Folklorik Tarih ve Edebiyat İlişkisi Bağlamında Cıbaş Kainçin’in “Baaludañ Baalu” (En Değerli) Hikâyesi

Year 2025, Issue: 59, 1 - 32, 28.03.2025

İbrahim Dilek

Abstract

Modern Altay edebiyatının beslendiği en önemli kaynaklardan biri Altay folklorudur. Bu edebiyatın teşekkül ve gelişme dönemlerinde şair ve yazarlar, folklorun hemen her türünden sıklıkla faydalanmışlardır. Halk edebiyatı metinlerinin modern edebiyata uyarlanması konusunda en başarılı örneklerden biri, Cıbaş Kainçin’in “Baaludañ Baalu” (En Değerli) adlı hikâyesidir. Kainçin, bu eserinde birkaç varyantı bulunan bir efsaneyi çağdaş bir tarzda ele alıp modern edebiyata taşımıştır. Kainçin’in hikâyesine kaynaklık eden efsanelerin ana motifi olan kesik baş motifi, bu efsanelerin ortak Türk folkloruyla bağının kurulmasına yardımcı olacaktır. Dolayısıyla bu makalede bir yandan folklorun ve folklorik tarihin modern Altay edebiyatına etkileri Kainçin’in “Baaludañ Baalu” hikâyesi
bağlamında ele alınıp incelenirken diğer yandan bu hikâyeye kaynaklık eden efsaneleri genel Türk folkloru içinde değerlendirme yoluna gidilmiştir. Araştırmacılar, Anadolu ve Balkanlarda teşekkül etmiş kesik başla ilgili efsanelerle genellikle 11. yüzyılda karşılaşıldığı ve bu efsanelerin 14. yüzyılda yazıya geçirildiği konusunda hemfikirlerdir. Makale içinde kesik başla ilgili metinleri verilen Altay efsanelerinin teşekkül tarihi ise 18. yüzyılın ikinci yarısıdır. Adı geçen yüzyılda Cungarya’nın dağılmasıyla birlikte üç egemen güç (Rus, Moğol ve Çin), bölgeye hâkim olma mücadelesi içine girmiştir. Ortaya çıkan savaşlar ve karışıklık durumu 1756’da Altay bölgesinin Ruslara bağlanmasıyla tamamlanmış olsa da yaşananlar, dönemle ilgili efsane metinlerinin ve folklorik tarihin oluşmasını sağlamıştır. Makalenin özünü de bu efsaneler ve folklorik tarih ile birlikte onların kaynak olarak kullanıldığı Kainçin’in “Baaludañ Baalu” hikâyesi oluşturmaktadır.

Keywords

Altay, edebiyat, folklor, tarih

Jibash Kainchin’s “Baaludañ Baalu” (The Most Valuable) Story in the Context of Folkloric History and Literature Relationship

Abstract

One of the most important sources that modern Altai literature draws upon is Altai folklore. During the formation and development of this literature, poets and writers frequently used various types of folklore. One of the most successful examples of adapting folk literature into modern literature is the story “Baaludañ Baalu” (The Most Valuable) by Jibash Kainchin. In this work, Kainchin takes a myth with several variants and presents it in a contemporary style, thus bringing it into modern literature. The motif of the severed head, which is the main motif of the myths that inspired Kainchin’s story, will help establish a connection between these myths and Turkish folklore. Therefore, this article examines the influence of folklore and folkloric history on modern Altai literature in the context
of Kainchin’s Baaludañ Baalu story, while also evaluating the myths that inspired this story in the broader context of Turkish folklore. Researchers agree that myths related to the motif of the severed head were first encountered in Anatolia and the Balkans in the 11th century and that these myths were written down in the 14th century. The Altai myths related to the same motif, whose texts are provided in the article, date back to the second half of the 18th century. In that century, following the collapse of the Jungaria, three dominant powers (Russia, Mongolia, and China) struggled for control of the region. Although the situation was resolved with the Altai region’s annexation by Russia in 1756, the continuing wars and chaos contributed to the formation of mythological texts and folkloric history of that period. The essence of this article is formed by these myths and folkloric history, as well as Kainchin’s “Baaludañ Baalu” story, which used them as a source.

Keywords

Altai, literature, folklore, history

Ethical Statement

Etik Komite Onayı: Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Ethical Committee Approval: Ethical committee approval is not required for this research. Funding: This research received no external funding. Conflicts of Interest: The author declares no conflicts of interest in this study.

References

• Albayrak, N. (2002). Kesik Baş destanı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 25), 308-309.
• Aslan, B. (2020). Kesik baş anlatıları ve “Başını Vermeyen Şehit”. Vefatının 100. Yılında Ömer Seyfettin, 145-153.
• Dilek, İ. (2013). Altay edebiyatının tarihi romanlarından Kızalandu Cıldar’ın (Buhranlı Yıllar) edebî ve folklorik mahiyeti. B. Gül, F. Ağca. ve F. Gökçe (Ed.), Bengü Bitig-Dursun Yıldırım Armağanı içinde (s. 233-249). Öncü Kitap.
• Eliade, M. (2014). Dinler tarihine giriş. Kabalcı.
• İmre, H. M. (2020). Güzellik ve sosyal konum göstergesi olarak lotus ayak ve ayakkabı. International Journal of Interdisciplanary and Intercultural Art, 5(11), 85-94.
• Karaburgu, O. (2021), Ömer Seyfettin’in “Başını Vermeyen Şehit” hikâyesini yeni tarihselcilik bağlamında okuma denemesi. KARE, 11, 226-234.
• Kindikova, N. M. (2020), Rasskaz “Zov Rodini” Altayskogo prozaika D. Kainçina v folklorno-mifologiçeskom kontekste. Rossiyskaya Tyurklogiya, 1-2(26-27), 61-65.
• Koçyiğit, F. E. (2020). Başını vermeyen şehitler: Türk ve dünya kültürlerinde “Başını Vermeyen Şehit” anlatıları. A. Sınar Uğurlu ve S. Kırlı (Ed.), Vefatının 100. Yılında Ömer Seyfettin’e Armağan içinde (s. 115-123). Türk Ocakları Derneği Bursa Şubesi.
• Ocak, A. Y. (1989). Türk folklorunda kesik baş. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Oynotkinova, N. R. (2013). Syujeti i obrazı istoriçeskih predaniy Altaytsev cungarskogo perioda. The Journal of Siberian Studies, 1(2), 71-80.
• Ömer Seyfettin. (2020). Hikâyeler 1 (H. Argunşah, Haz.). Dergâh. Peçevî İbrahim Efendi. (1999). Peçevî Tarihi. Kültür Bakanlığı.
• Samayev, G. P. (1991). Gornıy Altay v XVII-Seredniye XIX v: Problemı Politiçeskoy İstorii i Prisodeniyak Rossi.
• Şodoyev, İ. (1984). Kızalañdu.
• Yamayeva, E. E. ve Şincin, İ. B. (1994). Altay Kep-Kuuçındar.
• Yıldırım, S. (2020). Efsaneden tarihe, tarihten edebî esere “Başını Vermeyen Şehit”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 9(25), 75-98.