Din Eğitiminde Ailenin Benimsediği Batıl İnançların Çocuklar Üzerindeki Psiko-Sosyal Etkileri

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 409 - 434, 31.12.2024

Ayşe Özçelik , Osman Taşkın

https://doi.org/10.33718/tid.1514905

Abstract

Ailede din eğitiminde olumlu değerler ve doğru inançlar kazandırılmaya çalışılırken aynı zamanda olumsuz tutum ve davranışlar da aşılanmaktadır. Aileden kritik dönemde alınan bu olumsuz tutum ve davranışlar zamanla kişiliğe etki etmekte ve bu davranışların değiştirilmesi zorlaşmaktadır. Aileden çocukların din eğitimi sürecinde aldıkları olumsuz tutum ve davranışlardan biri de batıl inançlardır. Bu çalışma, çocukların aile ortamında gördükleri/edindikleri batıl inançları ve bunların çocuklara etkilerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılarak tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2023-2024 eğitim öğretim yılında Trabzon ili Çaykara ilçesinde bulunan dört farklı ortaokulda öğrenim gören 7. Sınıf düzeyindeki yirmi öğrenci oluşturmaktadır. Veriler, öğrencilerle yapılan mülakatlar yoluyla toplanmış ve içerik analiziyle değerlendirilmiştir. Araştırmamız, bölgedeki ailelerin din eğitimi uygulamalarını ve çocuklara aktardıkları batıl inançları belirlemede etkili olmuştur. Çalışma grubunun tümü aileden veya çevreden günlük yaşam, fal-uğur ve soyut âlemle ilgili çok çeşitli batıl inançları öğrenmişlerdir. Bu temalarda en sık görülen batıl inançlar; gece ile ilgili davranışlar, eşiğe oturma, burçlar, ayna kırma, kara kedi, büyü, fal, cin çağırma vb. davranışlardır. Çocukların büyük bir kısmı aileden öğrendikleri batıl inançlara inanmaktadırlar. Aile ortamında edinilen bu batıl inançlar, çocukların çoğunluğunda korku ve endişe gibi olumsuz duygular oluşturmaktadır. Gelişimleri dolayısıyla öğrencilerin büyük bir kısmı, batıl inançları sorgulama ve bu inançların doğruluğunu değerlendirme eğilimindeyken, bazı öğrencilerin batıl inançları sorgulamadıkları ve bu konuda pek düşünmedikleri gözlemlenmiştir. Ayrıca 7. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinde işlenen batıl inançlar konusunun öğrencilerin dini tutum ve davranışlarında ciddi bir dönüşüme neden olmadığı görülmüştür. Bu sonuçlara göre, batıl inançların çocukların sağlıklı dinî gelişimini engellediği ve çocukların dinî bilgi ve anlayışlarını olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Araştırma sonuçları, ailelerin din eğitiminde doğru bilgilere dayalı yöntemler ve model davranışlar kullanmalarının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla çocuklara doğru din eğitimi verilmesi konusunda bu eğitimi sağlayanlara destek olunmalı, örgün ve yaygın din eğitimiyle batıl inançların değerlendirilmesinde eleştirel düşünme becerileri kazandırılmalıdır.

Keywords

Din Eğitimi, Ailede Din Eğitimi, Batıl İnanç, Dinî Korku, Kaygı

Psycho-Social Effects of Superstitions Adopted by the Family on Children in Religious Education

