Examination of the Narration 'My Intercession is for Those of My Ummah Who Have Committed Grave Sins' in Terms of Hadith Criticism

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 381 - 407, 31.12.2024

Arif Alkan

https://doi.org/10.33718/tid.1465455

Abstract

Intercession (Shafa'ah) is one of the subjects frequently mentioned in the Holy Quran among the principles of Islamic belief called sam'iyyât. It is noteworthy that twenty of the twenty-five verses in which intercession is used literally are Meccan. As it is known, one of the characteristic features of the Meccan surahs is to correct the polytheistic elements in the beliefs of the polytheists and direct them to a püre monotheism belief. While in some verses, intercession is absolutely negated, in others, it is pointed out that polytheists will expect intercession from idols in the afterlife, in line with their understanding of polytheism, and this expectation is severely condemned. In some verses; Intercession seems possible for people who have the characteristics of witnessing the truth, fearing God, and taking a promise from God, subject to God's permission and consent. In terms of their apparent meaning, both the verses state that there is no absolute intercession and that it is considered possible for people who have certain characteristics has led to the emergence of different opinions. Differences of opinion focused on the "possibility of intercession for major sins". Murji'a, Shia, and Sunnis accept intercession for major sins based on the hadith "My intercession is for those of my community who commit major sins." Some Mu'tazila members do not accept the hadith in question as authentic without giving a reason in terms of criticism of the chain, and claim that even if it is authentic, because of being ahad it cannot be used as evidence about intercession, which is a matter of faith. They showed a different approach because they saw the text and content of the narration as contrary to the principles of "justice" and "promise and threat", which are among the five principles of faith they called "al-Usul al-Khamsa". They understood intercession, whose existence is certain according to the Holy Quran, as "raising the degrees of those who enter heaven". In our age, some scientists reject intercession with purely rational interpretations, without taking into account the relevant hadiths and their health status. In this case, the authenticity of the hadith in question is important in resolving disputes. In addition, it was aimed to emphasize the importance and methodological position of the hadiths, which are the statements of the Holy Quran, in inferring with the texts.

Keywords

Hadith, Shafa'a (Intercession), Major Sin, Isnād, Soundness.

‘Şefaatim, Ümmetimden Büyük Günah İşleyenler İçindir’ Rivayetinin Hadis Kritiği Açısından İncelenmesi

Abstract

Şefaat, sem‘iyyât denilen İslâm inanç ilkeleri arasında Kur’ân-ı Kerîm’de zikri çok geçen konulardan biridir. Şefaatin terim anlamıyla kullanıldığı yirmi beş ayetten yirmisinin Mekkî olması dikkat çekicidir. Bilindiği gibi Mekkî sûrelerin karakteristik özelliklerinden biri de müşriklerin inançlarındaki şirk unsurlarını ıslah ederek saf bir tevhid inancına yönlendirmektir. Bazı ayetlerde şefaat, mutlak olarak nefyedilirken; bazılarında ise şirk anlayışları doğrultusunda müşriklerin ahirette putlardan şefaat bekleyeceklerine işaret edilerek bu beklenti şiddetli bir şekilde kınanmaktadır. Bir kısım ayette ise; hakka şahitlik etme, Allah’tan korkma, Allah katında söz alma gibi özelliklere sahip olan kişiler için Allah’ın izni ve rızasına bağlı olarak şefaat mümkün görülmektedir. Ayetlerde zahiri anlamları itibarıyla hem mutlak anlamda şefaatin olmadığının ifade edilmesi hem de belirli özellikleri taşıyan kişiler için mümkün görülmesi, farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Görüş farklılıkları “büyük günahlara şefaatin imkânı” konusunda yoğunlaşmıştır. Mürcie, Şîa, ve Sünnîler “Şefaatim, ümmetimden büyük günah işleyenler içindir” hadisine istinaden büyük günahlar için şefaati kabul etmektedir. Bazı Mu‘tezile mensupları ise sened tenkidi açısından bir gerekçe göstermeden mezkûr hadisi sahih kabul etmemekte, sahih olsa bile âhad olması sebebiyle itikadî bir konu olan şefaat hakkında delil olarak kullanılamayacağını iddia etmektedirler. Onlar rivayetin metin ve muhtevasını “usûl-i hamse” adını verdikleri beş inanç esasından “adâlet” ve “va‘d ve vaîd” ilkelerine aykırı gördükleri için farklı bir yaklaşım sergilemişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm’e göre varlığı kesin olan şefaati “cennete girenlerin derecelerinin yükseltilmesi” olarak anlamışlardır. Çağımızda da bazı ilim adamları ilgili hadisleri ve sıhhat durumlarını dikkate almaksızın şefaat olgusunu tamamen aklî yorumlarla reddetmektedirler. Bu durumda ihtilafların çözümünde söz konusu hadisin sıhhat durumu önem arzetmektedir. Yapılan araştırma ile şefaat hakkındaki farklı görüşlerin kesiştiği noktada yer alan mezkûr rivayetin sıhhat durumu ortaya konularak ihtilafların çözümüne katkı sağlanması hedeflenmiştir. Ayrıca naslardan istidlâl etmede Kur’ân-ı Kerîm’in beyanı olan hadislerin öneminin ve metodolojik olarak konumunun vurgulanması gözetilmiştir.

