değinilmiştir. Anlatıdaki önemli olgulardan birisi de yazarın hayatındaki belirli dönem ve olayların esere yansıtılmasıdır. Bu çalışmada İbraim Paşi’nin “Şeytan Esirliğinde” adlı hikâyesi yazar-eser ilişkisi açısından ele alınarak incelenmiş, eser içerisinde tarihe kaynaklık eden ve bahsedilen dönemleri aydınlatan önemli olgular çözümlenmiştir.

Keywords

Kırım Tatar edebiyatı, İbraim Paşi, Sovyetler Birliği, toplama kampları, Sovyet Gulag sistemi

Ibraim Pashi’s Story “Şeytan Esirliğinde” and the Hell Created by The Soviet Union on the Earth: Gulag Camps

Abstract

The concentration camps used by the Nazi government in Germany to imprison political opponents since 1933 were places designed to systematically murder millions of people. The Gulag system had similar characteristics to the concentration camps of the Nazi Germany. The Gulag camps, described as “hell on the earth”, were labor camps in the Soviet Union where prisoners of war, political and ordinary criminals were exiled and left to die, and all prisoners were forced to work. Hundreds of Turkish intellectuals were sent to these camps, often without justification,
and forced to work under harsh conditions and many of them lost their lives. In Crimea, in 1944, many people were exiled for invalid reasons, while intellectual figures were declared “public enemies” and exiled to these labor and prison camps. Crimean Tatar writer Ibraim Pashi draws the dark panorama of the period by examining these concentration camps in his story “Şeytan Esirliğinde”. In the story, the gaps that the Soviet regime created in people’s lives and that were impossible to compensate, and the struggles of the intellectuals who were lost in this cause are mentioned. One of the important facts in the story is the reflection of certain periods and events in the author’s life. In this study, İbraim Pashi’s story “Şeytan Esirliğinde” is examined in terms of the author-work relationship, and important facts that are a source for history and shed light on the mentioned periods are analyzed in the work.

Keywords

Crimean Tatar literature, Ibraim Pashi, Soviet Union, concentration camps, The Soviet Gulag system

Ethical Statement

Etik Komite Onayı: Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Ethical Committee Approval: Ethical committee approval is not required for this research. Funding: This research received no external funding. Conflicts of Interest: The author declares no conflicts of interest in this study.