Abstract

Religious education in the family tries to instill positive values and correct beliefs, while at the same time instilling negative attitudes and behaviors. These negative attitudes and behaviors received from the family during the critical period affect the personality over time and these behaviors become difficult to change. One of the negative attitudes and behaviors that children receive from their families in the process of religious education is superstition. This study was conducted to examine the superstitious beliefs that children see/acquire in the family environment and their effects on children. The research was designed using a case study design from qualitative research methods. The study group of the research consists of twenty 7th grade students studying in four different secondary schools in Çaykara district of Trabzon province in the 2023-2024 academic year. The data were collected through interviews with the students and evaluated through content analysis. Our research was effective in determining the religious education practices of families in the region and the superstitious beliefs they pass on to their children. All of the study group learned a wide range of superstitions about daily life, fortune-telling and the abstract world from their families or the environment. The most common superstitious beliefs in these themes are behaviors related to night, sitting on the threshold, zodiac signs, breaking mirrors, black cats, magic, fortune telling, and summoning demons. Most of the children believe in superstitious beliefs they learn from their families. These superstitious beliefs acquired in the family environment cause fear and anxiety in the majority of children. Due to their development, most of the students tended to question superstitious beliefs and evaluate the accuracy of these beliefs, while some students did not question superstitious beliefs and did not think much about it. In addition, it was observed that the subject of superstitious beliefs covered in the 7th grade Religious Culture and Moral Knowledge course did not cause a serious transformation in students' religious attitudes and behaviors. According to these results, it is thought that superstitious beliefs prevent children's healthy religious development and negatively affect their religious knowledge and understanding. The results of the research reveal the necessity for families to use methods based on accurate information and model behaviors in religious education. Therefore, support should be given to those who provide correct religious education to children, and critical thinking skills should be gained in the evaluation of superstitions through formal and non-formal religious education.

Keywords

Religious Education, Religious Education in the Family, Superstition, Religious Fear, Anxiety

