Muhibbân Dergisinin II. Meşrutiyet Dönemi Sosyal Hadiselerine Yaklaşımı

Year 2021, Issue: 99, 341 - 368, 06.09.2021

Muhammed Kalenderoğlu

Abstract

İstibdat ve sansür uygulamasının kalktığı II. Meşrutiyet’in ilk dönemlerinde yaşanan basın hürriyeti birçok süreli yayının ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Bektaşi Babası olan Hacıbeyzâde Ahmed Muhtar Yeğtaş ’ın sahibi ve başyazarı olduğu Muhibbân dergisi de 4 Eylül 1909 tarihinde yayın hayatına başlayan İstanbul merkezli dini, edebi, içtimai, tasavvufi dergilerden birisidir. Bu makalede Alevi ve Bektaşi geleneğin ortaya çıkardığı bir dergi olarak Muhibbân’ın üç yayım döneminde neşredilen 26 sayısı incelenmiş, derginin II. Meşrutiyet dönemi sosyal hayatına bakan yönü ve sosyal hadiselere yaklaşımı tespit edilmek istenmiştir. Çalışmada Muhibbân dergisinin Bektaşiliğin faydasını gözeten, etnik ve mezhepsel farklılıkları kucaklayan, hoşgörülü bir üslupla yayımlar yaptığı, bu yayımlarda dönemin sosyal hadiselerine de yer verdiği görülmektedir. Tekke ve tarikatlara dair haberler kadar Osmanlı toplumunda vuku bulan düğün, cenaze, yangın, grev gibi olayların Muhibbân’da yer alması, onun tasavvufi yönü kadar güncelliğini de göstermektedir. Osmanlı coğrafyası dışında yaşanan olaylara da ilgisiz kalmayan Muhibbân dergisi, bu hadiselere Müslümanlık, tarikat, din ve ibadet özgürlüğü çerçevesinde yaklaşmaktadır. Muhibbân’ın yazılarında dönemin gazetecilik anlayışına uygun şekilde açık, sade, anlaşılır bir Türkçe kullandığı görülmektedir. Meşruti yönetim destekçisi olarak yazılarında II. Abdülhamid ve dönemini yer yer sert bir biçimde eleştiren Muhibbân, vuku bulan toplumsal ve sosyal hadiselerle ilgili problemlerin Meşrutiyete yakışır şekilde hukuk ve adalet temelinde çözüme kavuşturulması gerektiğini düşünmektedir.

Keywords

II. Meşrutiyet Dönemi, Muhibbân, Alevi ve Bektaşi, Sosyal Hadiseler, Hacıbeyzâde Ahmed Muhtar.

Muhibbân Journal’s Approach to Social Events in the Second Constitutional Era

Abstract

When the Abdülhamid’s despotic rule was abandoned, freedom of the press in the Second Constitutional Era’s earlier times paved the way for the emergence of numerous periodicals. The newspaper Muhibbân owned and edited by Hacıbeyzâde Ahmed Muhtar [Yeğtaş], a baba of the Bektashi Order, was one of the periodicals, which was born in 4 September 1909 in Istanbul, covering topics ranging from religion, literature, mysticism Ṣūfī in this context , to sociology. In this study, Muhibbân’s 26 issues published in the three periods of publication were examined regarding the newspaper’s attitude towards social life in the Second Constitutional Era and social events. Our study concluded that the newspaper created by the Alevi and Bektashi tradition tried to favor Bektashism, embraced ethnic and sectarian diversity, had a tolerant publication policy, and presented social events of the time. It had news about news from tekke dervish lodges and ṭarīqas the Ṣūfī paths and events such as weddings, funerals, fires, and strikes in Ottoman society. This shows that the newspaper placed importance on actuality. Muhibbân, which also had an interest in events taking place outside of the Ottoman Empire, approached these events in terms of Islam, ṭarīqa, freedom of religion and praying.In accordance with the journalism mentality of the time, it used to publish articles written in plain and clear Turkish so that everyone can understand. It strongly criticized Abdulhamid the Second and this era since it supported Constitutional Administration. It advocated that problems within society should be solved by law and justice.

