Religious and Military Musical Instrument ‘Calpara’ from Ancient Civilizations to the Islamic Sufi Tradition

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 461 - 479, 31.12.2024

İrfan Yiğit

https://doi.org/10.33718/tid.1509848

Abstract

Music used in rituals was an essential tool in establishing relationships with gods in ancient times. So much so that the responsibility for disasters that befell societies was attributed to the musicians' improper music in rituals, and they were sentenced to death. The tools, objects, and instruments used in a domain attributed to such sacredness have acquired a religious identity. The spiritual meaning gained in ancient times may change over thousands of years. However, when we look at the application models of today's religious culture, the elements that have survived to the present day without changing are also significant. Among these elements, instruments have become indispensable tools for music. Among the instruments used in music, "calpara", a percussion rhythm instrument, is our focus in this article. The first examples of çalpara are found in the hieroglyphic findings of ancient civilisations. Especially in Anatolian, Greek, Mesopotamian, Middle Eastern and Egyptian civilisations, çalpara, whose traces are found, will be dated to a five-thousand-year historical process with the connection we have established with Sufi culture. Using the calpara, examples of which are found in relief paintings from the Sumerian, Hittite, Egyptian and Greek civilisations, with the same name in Sufi music theory books and Ottoman dictionaries, has helped us to provide a five-thousand-year-old fiction. Thus, the "calpara" instrument, with its five-thousand-year-old ancient history, has become an ancient type of instrument known today as "zil" (cymbals). After examining the “calpara” instrument, the subject of our article, within a conceptual framework, we provided information about its place in different civilisations. The metal raw material used in its production since the Ancient civilisations, its formal features and production techniques are also among the subjects we examine. The conceptual definitions made by different musicians and historians are essential in terms of seeing the five-thousand-year-old process in formal descriptions. The religious ritual culture of various periods and civilisations and their position in different activities with social value are information that must be known to make comparisons with today. The information we obtain from ancient findings allows us to document the value given to the calpara instrument in different time periods.

Keywords

Religious Music, Calpara, Ancient Civilization, Ancient Music, Ancient Instrument.

Antik Medeniyetlerden İslam Tasavvuf Geleneğine Dini ve Askeri Mûsikî Enstrümanı ‘Çalpara’

Abstract

Ayinlerde kullanılan mûsikî, antik dönemlerde tanrılarla olan ilişkilerin kurulmasında önemli bir araçtır. Öyle ki toplumların başına gelen felaketlerin sorumluluğu ayinlerde müzisyenlerin yapmış oldukları mûsikînin düzgün olmaması ile ilişkilendirilerek ölüm cezasına çarptırılmışlardır. Bu kadar kutsallık atfedilen bir alanda kullanılan araçlar, eşyalar, çalgılar dini bir kimlik kazanmıştır. Antik dönemlerde kazanılan dini anlam binlerce yıllık bir süreçte değişim geçirebilir. Fakat günümüzdeki dini kültürün uygulanış modellerine bakıldığında değişim geçirmeden günümüze gelen unsurlarda dikkat çekmektedir. Bu unsurlar içerisinde enstrümanlar, mûsikînin yapılabilmesi için olmazsa olmaz araçlar olmuşlardır. Mûsikîde kullanılan enstrümanlardan olan “çalpara” ana başlığımızdır. Çalparanın ilk örneklerine antik medeniyetlerin hiyeroglif buluntularında rastlanmaktadır. Özellikle Anadolu, Yunan, Mezopotamya, Ortadoğu, Mısır medeniyetlerinde izlerine rastlanan çalpara, tasavvuf kültüründe de yer alması nedeniyle beş bin yıllık bir tarihsel süreçle tarihlenmiş olacaktır. Sümer, Hitit, Mısır ve Yunan medeniyetlerine ait kabartma resimlerinde örneklerine rastlanan çalparanın tasavvuf mûsikîsi nazariyat kitaplarında ve Osmanlıca sözlüklerde aynı isimle kullanılması beş bin yıllık kurguyu sağlamamıza yardımcı olmuştur. Bu sayede “çalpara” enstrümanı beş bin yıllık antik geçmişe sahip olan günümüz ismiyle “zil” antik dönem ismiyle “çalpara” olarak adlandırılan antik bir enstrüman çeşidi olmuştur. Makale konumuz olan “çalpara” enstrümanını kavramsal çerçevede inceledikten sonra farklı medeniyetlerdeki yerine dair bilgiler verdik. Antik medeniyetlerden itibaren yapımında kullanılan metal hammaddesi, şekilsel özellikleri ve yapım teknikleri de incelediğimiz konular arasındadır. Faklı mûsikîşinaslar ve tarihçilerin yapmış olduğu kavramsal tanımlamalar, şekilsel tariflerde beş bin yıllık süreci görmemiz bakımından önemlidir. Farklı dönem ve medeniyetlerin dinî ayin kültürü, toplumsal değere sahip farklı etkinlikler içerisindeki konumu günümüzle kıyaslama yapılabilmesi için bilinmesi gereken bilgilerdir. Antik buluntulardan elde ettiğimiz bilgiler, çalpara enstrümanına kullanıldığı dönem gördüğü değeri belgelememizi sağlamaktadır.

