Sessizliğin Fenomenolojisi: Kierkegaard’da Çağrının Proto-Fenomenolojik Ufku

Year 2025, Issue: 24, 152 - 170, 01.12.2025

M. Zeynep Esenyel

https://doi.org/10.55256/temasa.1773912

Abstract

Bu çalışma, varoluşçuluğun babası olarak addedilen Soren Kierkegaard’ı fenomenolojik bir perspektiften yorumlayarak, onun özellikle sessizlik ve umutsuzluğa dair betimlemelerinin proto-fenomenolojik indirgemeler olarak sınıflandırılabileceğini iddia etmektedir. Kierkegaard’ın fenomenolojiyi öncelediğine dair yabancı literatürde son yıllarda yürütülmekte olan kapsamlı tartışmayı Türkçe literatüre tanıtmak amacıyla onun Ölüme Götüren Hastalık ile Kırdaki Zambak ve Gökteki Kuş adlı eserlerinin fenomenolojik bir yorumunu gerçekleştirdiğimiz bu çalışma Kierkegaard’ı hem Heidegger’in fenomenolojisine hem de buradan hareketle Fransa’da teolojik dönüş olarak adlandırılan yeni fenomenoloji akımına yaklaştırmanın mümkün olduğunu ortaya koymaktadır. Kierkegaard’ın sessizlikte bireyin kendi söylemini askıya alarak Tanrı’dan gelen çağrıya açık hale geldiği iddiası bir yandan özneyi konuşmanın sağladığı imtiyazlı konumundan uzaklaştırırken, diğer yanda da Batı felsefesinin görüş merkezli düşünme biçimini duymaya yönelik bir kavrayışa doğru yönlendirir. Bu bağlamda Kierkegaard’ın sessizlik kavramı hem Heidegger’in vicdanın çağrısına ilişkin betimlemeleri ile çeşitli benzerliklere sahiptir hem de yeni fenomenolojinin, Husserl’e -bilinci deneyimin kurucu merkezi olarak konumlandırmasından dolayı- getirdiği eleştirinin zemininde yer alan düşüncelerin bir öncülü olarak okunabilir. Zira sessizlik, öznenin ademi merkezileştiği ve Husserlci yönelimselliğin tersine çevrildiği bir ufuk olarak, ben’liğin başkasından gelen çağrıya maruz kalışını ve anlamın özneye öncel kaynaklarını vurgular. Bununla birlikte umutsuzluğun benliğin değil fakat ben-olmamanın yarattığı bir fenomen olarak kavranması, kendiliğin ancak başkalıktan hareketle kurulduğunu ortaya koyarak öznenin edilgen boyutunu açığa çıkarır ve fenomenolojinin imkânlarını genişleten teolojik dönüş için verimli bir alan açar. Böylece dini deneyimin fenomenolojik olarak ele alınabileceğini iddia eden yeni fenomenoloji açısından Kierkegaard’ın varoluşçuluğu bir proto-fenomenoloji olarak okunabilir. Bu çalışmanın hedefi, varoluşçuluğun olduğu kadar fenomenolojinin de ufkunu genişleten alternatif bir okuma yaparak Kierkegaard’ı yeniden yorumlamaktır.

Keywords

Kierkegaard , Heidegger , Proto-Fenomenoloji , Yeni Fenomenoloji , Sessizlik , Umutsuzluk

The Phenomenology of Silence: The Proto-Phenomenological Horizon of the Call in Kierkegaard

Abstract

This study argues that Søren Kierkegaard, often regarded as the father of existentialism, can be interpreted from a phenomenological perspective, and that his descriptions of silence and despair can be classified as proto-phenomenological reductions. In order to introduce to Turkish literature the recent and extensive debate in foreign literature on Kierkegaard’s anticipation of phenomenology, this study offers a phenomenological interpretation of his works The Sickness Unto Death and The Lily of the Field and the Bird of the Air. and attempts to demonstrate the possibility of bringing Kierkegaard closer to both Heidegger’s phenomenology and, from this perspective, to the new phenomenological movement in France known as the theological turn. Kierkegaard’s claim that the individual becomes open to the call coming from God by suspending his own discourse in silence both distances the subject from the privileged position granted by speech and redirects Western philosophy’s vision-centered mode of thinking toward a receptive understanding of hearing. In this context, Kierkegaard’s notion of silence not only bears significant similarities to Heidegger’s descriptions of the call of conscience but can also be read as a precursor to the ideas that underlie the new phenomenology’s critique of Husserl, who positioned consciousness as the constitutive center of experience. For silence emerges as a horizon in which the subject is de-centered and Husserlian intentionality is reversed, thereby emphasizing the subject’s exposure to the call that comes from the Other and the sources of meaning that precede the subject. At the same time, the understanding of despair not as the phenomenon of the self but of non-self reveals that selfhood is constituted only through otherness, bringing to light the passive dimension of subjectivity and opening a fertile ground for the theological turn that expands the possibilities of phenomenology. Thus, when viewed from the perspective of the new phenomenology, which asserts that religious experience can be approached phenomenologically, Kierkegaard’s existentialism can be read as a proto-phenomenology. The aim of this study is to offer an alternative interpretation that broadens the horizon not only of existentialism but also of phenomenology by re-reading Kierkegaard.