Keywords

Hadis, Şefaat, Büyük Günah, İsnad, Sıhhat.

References

• Âcurrî, Ebû Ubeyd Muhammed b. Ali. Su’âlâtü Ebî Ubeyd el-Âcurrî Ebâ Dâvûd Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. thk. Abdülalîm Abdülazîm. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü Dâru’l-İstikâme, 1418/1997.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnaût - Adil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
• Akay, Akif. İslâm İnancında Şefaat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Akbaş, Bahattin. Hadislere göre Hz. Peygamber'in Şefaati Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Alkan, Arif. “İslâm Âlimlerine Göre Âhâd Haberin Hüccet Değeri”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/1 (Haziran 2022), 182-203.
• Altuntaş, Ramazan. “Kâdî Abdülcebbâr’ın Sem‘iyyâtla İlgili Bazı Görüşleri”. Bilimname 4/1 (2004), 59-79.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbü’t-Temhîd. nşr. Richard Yûsuf Mekârisî. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şerkıyye, 1957.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Adil Sa‘d. 20 Cilt. el-Medînetü’l-Münevvere: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1426/2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye ve Mektebetühâ, 1375.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî. 9 Cilt. b.y.: Dâiratü'l-Meârifi’l-Osmâniyye, ts..
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, ts..
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Müsnedü Ebî Ya‘lâ. thk. Hüseyin Selîm Esed. 16 Cilt. Beyrut Dâru’l- Me’mûn li’t-Türâs, 1393/1973.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Kitâbü’l-Mu‘cem. thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî. Faysalâbâd: İdâratü’l- ‘Ulûmu’l-Eseriyye, 1. Basım. 1407.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu Sünen-i İbn Mâce. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1997.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Sahîhu Sünen-i Ebî Dâvûd. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1419/1998.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1996.
• Gümüşoğlu, Hasan, “Ehl-i Sünnet’in Şefaat Anlayışının Oluşmasında İmam Mâtürîdî’nin Görüşlerinin Önemi”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 78 (Bahar 2019), 299-314.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Hennâd b. es-Serî, Ebü’s-Serî. Kitâbü’z-Zühd. thk. Abdurrahman b. Abdülcebbâr. Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ, 1406/1985.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr. Bugyetü’l-bâhis ʿan zevâʾidi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkerî. 2 Cilt. Medine: el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 1413/1992.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr el-. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, ts..
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. 9 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Kitâbü’s-Sünne ve maahû Zilâlü’l-cenne fî tahrîci’Sünne. thk. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980).
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-Merâsîl. thk. Şükrullah b. Ni‘metullah. Beyrut: 2. Basım, Müessesetü’r-Risale, 1418-1998.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Nûreddîn ‘Itr. Karachi: Mektebetü’l-Büşrâ, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Ahmed Şâgıf. b.y.: Dâru’l-Âsıme, 1421.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. nşr. İbrâhim ez-Zeybek-Adil Mürşid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1435/2014.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 10 Cilt. b.y.: Matbûâtü Dâirati’l-Osmâniyye, 1373/1973.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. Kitabü’t-Tevhîd ve isbâtü sıfâti’r-rab. Abdülaziz b. İbrahim. 2 Cilt. Riyad: Dâru’r-Rüşd, 5. Basım, 1414/1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed. 11 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Hânecî, 1401/2001.