RİSÂLE DER BEYAN-I İKRÂR VE Bİ-İSMİ’Ş-ŞAH BAŞLIKLI METNİN IŞIĞINDA BEKTAŞİLİKTE İKRÂR KAVRAMINA DAİR BAZI DEĞERLENDİRMELER

Year 2024, Issue: 112, 85 - 98, 15.12.2024

Özlem Özdemir

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1568439

Abstract

Günümüzde Türkiye ve çevre bölgelerde Alevi-Bektaşi adı altında toplanan zümreler üç ana kütleden oluşur. Bunlar Kızılbaş-Aleviler, Çelebi-Bektaşiler ve Babagân Bektaşilerdir. Kızılbaş-Aleviler ve Çelebi-Bektaşiler ocak sistemi adı verilen özgün bir sosyal örgütlenme modeline sahiptir. Babagân Bektaşiliği ise geçmişten beri daha çok şehirli çevrelerce temsil edilir ve klasik tarikatlar arasında kabul edilir. Babagân Bektaşiliğinin bağlıları tarafından, Osmanlı çağında kaleme alınan çok sayıda el yazması eser, hem özel hem de resmi kütüphanelerde günümüze kadar ulaşmıştır. Bu eserler, Babagân Bektaşiliğinin inanç, ibadet ve ahlaki esaslarını anlatan dikkate değer metinlerdir. Az sözle çok şey anlatmayı esas alan söz konusu eserlerin satır aralarında birçok inceliğe yer verilmiştir. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden Risâle Der Beyan-ı İkrar Ve Bi-İsmi’ş-Şah [Bismişah ve İkrar’ı Açıklayan Kitapçık] adlı eser, Babagân Bektaşiliğinde ciltlerle anlatılacak ikrar kavramını az ama öz şekilde, güçlü inceliklerle anlatan kısa bir metindir. Risâle Der Beyan-ı İkrar Ve Bi-İsmi’ş-Şah adlı eser, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 4697/13 numarasıyla kayıtlıdır. 88a no’lu varakta 22 satır olarak yer alan ve 15 Safer 1274 (5 Ekim 1857) tarihi düşülen metnin müellifi, Seyyid Mehmed Rifat b. Mustafa Bektâşî’dir. Soru-cevap şeklinde kurgulanan bu kısa metin, ikrar kavramı etrafında tarikat müntesiplerine eğitim vermeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmada Risâle Der Beyan-ı İkrar Ve Bi-İsmi’ş-Şah adlı eserin sadece çeviri yazısıyla yetinilmemiş, metnin içerik analizi yapılmış ve metin günümüz Türkçesine de aktarılmıştır.

Keywords

Bektaşi, Bektaşilik, İkrar, İkrar Cemi, Yol

THE ASSESSMENT OF THE CONCEPT OF IKRAR IN BEKTASHISM IN THE CONTEXT OF RİSÂLE DER BEYAN-I İKRAR VE BI-İSMİ’Ş-ŞAH

Abstract

The people categorized under the name of Alevi-Bektashi in Turkey and the surrounding regions consist of three main groups today: Kızılbaş-Alevis, Çelebi-Bektashis and Babagan Bektashis. Babagan Bektashism has been represented by urban circles since the past and is considered among the classical sects. Due to this circumstance, numerous manuscripts created by Babagân Bektashism adherents throughout the Ottoman Empire have survived and may be found in both public and private collections. These books are notable descriptions of Babagan Bektashism's doctrine, practices, and ethical standards. There are many subtleties about both Turkish culture and Bektashi sect between the lines of the works in question, which are based on telling a lot with few words. Between the lines of the works in question, which are predicated on telling a lot with little words, there are many intricacies concerning both Turkish culture and the Bektashi belief. The subject of this research is the brief document titled Risâle Der Beyan-ı İkrar Ve Bi-smi'ş-ah [Booklet Explaining Bismişah and İkrar- Confession] that succinctly and subtly explains the idea of confession that is to be explained in-depth in Babagan Bektashism in volumes. The work with Risâle Der Beyan-ı İkrar and Bi-İsmi'ş-Şah is registered in the National Library Manuscripts Collection in Ankara with the number 06 Mil Yz A 4697/13. It is included in leaflet no.88a as 22 lines and is dated 15 Safer 1274 (October 5, 1857). The author of the text is Seyyid Mehmed Rifat b. Mustafa Bektashi. This short text, which is constructed in the form of a question and answer, aims to educate the followers of the path around the concept of confession. The transcription of the Risâle Der Beyan-ı İkrar Ve Bi-İsmi'ş-Şah and its translation into modern Turkish are included in this study, along with a content analysis of the text.