Keywords

Dinî Mûsikî, Çalpara, Antik Medeniyet, Antik Mûsikî, Antik Çalgı.

References

• Agayeva, Süreyya. “Nevbe”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 33/37-38. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ak, Ahmet Şahin. Türk Din Mûsikîsi: Camî ve Tekke Mûsikîsi. Ankara: Akcağ Yayınları, 2016.
• Aksoy, Bülent. Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musıki. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2003.
• Aykent, Canan. “Zildjian’lar ve Türk Zilleri”. Folklor/Edebiyat 26/101 (2020), 127-139.
• Dinçol, Belkıs. “Hititlerde Müzik ve Dans”. Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023.
• Farmer, Henry George. “On Yedinci Yüzyılda Türk Çalgıları”. çev. M. İlhami Gökçen. Musiki Mecmuası 39/413 (Haziran 1986), 20-22.
• İnançer, Ömer Tuğrul. “İstanbul’da Tarikat Ayin ve Zikirleri”. Antik Çağdan 21 (2016), 316-327.
• İnançer, Ömer Tuğrul. “Osmanlı Tarihinde Dinî Mûsikî”. Musiki Mecmuası 52/465 (Haziran 1999), 9-16.
• Lavignac, A. - Yekta, Rauf. “La Musique Turque Encyclopedie de La Musique”. çev. Orhan Nasuhioğlu. Musiki Mecmuası 34/384 (Ekim 1981), 17-20.
• Nasuhioğlu, Orhan. “Çalgılar”. Musiki Mecmuası 47/445 (Haziran 1994), 10-11.
• Nasuhioğlu, Orhan. “Çalgılar”. Musiki Mecmuası 47/446 (Eylül 1994), 10-11.
• Pakalın, Mehmet Zeki. “Mehterhâne-i Hâkânî ve Muzıka-yı Hümâyun”. Musiki Mecmuası 464 (Nisan 1999), 70-78.
• Perk, Haluk. Anadolu İlk Tunç Çağ Toplu Buluntusu. İstanbul: HPM Yayınları. 2014.
• Perk, Haluk. “Tarihin En Eski Müzik Aletleri Çalparalar HPM Koleksiyonu”. Z Kültür Sanat Şehir Tematik Dergi 4 (2020), 42-47.
• Schwemer, Daniel. “Tanrılar Kültü, Büyü Ritüeli ve Ölülerin Bakımı”. Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu. 219-228. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2023.
• Tekin, Erhan. “Zil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/413-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Vefik Paşa, Ahmet. Lehçe-i Osmânî. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1306.
• Yıldırım, Tayfun. “Hüseyindede Kabartmalı Vazosunda Betimlenen Dans Eden Bir Hititli”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 41/1-2 (2001), 1-7.
• Yıldırım, Tayfun. “Hüseyindede Kazısı ve Eski Hitit Sanatı’na Katkıları”. Çorum Kültür ve Sanat Bilim, Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi 14 (2013), 76-92.