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân.ʿUlûmü’l-hadîs. thk. Nûreddîn ‘Itr. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Târîhu esmâʾi’s-Sikât mimmen nukıle ʿanhümü’l-ʿilm. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1404/1984.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ceyyid”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/469. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Karadaş, Cağfer. “İslam Düşüncesinde Şefaat Nedir Ne Değildir?”. Şefaat Nedir Ne Değildir?. ed. Adnan Demircan. 105-148. Ankara: Fecr Yayınları 2019.
• Keskin, Yusuf Ziya. “Hadislere Göre Şefaat Nedir Ne Değildir?”. Şefaat Nedir Ne Değildir?. ed. Adnan Demircan. 77-105. Ankara: Fecr Yayınları 2019.
• Kesler, M. Fatih. “Kur’ân-ı Kerim ve Hadislerde Şefaat İnancı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 5/13 (Temmuz-Aralık 2004), 119-153.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Ahir Zaman İlmihali. Ankara: Otto Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Kutlay, Halil İbrahim. Hadiste Sened Tenkidi. İstanbul: Elif Yayınları, 2015.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. er-Ref‘ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1407/1987.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım,1403 /1983.
• Moğultay Ebû Abdillâh Alâüddîn b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Âdil b. Muhammed. 12 Cilt. b.y.: el-Fâruku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1422/2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Narol, Süleyman, Mâtürîdî'nin Şefaat ile İlgili Ayetlerin Yorumunda Mu'tezile'ye Yaptığı İtirazlar, Mâtürîdî Düşünce ve Mâtürîdîlik Literatürü, 2018, s. 261-272.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. ed-Du‘afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Bûrân ed-Danâvî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1405/1985.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed el-Enver Hâmid. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Polat, Salahattin. “İ‘tibar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Polat, Salahattin. “Mütâbaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. eş-Şefâ‘atü’l-‘uzmâ fî yevmi’l-kıyâme. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1409/1989.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd. Kitâbü’l-Bidâye mine’l-Kifâye fi’l-hidâye fî usûli’d-dîn. thk. Fetullah Huleyf. b.y.: Dâru’l-Meârif, 1969.
• Sarmış, İbrahim. Şeytan Üçgeni Bid‘at-Tevessül-Şefaat. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Şahinalp, Hacer. “Kâdî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn en-Nesefî’de Şefaat”. Turkish Studies (Kasım 2018), 417-444.
• Taşdelen, Mehmet. “Mu’tezile’de Şefaat Anlayışı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi = Journal of Social Sciences 5/10 (Aralık 2015), 81-101.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. b.y.: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsâtü’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, ts..
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi Şerhu’l-ʿAkaʾid. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Basım, 1982.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981/1401.
• Uğur, Mücteba. “Hasen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr. ed-Du‘afâʾü’l-kebîr. thk. Mâzin b. Muhammed. 7 Cilt. b.y: Dâru’l-Mecdi’l-İslâmî, 1429/2008.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Men tüküllime fîhi ve hüve müvessekun ev sâlihu’l-hadîs. thk. Abdullah b. Dayfullah er-Ruhaylî. b.y.: 1426/2005.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl. thk. Ali Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Mugnî fi’d-duʿafâʾ. nşr. Nûreddin Itr. 2 Cilt. Katar: İdâratü İhyâi’t-Türâs, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 25 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.