References

• Alyılmaz, C. (2022). Eski Türk yazıtlarının âlimi/bilgesi Gubeydulla Aydarov. BUGU Dil ve Eğitim Dergisi, 3(3), 191-199.
• Babayev, A. (2003). Elimizin ve elmimizin soykırımı. Bakı.
• Bargan, H. (2006). Sibirya ekspresi. Sütun.
• Buran, A. (2010a). Kurşunlanan Türkoloji. Akçağ.
• Buran, A. (2010b). Bir anti-homosovyetikus: Bahtiyar Vahapzade. Erdem, 57, 9-19.
• Buran, A. (2020). Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan’da edebî mahkemeler. H. Koraş, A. Yeloğlu ve M. Sönmez (Ed.), VII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu içinde (C I, s. 253-263).
• Buran, A. (2023). Sovyetler Birliği ve Repressiya. İ. Dilek (Ed.), Türk Dünyasında Repressiya içinde (11-47). Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
• Çelik, R. ve Turan, Ö. (2019). Vasili Grossman’ın “yaşam ve yazgı” eserinde bir savaş gerçeği: Kamplar. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 651-660.
• Demirci, H. (2021). Kazakistan Gulag kamplarında aile, kadın ve çocuk. Türk Dünyası Araştırmaları, 127(251), 241-268.
• Dilek, İ. (2019). Türk dünyası e debiyatında repressiya. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 48, 27-82. Durukoğlu, S. (2015). Türklerin uğradığı sürgünleri ve soykırımları anlatan edebi ve bilimsel eserler. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 6(32), 9-50.
• Gasımov, C. (1997). Esrin giyamet çağı. Bakı.
• Gasımov, C. (1998). Repressiyadan deportasiyaya doğru. Bakı.
• Gasımov, C. (1999). Yaddaşın berpası. Bakı.
• Gürsoy, Y. (2018). Sovyet dönemi Rus edebiyatı (1953-1991). İksad.
• Hablemitoğlu, N. (2004). Sovyet Rusya’da devlet terörü. Toplumsal Dönüşüm.
• Hosford, D., Kachurin, P. ve Lamont, T. (2006). Gulag: Soviet prison camps and their legacy. National Park Service.
• Jakobson, M. (2014). Origins of the GULAG: the Soviet prison-camp system 1917-1934. University Press of Kentucky.
• Karagöz, N. (2022). Kırım Tatar edebiyatında göç: Şiirler ve türküler (Tez No. 737180) [Yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karakaş, Ş. (2012). Özbek edebiyatı yazıları. Kurgan Edebiyat.
• Karpuz, E. (2024). Yeni Sovyet insanı inşasında GULAG kampları (Tez No. 857309) [Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kılınçkaya, M. D., Omarbekov T. ve Egamberdiyev, M. (2019). Sovyetler Birliği döneminde yıldırma politikasının bir unsuru olarak “Türkçülük” suçlaması. CTAD, 15(30), 1-27.
• Köse Kizir, E. (2023). Sovyet zorunlu çalışma kampları üzerine bir araştırma: Gulag. Gazi Türkiyat, 33, 299- 316.
• Moran, B. (2020). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim.
• Özakın, D. (2019). “Kötülüğün sıradanlığı”: Aleksandr Soljenitsın’ın Sovyet çalışma kampı izlenimlerini Hannah Arendt’in kavramlarıyla okumak. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 431-468.
• Özer, K. (2018). Kırım Tatar Türkçesi, İbraim Paşi – Canlı Nişan (Dil özellikleri- transkripsiyonlu metin–sözlük) (Tez No. 512105) [Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Özkan, İ. (2007). Bengü izler. Pegem Akademi.
• Rees, L. (2021). Hitler ve Stalin: İkinci Dünya Savaşı ve tiranlar. İndie Kitap. Sarıkaya, Y. (2006). Sovyet devri Türkmen yazarı Berdi Kerbabayev ve Ayğıtlı Ädim romanı. Bilig, 38, 1-14.
• Söylemez, O. ve Azap, S. (2016). Türk dünyası edebiyatları hikâye çözümlemeleri. Kesit.
• Söylemez, O. ve Yılmaz, A. (2007). Türk dünyası romanlarında hapishane ve sürgün. E. Gürsoy Naskali, ve L. Şahin (Ed.), Stalin ve Türk dünyası içinde (s. 309-318). Kaktüs.
• Tanatar, B. (2017, 18 Mayıs). Kırım Tatar sürgününü anmak: Güncel Kırım Tatar tarihinden bir kesit [Konferans oturumu]. Bakırköylü Sanatçılar Derneği Konferansı, İstanbul, Türkiye.
• Yakubov, A.(2014). Adalet menzili. İleri.
• Yüksel, Z. (2023). Kırım Tatarlarında Repressiya. İ. Dilek (Ed.), Türk Dünyasında Repressiya içinde (481-556). Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
• Zileli, G. (2021). Sovyetler Birliği’nde devlet terörü ve Gulaglar. Kaos.
• Къуртнезир, З. (2000). Къырымтатар эдиплери: Омюр ве яратыджылыкълары акъкъында къыскъа малюматлар. Таврия нешрияты.
• Паши, И. (1998). Джанлы нишан. Таврида Нешрияты.
• Усеинович, С. К. (2018). Журналист ве языджы - Ибраим Пашининъ 100-йыллыкъ юбилейи мунасебетинен. Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры, 6, 182-185.