References

• Arslan, Mustafa. “Kişilerin Batıl İnanç Kaygı Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 2/6 (2004), 9-34.
• Aşar, İshak. İlköğreti̇m Di̇n Kültürü ve Ahlak Bi̇lgi̇si̇ Dersi̇ni̇n Öğrenci̇leri̇n Batıl İnançları Üzeri̇ndeki̇ Etki̇si̇. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Ay, Mehmet Emin. “Çocuklara İman Esaslarının Öğretimi”. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. ed. Halis Ayhan. 239-269. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998.
• Bahadır, Abdülkerim. Ergenlik Döneminde Dini Şüphe ve Tereddütler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Batton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2018.
• Cebeci, Aylin. İlköğreti̇m Di̇n Kültürü ve Ahlâk Bi̇lgi̇si̇ Dersleri̇nde Ahlâkî Değerleri̇n Eği̇ti̇mi̇ ve Öğreti̇mi̇. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Cemaloğlu, Necati. Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Etik. Ankara: Pegem Akademi, 2020.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi, 4. Baskı., 2018.
• Crossman, Joanna. “Superstitious Beliefs and Behaviours”. Superstition, Management and Organisations: Irrationality, Randomness, and Chaos in Decision Making. 81-103. Palgrave Studies in Workplace Spirituality and Fulfillment. Cham: Springer Nature Switzerland, 2024.
• Çakır, Seval. Bir Kurum Olarak Ailenin Din Eğitimi İşlevi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çayır, Celal. “Ergenleri̇n Di̇ni̇ İnanç, Şüphe ve Di̇ni̇ Tutumları Üzeri̇ne Bi̇r Araştırma”. Bilimname:Düşünce Platformu 27 (2014), 59-88.
• Çın, Ahmet. İlk Çocukluk Döneminde Çocuğun Din Eğitimi ve Ailenin Din Eğitimine Etkisi (Diyarbakır Örneği). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Çobanoğlu, Ahmet. Halk Arasında Yaşayan Hurafeler Üzeri̇ne Bi̇r Alan Araştırması (Bursa/Osmangazi̇ Örneği̇). Sakarya: Sakarya Üni̇versi̇tesi̇ Sosyal Bi̇li̇mler Ensti̇tüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Dağlı, İbrahim vd. “Lise Öğrencilerinin Batıl ve Paranormal İnanışları Üzerine Bir Araştırma”. Türk Eğitim Araştımaları Dergisi 4/2 (31 Aralık 2023), 74-87.
• Dam, Hasan. “Çocukluk Dönemi Din Eğitimi”. Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü. 13-65. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Doğan, Cihangir. “Ailenin Önemi ve Vazgeçilmez Fonksiyonları”. Aile ve Eğitim. ed. Faruk Bayraktar. 19-29. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Doğan, Mustafa. Halk Arasında Batıl Olarak Ni̇telendi̇ri̇len ve Kutsal Mekanlarda Uygulanan İnanç ve Davranışların Sosyal Psi̇koloji̇k Açıdan İncelenmesi̇. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• İnce, Büşra. “12-18 Yaş Arası Lisanslı Sporcularda Batıl İnançların Stresle Baş Edebilme Becerilerinin İncelenmesi”. International Multilingual Journal of Science and Technology (IMJST) 1 (2021), 2318-2342.
• Kanbir, Figen. “Milli Sporcuların Batıl İnanç Eğilimlerinin Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi”. Kesit Akademi 31 (25 Haziran 2022), 52-70.
• Kapağan, Enver. “Geçmişten Bugüne Safranbolu’da Batıl İnançlar (Hamile Kadınlar, Gelinler ve Çocuklar Örneğinde)”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 14 (25 Aralık 2019), 1-11.
• Koç, Ahmet. “Okul Öncesi Dönemde Ailede Çocuğun Din Eğitimi”. Çocuk Sorunları ve İslam Sempozyumu. ed. Ahmet İshak Demir. 627-654. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Köse, Ali - Ayten, Ali. “Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Analiz” 9/2 (2009), 45-70.
• Köylü, Mustafa. “Değerler Eğitiminde Ailenin Fonksiyonu”. Aile ve Eğitim. ed. Faruk Bayraktar. 227-260. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Köylü, Mustafa - Oruç, Cemil. Çocukluk Dönemi Din Eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 3.Basım., 2022.
• Ögenler, Oya - Yapıcı, Gülçin. “Bir Grup Üniversite Öğrencisinin Batıl İnanışlar ve Hastalıklara Karşı Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi”. Cumhuriyet Tıp Dergisi 34/1 (27 Mart 2012), 1-8.
• Özbek, Abdullah. “Bir Eğitim Kurumu Olarak Ailenin Önemi”. İslâm’da Aile ve Çocuk Terbiyesi-2. ed. İbrahim Canan. 57-74. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Özkan, Fatih. Çocuğun Di̇n Eği̇ti̇mi̇nde Anne-Babanın Etki̇si̇ Di̇yarbakır Örneği̇. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Sancak, Rümeysa. “Halk İnançlarının Bireyler Üzerindeki Etkileri: Batıl İnanışlar Örneği”. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2 (2023), 176-199.
• Taş, Nurten. Tıp ve İlahi̇yat Fakültesi̇ Öğrenci̇leri̇nde Batıl İnanç, Di̇ndarlık ve Mutluluk İli̇şki̇si̇. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Taşın, Zekai. 7. Sınıf Di̇n Kültürü ve Ahlak Bi̇lgi̇si̇ Ders Kitabı. Ankara: Erkad Yayıncılık, 2024.
• Tuncel, Ceyda. Ci̇nsi̇yet, Meslek Grubu, Yaş ve Eği̇ti̇m Düzeyi̇ Deği̇şkenleri̇ni̇n, Bi̇reyleri̇n Batıl İnançlara Sahi̇p Olma Düzeyleri̇ Üzeri̇ndeki̇ Etki̇leri̇. Ankara: Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Yıldız, İlhan. “Yoksulluk Ve Bi̇lgi̇si̇zli̇ği̇n Öteki Yüzü: Yerleşi̇k Halk İnançları”. Diyanet İlmi Dergi 42/4 (2006), 43-50.
• Yılmaz, Fatma. Din Eğitimi Işığında Kadınlar Arasında Yaşayan Hurafeler. ed. Mehmet Dikmen. İstanbul: TÜRDAV Yayın Grubu, 2010.
• Yılmaz, Fatma. “Kadınlar Arasındaki̇ Hurafeler ve İslam’ın Hurafelere Bakışı”. Diyanet İlmi Dergi 42/1 (2006), 21-40.