Keywords

Second Constitutional Era, Muhibbân, Alevi and Bektashi, Social Events, Hacıbeyzâde Ahmed Muhtar

References

• Muhibbân Dergisi, Yıl 1: 1, 2, 3, 6, 7, 9, 10. sayılar; Yıl 2: 1, 2, 4, 5, 6, 7-8, 9. Sayılar; Yıl 3: 3. sayı.
• Sırât-ı Müstakîm Dergisi Cilt 3, Sayı 73
• Beyânü’l-Hak Dergisi Yıl 1, Cilt 2, Sayı 52
• Akpınar, Mahmut. (2015). “Osmanlı Hariciye Nazırları (1836-1922)”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi 16/35 173-205.
• Alevi Çalıştayları Nihai Rapor. Erişim Tarihi: 06.03.2021. https://serdargunes.files. wordpress.com/2013/08/alevi-c3a7alc4b1c59ftaylarc4b1-nihai-rapor-2010. pdf
• Arslan, Fazlı. (2016). “Muhibbân’ın “Nefes”leri”. Rast Müzikoloji Dergisi 4/3, 1396-1423.
• Ayhan, Halis ve Maviş, Hakkı. (1994). “Dârüşşafaka”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s.7-9.
• Ayverdi, İlhan. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Doğan, Hasan. (2018). “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Grev Hakkı ve Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu”. Belleten 82/293, 265-294.
• Greene, D. Enaa. (2016). “Leninizm ve Blankicilik”. Çev. Gülsüm Emek Başaraner. Teori ve Politika, 70, 73-106.
• Güler Kümbül, Burcu. (2012). “Psiko-Sosyal Boyutuyla Grev”. Çalışma ve Toplum,1, 113-145.
• Gündoğdu, Cengiz. (2001). “Osmanlı’nın Son Döneminde Yayınlanan Tasavvufî Muhtevalı Muhibbân Dergisi ve 1327/1911 Yılı 4. Sayısında Yer Alan Bazı Makaleler”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/4, 293-304.
• Işık, Zekeriya. (2016a). “Muhibban Dergisinin II. Abdülhamit’e Karşı Siyasi Muhalefeti’nin Mahiyeti”. Turkish Studies, 11/12, 83-104.
• --. (2016b). “Muhibban Dergisi’nin 20. Yüzyıl Başlarında Tarikatları Savunma ve İtibar Kazandırma Çabaları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/30, 399-427.
• Kaçalin, Mustafa. S. (2006). “Muhyiddin Efendi, Ahmed”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 81-82.
• Kahya, Fatih. (2017). “Osmanlı Döneminde Sigorta Şirketlerinin Rağbet Ettikleri Şehirler”. VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu, İstanbul.
• Kamilçelebi, Hatime. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Sigortacılığa Yönelik Dînî Yaklaşım”. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 4/1, 105-114.
• Kara, Mustafa. (1993). “Cem‘iyyet-i Sûfiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 335.
• --. (2006). “Muhibbân”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 34-35.
• Maden, Fahri. (2013). “Muhibban Dergisinde Alevilik-Bektaşilik ile İlgili Yazılar, Şiirler ve Haberler”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 6, 125-172.
• --. (2016). Bir Tasavvuf Dergisi Muhibban: Değerlendirme, Çeviriyazı, Dizin. İstanbul: Roza Yayınevi.
• Mardin, Şerif. (2020). Türk Modernleşmesi-Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mazıcı, Nurşen. (1996). “1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”. Atatürk Yolu Dergisi 5/18, 131-154.
• Özcan, Tahsin. (2007). “Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 290-291.
• Özkorkut, Nevin Ünal. (2002). “Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 51/3, 65-84.
• Seyfeli, Canan. (2010). “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Hahambaşılık (1847-1918)”. Milel ve Nihal 7/1, 94-136.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “Alevi-Bektaşi Edebiyatında İlk Örnek: Muhibban”. Folklor/ Edebiyat 10/39, 231-240.
• Topçuoğlu, Hayriye. (2001). “Bektaşî Ahmet Rıfkı, Hayatı ve Eserleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 7/19, 87-142.
• Toprak, Zafer. (1985). “II. Meşrutiyet’te Fikir Dergileri”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul: İletişim Yay., s. 126-132.
• Uslu, Ateş. (2014). “Avrupa’da Erken Dönem Sosyalist Teori ve İşçi Hareketleri (1830-1840)”. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquires) 9/1, 1-24.
• Yıldırım, Kadir. (2011). “Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yolcu, Nilgün. (1998). “II. Meşrutiyet’te Yayınlanan Bektaşîlikle İlgili Bir Dergi: Muhibbân”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 7, 37-44.