Charles S. Peirce’ün Pragmatik Maksimi Bize Ne Söyler, Ne Söylemez?

Year 2025, Issue: 24, 347 - 359, 01.12.2025

Tuğçe Arslan

https://doi.org/10.55256/temasa.1793493

Abstract

Charles S. Peirce tarafından ortaya koyulan ve pragmatizmin temel ilkesi olarak kabul edilen pragmatik maksimin dört bakımdan yaygın biçimde yanlış anlaşıldığı görülür. Bu çalışmanın amacı pragmatik maksime ilişkin belirsizlikleri saptamak ve ilkenin söz konusu bakımlardan doğru biçimde anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. Bu belirsizliklerin giderilebilmesinin ilk adımı olarak, Peirce’ün anlam ile açıklık arasında yaptığı ayrım ele alınacaktır. İkinci olarak, Peirce’e göre anlamın nerede yattığı sorusuna bir cevap verilecektir. Üçüncü olarak, Peirce’ün ‘nesnenin etkileri’ ve ‘deney’ ile ne kastettiği gösterilmeye çalışılacak ve buna bağlı olarak bir fikrin açıklığa kavuşturulmasında ne tür ifadelerin rol oynadığı sorusu cevaplanacaktır. Son olarak ise Peirce’ün pragmatik maksimi, doğruluk ölçütü sunan bir ilke olarak ortaya koymadığı gösterilecek ve maksimin işlevinin ne olduğu sorusu yanıtlanacaktır. Pragmatizm üzerine yapılacak her çalışmada karşılaşılan ilk zorluk, Peirce’ün pragmatik maksimini doğru biçimde kavramaktır. Bu zorluğun aşılması, pragmatizmin sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi ve eleştirilebilmesi için ön koşuldur. Bu sebeple, bu çalışmanın temel motivasyonunu pragmatik maksime ilişkin bir değerlendirme sunarak pragmatizm üzerine sağlıklı bir tartışmanın yürütülebilmesine zemin hazırlamak oluşturmaktadır.

Keywords

Charles S. Peirce , William James , Pragmatizm , Pragmatik Maksim , Anlam

What Does Charles S. Peirce’s Pragmatic Maxim Tell Us, and What Does It Not?

Abstract

It is observed that the pragmatic maxim, formulated by Charles S. Peirce and regarded as the fundamental principle of pragmatism, is widely misunderstood in four respects. The aim of this study is to identify the ambiguities concerning the pragmatic maxim and to contribute to its correct understanding in the said respects. As a first step toward addressing these ambiguities, Peirce’s distinction between meaning and clarity will be examined. Secondly, an answer will be provided to the question of where meaning lies according to Peirce. Thirdly, it will be examined what Peirce means by ‘effects of the object’ and ‘experiment,’ and, in connection with this, the question of what kinds of sentences play a role in clarifying an idea will be addressed. Finally, it will be demonstrated that Peirce did not present the pragmatic maxim as a principle providing a criterion of truth, and the question of what function the maxim serves will be addressed. The first challenge encountered in any study on pragmatism is to properly grasp Peirce’s pragmatic maxim. Overcoming this challenge is a prerequisite for evaluating and criticizing pragmatism in a sound manner. For this reason, the main motivation of this study is to pave the way for a sound discussion on pragmatism by presenting an assessment of the pragmatic maxim.

Keywords

Charles S. Peirce , William James , Pragmatism , Pragmatic Maxim , Meaning

References

• Aliseda, Atocha. “The Logic of Abduction in the Light of Peirce’s Pragmatism,” Semiotica 153, sayı: 1/4 (2005): 363-374.
• Atkin, Albert. Peirce. New York: Routledge, 2016.
• Bellucci, Francesco. “Pragmatism and Logic,” European Journal of Pragmatism and American Philosophy 15, sayı: 1 (2023): 1-42. https://doi.org/10.4000/ejpap.3271
• Haack, Susan. “The Meaning of Pragmatism: The Ethics of Terminology and The Language of Philosophy,” Teorema: Revista Internacional de Filosofia 28, sayı: 3 (2009): 9-29.
• Hensoldt, Agnieszka. “Truth as a Phase of Summum Bonum: Theory and Practice – Can Pragmatic Philosophy Influence Our Lives,” Cognitio 11, sayı: 2 (2010): 205-223.
• İnönü, Nazlı. “Charles Sanders Peirce’ün Pragmatizmi,” Felsefe Arkivi 33, (2012): 31-41.
• James, William. “Philosophical Conceptions and Practical Results,” University Chronicle 1, sayı: 4 (Sep. 1898): 287-310.
• James, William. “Pragmatism’s Conception of Truth” in Pragmatism: A New Name For Some Old Ways of Thinking, 197-236. New York: Longmans, Green and Co., 1931.
• James, William. “What Pragmatism Means” in Pragmatism: A New Name For Some Old Ways of Thinking, 43-81. New York: Longmans, Green and Co., 1931.
• Buchler, Justus. Charles Peirce’s Empiricism. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd., 1939.
• Murphey, Murray G. The Development of Peirce’s Philosophy. Cambridge: Harvard University Press, 1961.
• Olshewsky, Thomas M. “Peirce’s Pragmatic Maxim,” Transactions of Charles S. Peirce Society 19, sayı: 2 (1983): 199-210.
• Peirce, Charles S. “How to Make Our Ideas Clear,” Popular Science Monthly 12, (1878): 286-302.
• Peirce, Charles S. The Collected Papers of Charles Sanders Peirce. 6 vols. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1931-1935.
• Potter, Vincent G. “Peirce’s Pragmatic Maxim,” Tijdschrift voor Filosofie 35, sayı: 3 (Sep. 1973): 505-517.
• Santaella, Lucia. “The Originality and Relevance of Peirce’s Concept of Habit” in Concensus on Peirce’s Concept of Habit, Editörler: Donna E. West ve Myrdene Anderson, 153-170. New York: Springer International Publishing, 2016.
• Türer, Celal ve Metin Aydın. ““Utilitarianism” ve “Pragmatism”: Farklar, Ortak Noktalar,” Flsf Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 28, (2019): 121-149.