ÂŞIK ÇELEBİ’NİN ARAPÇA, NEV‘ÎZÂDE ATÂYÎ’NİN TÜRKÇE ŞAKÂİKU’NNU‘MÂNİYYE ZEYLİNDEKİ ORTAK BİYOGRAFİLERİN MUKAYESESİ

Year 2015, Volume: 4 Issue: 4, 0 - , 15.12.2015

Suat Donuk

https://doi.org/10.7884/teke.554

Abstract

Biyografi mühim bir edebî tür olup bunun Osmanlı sahası Türk edebiyatındaki karşılığı terceme-i hâldir. Şuara tezkirelerinden sonra Osmanlı sahasının en yaygın terceme-i hâl örnekleri Şakāiku’n-nu‘mâniyye ve zeyilleridir. Mevcut yazma eserlere göre Şakāiku’n-nu‘mâniyye’ye yazılan ilk zeyil, Âşık Çelebi’nin Tetimmetü’ş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye adlı Arapça eseridir. Nev‘îzâde Atâyî’nin Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik’ı Türkçe kaleme alınan ilk Şakāik zeylidir. Âşık Çelebi ile Nev‘îzâde Atâyî zeyillerinde otuz dokuz ortak biyografi bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı aynı şahısların farklı yazarlarca kaleme alınmış terceme-i hâllerinin mukayesesi sayesinde tarihî metinlerde bilgi akışı, kaynak eserlerin yazarlarının güvenilirliği ve birbirinden istifade derecesi hususlarında çeşitli veriler elde etmektir.     Bu çalışma bir giriş ve dört bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde İslam telif geleneğinde biyografik metinlerin toplandığı eserlere verilen genel bir isim olan tabakāt türünün ve terceme-i hâlin Müslüman toplumlardaki tarihî seyrine yer verilmiştir. Giriş bölümünde üzerinde durulan hususlardan biri de Şakāik-ı Nu‘mâniyye geleneğinin gelişimidir. 1. Bölüm’de Âşık Çelebi’nin Tetimmetü’ş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye‘si ve Nev‘îzâde Atâyî’nin Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik’ı hakkında ayrıntılı malumat verilmiştir. Çalışmanın 2. Bölüm’ünde iki eserdeki ortak biyografilerin mukayese tabloları sıralanıp bu tablolar sayesinde elde edilen veriler özetlenmiştir. 3. Bölüm’de Âşık Çelebi zeylindeki bir biyografi Türkçeye çevrilmiş, tümel mukayese yapılabilmesi gayesiyle Atâyî’nin eserindeki biçimiyle yan yana konularak verilmiştir. Son aşama olan 4. Bölüm’de çalışma neticesinde varılan sonuçlar açıklanmıştır.    Anahtar Sözcükler: Biyografi, Şakāiku’n-nu‘mâniyye, Zeyil.

Keywords

-

References

• AHATLI, E. (2011). “Terceme”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 40, Ankara, s. 483. Ali b. Bâlî, el-Ikdu‟l-manzûm fî Zikri Efâzıli‟r-Rûm, Manisa Yazma Eser Kütüphanesi, No. 1348 ve 5069. Âşık Çelebi, Tetimmetü’ş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye, Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa nu. 1098, vr. 248a. AYCİBİN, Z. (2007). Kâtip Çelebi - Fezleke - Tahlil ve Metin, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ünv., Sosyal Bilimler Enst., Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. BLOCHET, E. (1925). Bibliotheque Nationale Catalogue des Manuscrits Arabes des Nouvelles Acquisitions (1884-1924), Paris, s. 326 - 327. ÇALDAK, S. (2006). “Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düz Yazı)”, Eğitim, Sene 7, Sayı 75 - 78, Ankara. DONUK, S. (2015). Nev’i-zâde Atâyî - Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik (İncelemeMetin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. DURMUŞ, İ. (2010). “Tabakat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 288. DURMUŞ, İ. (2013). “Tabakât”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. 44, s. 339. ECE, S. (2007). Klâsik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri, Erzurum: Fenomen Yayınları EFENDİOĞLU, M. (2010). “Tabakat (Hadis)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 291.
• EKİNCİ, R. (?). “Sîmkeş-zâde Mehmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü; http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1288 EKİNCİ, R. (2014). Uşşâkîzâde Hasîb’in Zeyl-i Şakāik’ı (İnceleme-Metin-Dizin), Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Manisa. Fındıklılı İsmet, (1989). Tekmiletü’ş-şakâ’ik fî Hakk-ı Ehli’l-hakâ’ik (tıpkıbasım: A. Özcan), İstanbul: Çağrı Yay., s. 478. FURAT, A. S. (1985). Eş-şekâ’iku’n-nu‘mâniye fî Ulemâi’d-devleti’l-Osmâniye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., s. V - VI. GÖNÜL [NECATİGİL], B. (1940). Şekâik-ı Numaniye: Tercemeler, Zeyiller, Telhisler, Müntehabatlar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak., Mezuniyet Tezi, İstanbul. GÖNÜL [NECATİGİL], B. (1945). İstanbul Kütüphanelerinde al-Şakāik al-Nu’maniya Tercüme ve Zeyilleri, Türkiyat Mecmuası, VII – VIII / 2, İstanbul, s. 150. GÜVEMLİ, Z. S. (1938). “Hadâikü'l-hakāik fî Tekmileti'ş-Şakāik”, Yeni Türk Dili, VI, İstanbul. GÜVEMLİ, Z. S. (1939). “İstanbul Kütüphanelerinde Hadâik-al-Hakaik Nüshaları”, Yeni Türk Yurdu, C. VII, Sayı 75 - 76, İstanbul. HASIRCI, N. (2010). “Mantıkî Kıyas ile Fıkhî Kıyasın Karşılaştırılması”, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 2, Güz, s. 59 - 60. İSEN, M. vd. (2009). Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayınları, s. 7. KANDEMİR, M. Y. (1997). “Hadis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 15, Ankara, s. 27. LEVEND, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. 1, s. 450. Nev‘î-zâde Atâyî, Hadâiku’l-hakāik fî Tekmileti’ş-şakāik, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, No. R. 1438, vr. 1b, 349a. NİYAZİOĞLU, A. (2003). Ottoman Sufi Sheikhs Between this World and Hereafter: A Study of Nev’izade Atâî’s (1583-1635) Biographical Dictionary, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harvard University, Cambridge, Massachusetts ÖZCAN, A. (1989). Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri, İstanbul: Çağrı Yayınları, C. I - V, s. XII. ÖZCAN, A. (2010). “Tabakat (Osmanlı Dönemi)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 300. PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, C.3, s. 458. TAN, M. (2007). Taşköprülüzâde - Osmanlı bilginleri, İstanbul: İz Yayıncılık Taşköprîzâde Ahmed İsameddin Efendi, eş-Şakāiku’n-nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-devleti’lOsmâniyye, (haz.) Ahmed Subhi Furat, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985, s. 560.