Keywords

Kierkegaard , Heidegger , Proto-Phenomenology , New Phenomenology , Silence , Despair

References

• Aristoteles. “De Sensu” in Parva Naturalia, Editör: D. Ross, 18-37. London: Oxford University Press, 2019.
• Aristoteles. Metafizik. Çeviren: A. Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
• Bloech, Jeffrey. “Kierkegaard Between Fundamental Ontology and Theology: Phenomenological Approaches to Love of God” in Kierkegaard As Phenomenologist, Editör: J. Hanson, 23-38. Evanston: Northwestern University Press, 2010.
• Bowen, Amber. “Listening to the Word: A Kierkegaardian Phenomenology of Hearing” in Kierkegaardian Phenomenologies, Editörler: A. Simmons ve J. Hanson, 57-82. London: Lexington Books, 2024.
• Chrétien, Jean-Lois. The Call and The Response. Çeviren: A. A. Davenport, New York: Fordham University Press, 2004.
• Derrida Jacques. La Voix et le Phénomène: Introduction au Problème du Signe dans la Phénoménologie de Husserl. Paris: Presses Universitaires de France, 1967.
• Descartes, René. Discourse on Method, Optics, Geometry, and Meteorology. Çeviren: P. J. Olscamp, Indianapolis: Hackett Publishing, 2001.
• Espinet, David. “In the Shadow of Light: Listening, the Practical Turn of Phenomenology, and Metaphysics of Sight” in Phenomenology and Metaphysics of Sight, Editörler: A. Cimino ve P. Kontos, 184-207. Boston: Koninklijke Brill, 2015.
• Heidegger, Martin. “Nietzsche’s Word: ‘God is Dead’” in Off the Beaten Track, Editörler: J. Young ve K. Haynes. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
• Heidegger, Martin. Being and Time. Çeviren: J. Stambaugh, Albany: Suny Press, 2010.
• Heidegger, Martin. Prolegomena to the History of the Concept of Time. Çeviren: T. Kisiel, Bloomington: Indiana University Press, 1985.
• Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. Çeviren: Kaan Ökten, İstanbul: Alfa Kitap, 2018.
• Henry, Michel. The Essence of Manifestation. Çeviren: G. Etzkorn, The Hague: Martinus Nijhoff, 1973.
• Janicaud, Dominique. Phenomenology and the Theological Turn: The French Debate. Çeviren: B. Prusak, New York: Fordham University Press, 2000.
• Jonas, Hans. “The Nobility of Sight: A Study in the Phenomenology of the Senses,” Philosophy and Phenomenological Research 14, sayı: 4 (1954): 507-19.
• Kaftanski, Wojciech. “Kierkegaard’s Proto-Phenomenological Reduction of the Self” in Kierkegaardian Phenomenologies, Editörler: A. Simmons ve J. Hanson, 33-54. London: Lexington Books, 2024.
• Kierkegaard, Soren. Felsefe Parçaları ya da Bir Parça Felsefe. Çeviren: D. Şahiner, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005.
• Kierkegaard, Soren. For Self Examination Judge For Yourself. Çevirenler: H. V. Hong ve E. H. Hong, Princeton: Princeton University Press, 1944.
• Kierkegaard, Soren. Journals and Papers. Princeton: Princeton University Press, 2015.
• Kierkegaard, Soren. Kırdaki Zambak ve Gökteki Kuş Üç Dini Sohbet. Çeviren: N. Beier, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2022.
• Kierkegaard, Soren. Ölüme Götüren Hastalık. Çeviren: N. Beier, İstanbul: Alfa Kitap, 2020.
• Kierkegaard, Soren. Practice in Christianity. Çevirenler: H. V. Hong ve E. H. Hong, Princeton: Princeton University Press, 1991.
• Kisiel, Theodore ve Thomas Sheehan. Becoming Heidegger On the Trail of His Early Occasional Writings 1910–1927. Evanston: Northwestern University Press, 2007.
• Levinas, Emmanuel. Autrement qu’être ou au-delà de l’essence. La Haye: Martinus Nijhoff 1974.
• Marion, Jean-Luc. Being Given: Toward a Phenomenology of Givenness. Çeviren: J. L. Kosky, Stanford: Stanford University Press, 2012.
• Merleau-Ponty, Maurice. Le Visible et L’invisible. Paris: Éditions Gallimard, 2013.
• Pattison, George. “Kierkegaard and the Limits of Phenomenology” in Kierkegard As Phenomenologist, Editör: J. Hanson, 188-208. Evanston: Northwestern University Press, 2010.
• Platon. “Devlet” Toplu Diyaloglar –I içinde, Çeviren: Selahattin Hilav, Ankara: Eos Yayınevi, 2007.
• Platon. “Phaidon” Toplu Diyaloglar –I içinde, Çeviren: Selahattin Hilav, Ankara: Eos Yayınevi, 2007.
• Rosfort, Réne. “The Single Individual: Phenomenology and Kierkegaard’s Subjectivity of Faith” in Kierkegaardian Phenomenologies, Editörler: A. Simmons ve J. Hanson, 149-176. London: Lexington Books, 2024. Ross, David. “Commentary” in Parva Naturalia, Editör: D. Ross, London: Oxford University Press, 2019.
• Sartre, Jean-Paul. L’Être et le Néant, Essai d’ontologie Phénoménologique. Paris. Éditions Gallimard, 2013.
• Simmons, J. Aaron ve B. Ellis Benson. The New Phenomenology: A Philosophical Introduction. New York: Bloomsbury, 2013.
• Slatman, Jenny. “The Sense of Life: Husserl and Merleau-Ponty on Touching and Being Touched” in Chiasmi International, Merleau-Ponty, 305-24. France: Vrin, Mimesis, 2005.
• Stewart, Jon. “Kierkegaard’s Phenomenology of Despair in The Sickness Unto Death” in Kierkegaard’s Relations to Hegel Reconsidered, 550-595. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Welz, Claudia. “Kierkegaard and Phenomenology” in The Oxford Handbook of Kierkegaard, Editörler: J. Lippitt ve G.Pattison, 440-63. London: Oxford University Press, 2013.