Keywords

Bektashi, Bektashism, Confession, Confession Cem, Path

References

• Aday, Erdal. “Şeyh Çakır (Işık Çakır) Ocağı İkrar Cemi Ritüeli”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 57 (2018), 217-231. Akgül, Leyla. Pir Sultan Abdal Sözlüğü. Ankara: La Yayınları, 2014.
• Altınok, Baki Yaşa. Sıdkî Baba Divanı. İstanbul: Dört Kapı Yayınları, 2022.
• Altınok, Baki Yaşa. Kırşehirli Âşık Seyfullah, Hayatı ve Şiirleri. Kırşehir: Kırşehir Belediyesi Yayınları, 2024.
• Çıblak Coşkun, Nilgün. “Anadolu Alevilerinde Cemler ve Bu Cemlerin Sosyokültürel Hayattaki İşlevleri”. Folklor/Edebiyat, 20/78 (2014), 9-28.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikte Tevellâ ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 93 (2020), 163-191.
• Demircioğlu, Aytekin. “Alevi ve Bektaşi Sözlü Kültüründeki Değer Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 94 (2020), 11-36.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. İstanbul: Aydın Kitabevi, 2001.
• Doğan, Eşref-Çelik, Hasan. Kavramlar ve Tasavvufi İzahlar Açısından Aleviliğin El Kitabı. İstanbul: Kriter Yayınları, 2022.
• Dönmez, Mehmet vd. “Sosyal Bütünleşme Bağlamında Alevilik-Bektaşilikte İkrar”. Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (2018), 149-160.
• Erdem Kük, Didem Gülçin. Alevi-Bektaşi Gülbankları. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi, 2023.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Bektaşi Edebiyatı Antolojisi Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. 2. Cilt. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Günşen, Ahmet. “Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış” Turkish Studies, 2/2 (2007), 328-350.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, (2022).
• Karagöz, İsmail (hzl). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, (2010).
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Keleş, Ahmet. “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], V/3 (2005), 25-45.
• Kur’an-ı Kerim ve Meali. çev. Murteza Turabi. İstanbul: Kevser Yayınları, 2013.
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. 8. Cilt. Ankara: Ardıç Yayınları, 2010.
• Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü. 2. Cilt. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1956.
• Öğe, Mustafa -Taş, Kenan Ziya. “Bir Bektaşi Abdest ve Namaz Risalesi: Risâle-i Vudû’ ve Namaz Alâ Erkân-ı On İki İmâm”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi,15/1 (2022),298-330.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13/1 (2020), 249-283.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda İkrar Kavramının Kuramsal Çerçevesi”. Kültür Araştırmaları Dergisi, 12 (2022), 174-200.
• Özdemir, Özlem-Özdemir, Ali Rıza. “Babagân Bektaşiliğinin Kolektif Belleği: Erkânnâmeler ve Türkiye’deki Neşri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15/37 (2022), 72-90.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. 3. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Rençber, Fevzi. “40 Soruda Adıyaman’da Geleneksel Alevilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56 (2010), 395-406.
• Rençber, Fevzi. “Anadolu Aleviliğinde Görgü Cemi: Adıyaman Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34 (2013), 197-231.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet – Ceylan, Mustafa. “Şeyh Çakır Ocağı Mensuplarının İnanç Esasları ve İbadetler Hakkındaki Kabulleri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40 (2018), 173-202.
• Soyyer, A. Yılmaz. “Bektaşilerin Caferiliği-Sosyolojik Bir Değerlendirme”. Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, III/9 (2003), 147-155.
• Soyyer, A. Yılmaz. Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları, 2019.
• Şeyh Saduk. Tevhid. hzl. Muhammed b. Ali b. Babaveyh, çev. Zafer Aydaş. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Tabatabaî, Allâme M. Hüseyin. El-Mîzan Fî Tefsîri’l-Kur’ân. çev. İnce, Vahdettin. 8 Cilt. İstanbul: Kevser Yayınları, 2012.
• Taş, Kenan Ziya - Özdemir, Özlem. “Büyük Çamlıca Dergâhı Tarafından Hazırlanan Bektaşi Tercemanları Kitapçığı”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 21/2, 483-512, 2021.
• Taş, Kenan Ziya. “Bektaşiliğe Ait Bir İkrar Erkânnâmesi: ‘Erkân-ı Sultân Abdal Mûsa’”, Oğuz- Türkmen Araştırmaları Dergisi, V/2 (2021), 77-89.
• Türk, Hüseyin ve Mustafa Çapar. “Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60 (2011), 17-42.
• Uludağ, Süleyman. “Al-i Aba”. İslâm Ansiklopedisi. 2/306-307. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Üçüncü, Kemal (hzl). Edip Harabi Divanı. Ankara: Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayını, 2012. Yılmaz, Ali, Akkuş vd. (hzl). Makâlât. (Hünkâr Hacı Bektaş Veli). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 201