Muhammed Hâdi Ma‘rifet’in Modern Dönem Şiî Tefsir Tarihi Eseri et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî sevbihi’l-kaşîb Üzerine Bir İnceleme

Year 2023, Issue: 3, 179 - 196, 30.03.2023

Musa Öztürk

https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2023.3.63

Abstract

Muhammed Hâdi Ma‘rifet, modern dönem tefsir tarihi edebiyatının en önemli simalarından birisidir. Tefsir tarihine dair telif etmiş olduğu eseri, birçok çalışmaya kaynaklık etme potansiyeline sahiptir. Bu çalışmada müellifin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî sevbihi’l-kaşîb adlı eserini farklı yönleriyle tanıtmak ve bu eser çerçevesinde Şîa’nın tefsir tarihine bakışını ortaya koymak amaçlanmıştır. Ma‘rifet, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî sevbihi’l-kaşîb adlı eserini, M. Hüseyin ez-Zehebî’nin et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adlı eserinde Şiî tefsirler ve müfessirlerle ilgili verdiği yanlış bilgileri düzeltmek ve eserdeki eksiklikleri tamamlamak için telif etmiştir. Bundan dolayı müelliflerin kitapları bazı açılardan mukayese edilmiştir. Tespit edildiği üzere Ma‘rifet, tefsir faaliyetlerini altı merhalede ele almıştır. Tefsirin günümüze kadar geçirdiği merhalelere dair bilgiler verdikten sonra farklı mezheplere mensup müfessirlerin tedvin ettiği birçok tefsiri Şiî pen-cereden tanıtmış ve özellikle Farsça ve Şiî tefsirlere dair önemli bilgiler nakletmiştir. Bazı tefsirlerin tanıtımına ise gerekli ihtimamı göstermemiştir. Tefsirlerin tanıtımında zengin bir tasnif sistemi benimsemiştir. Ele aldığı konularda Ehl-i sünnet ve Şîa’nın temel kaynaklarını yoğun olarak kullanmıştır. Zehebî’yi yer yer tenkit etmekle beraber özellikle tefsirlerin tanıtımında kendis-inden çokça istifade etmiş, bazı tefsir ve müfessirleri tanıtırken mezhebî kaygılarla hareket etmiş fakat ele aldığı meselelerde mutaassıp davranmamıştır.

Keywords

Tefsir, Tefsir Tarihi, Şîa, Muhammed Hâdi Ma‘rifet, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn

A Study on Muḥammad Hādī Maʿrifat’s Modern Shīʿa Tafsīr History Book al-Tafsīr wa-l-mufassirūn fi sawbih al-kasīb

Abstract

Muhammad Hādī Maʿrifat is one of the leading figures of the modern tafsīr literature. His work on the history of tafsīr has the potential to be a seminal source for many studies. The present study aims to introduce Maʿrifat’s work entitled al-Tafsīr wa-l-mufassirūn fi sawbih al-kasīb with its different aspects and to discuss Shiʿite perspectives on the history of tafsīr based on this work. Maʿrifat wrote his book to correct the misinformation about Shiʿite commentaries and commentators that Muhammad Husayn al-Dhahabī provided in his work entitled al-Tafsīr wa-l-mufassirūn and to overcome the deficiencies in this work. Therefore, the present study compared the works of these authors in some respects. The examination of Ma‘rifat’s work revealed that he addressed tafsīr studies in six stages. He provided information about the stages that tafsīr had gone through. Then, adopting a Shiʿite lens, he introduced many commentaries compiled by commentators from different madhabs (sects) and reported some key information, especially about Persian and Shiʿite commentaries. He provided less rigorous information about some tafsīrs than others, though. He used a rich classification system while introducing the tafsīrs. He extensively used the basic sources of Ahl al-sunna and Shīʿa in the issues he addressed. While he criticized al-Dhahabī from time to time, he benefited a lot from him, particularly when introducing the tafsīrs, and he acted with madhab-related concerns while introducing some tafsīrs and commentators; but he hardly acted conservatively, regarding the issues he addressed.

Keywords

Tafsīr, History of Tafsīr, Shīʿa, Muhammad Hādī Marifat, al-Tafsīr wa-l-mufassirūn

References

• Askalânî, Ebû’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer. Lisânü’l-mîzân. thk. Dâiratü’l-Muarrifi’n-Nizâmiyye. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî, 2. Baskı, 1391/1971.
• Ay, Mahmut. “Molla Gürânî’nin Gâyetü’l-Emânîsi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 303-336.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık b. Hılâd b. Ubeydillah el-‘Itkî. Müs-nedü’l-Bezzâr el-menşûr bi ismi’l-bahri’z-zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân Zey-nullah. 18 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1430/2009.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 7. Baskı, 2015.
• Cündioğlu, Dücane. “Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: Osmanlı Tefsir Mirası". İslâmiyât 2/4 (1999), 51-74.
• Çalışkan, İsmail. “Tefsir Tarihi Tasavvurunun Yeniden İnşâ Edilmesinin Gerekliliği Üzerine”. İslâmiyât 8/1 (2005), 11-24.
• Çelik, Ersin. Şîa’da Kur’an Tarihi ve Kur’an İlimleri Muhammed Hâdî Maʿrifet Örneği. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Habibov, Aslan. “Çağdaş Şiî/İmâmî Tefsir Tarihi Yazıcılığı”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 221-245. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Habibov, Aslan. “Şiî Tefsir Geleneği”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. haz. Mehmet Akif Koç-İsmail Albayrak. 2/57-93. Ankara: Otto, 2. Baskı, 2015.
• Koçyiğit, Hikmet. “Tefsirlerin Sınıflandırılması Meselesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2014), 45-84.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Eylül 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/
• Ma‘rifet, Muhammed Hâdi. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fi sevbihi’l-kaşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmiatü’l-Razviyye li Ulûmi’l-İslâmiyye, 2. Baskı, 1425/2004.
• Ma‘rifet, Muhammed Hâdi. et-Temhîd fî ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Teâruf, 1432/2011.
• Ma‘rifet, Muhammed Hâdi. et-Temhîd fî ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kum: Müessesetü’t-Temhîd, 1428/2007.
• Ma‘rifet, Muhammed Hâdi. Sıyânetü’l-Kur’ân mine’t-tahrîf. Kum: Müessesetü’t-temhîd, 2007.
• Öztürk, Musa. “Ehl-i Sünnet ve Şîa’nın Mukayeseli Tefsir Tarihi Muhammed Hü-seyin ez-Zehebî ve Muhammed Hâdi Maʿrifet Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/2 (December 2022), 551-582.
• Öztürk, Musa. Ehl-i Sünnet ve Şîa’nın Tefsir Tarihi (Zehebî ve Marife Örneği). Ankara: Fecr Yayınevi, 2022.
• Öztürk, Mustafa. “Modern Dönem Tefsir Tarihi Edebiyatına Dair Bir Zihniyet Analizi: Muhammed Hüseyin ez-Zehebî ve et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn Örneği”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 247-274. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Muhammet ve Ersin Çelik. “Muhammed Hâdî Ma‘rifet’in Görüşleri Bağ-lamında Şiî/İmâmî Gelenekte Kur’an’ın Cem‘i Meselesine İki Farklı Yakla-şım”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (2020), 73-98.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1433/2012.