XVI. Yüzyıl Şairlerinden Hamdî’nin Manzum Pend-nâme’si

Year 2023, Issue: 49, 287 - 342, 17.07.2023

Uğur Öztürk

Abstract

Bu yazıda XVI. yüzyıl şairlerinden Hamdî’nin III. Murad’a ithafen kaleme aldığı manzum pend-nâmesi incelenmiştir. Hamdî’nin Pend-nâme’si hikâye ve mev’iza başlıklarıyla bu türün özelliğini taşımakla birlikte hasbihâl başlığında şair kendi hayatına, devrine dair birçok bilgi vermiştir. Pend-nâme’de ilk önce aşkın merhaleleri anlatılmış, âşık-maşûk ilişkileri, mecâzî aşka yakalanmış âşığın akıbeti, İlahî aşka yöneliş ve hakîkî aşkı bulmanın yöntemleri ve bu yoldaki nasihatler ele alınmıştır. Şair 477 beyitlik mesnevi tarzında yazdığı eserine kendine ait beşer beyitlik iki tane de gazelini eklemiştir. Bu gazellerden ilki aşk hakkında iken ikincisi devrin sultanının övgüsüne dairdir. Hamdî, İstanbul dışında ismini belirtmediği bir yerde mülazemetini aldıktan sonra nâib olmuş fakat bulunduğu yerde kadılığa yükselememiştir. Hocasının da vefatı üzerine hamisiz kalmış ve kadılık hayali ile İstanbul’a gelmiştir. Kadı olmayı beklerken bu kez de Kefe kadısı nâibliği ile görevlendirilmiştir. Bu görevine giderken yolda bindiği gemi Karadeniz’de alabora olmuş ve tüm mal varlığını kaybetmiştir. Manzumesini de bu kazadan sonra hâlini sultana arz etmek için yazmıştır. 1577-1580 yılları arasında yazılmış olan eserde III. Murad’ın yanı sıra şehzadesine, Valide Sultan Nurbanu Sultan’a, musahip Şemsî Ahmed Paşa’ya ve isimleri belirtilmeden devrin vezirlerine övgüler vardır. Yazıda ilk önce pend-nâme türü hakkında kısa bilgilere yer verilmiş ardından manzumenin sahibi ve yazılış tarihi tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kısımdan sonra manzumenin şeklî unsurları ile muhtevası incelenmiş ve metnin özet çevrisinden sonra transkripsiyonlu hâli de makaleye dâhil edilmiştir.

Keywords

Hamdî, Pend-nâme, III. Murad, İlmiye, Hasbihâl.

References

• AFYONCU, Erhan, "Şemsi Ahmed Paşa", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/semsi-ahmed-pasa (16.01.2023).
• Ahdî-i Bâğdâdî, Ahdî ve Gülşen-i Şu'arâsı, Haz. Süleyman Solman, AKM Yay., Ankara 2005.
• AYKANAT, Mehmet, “Klasik Dönemde Osmanlı Devletinde Hâkim Adaylığı: Mülâzemet”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi / 34 (Nisan 2018), 165-188.
• AYNUR, Hatice, Havlioğlu, Didem, “Medhiyenin Cinsiyeti: Kadınlara Yazılmış Kasideler (1566-1603)”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII: Kasîdeye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler, Klasik Yayınları, İstanbul 2013, 76-120.
• BOZKURT, Nebi, "Sikke", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sikke--kulah (13.02.2023).
• BÖREKÇİ, Günhan, Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmed I (r. 1603-1617) and His Immediate Predecessors, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ohio State University 2010.
• CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, Grafiker, Ankara 2014.
• EMECEN, Feridun, "Mehmed III", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-iii (16.01.2023).
• FELEK, Özgen, Kitâbü’l-Menâmât: Sultan III. Murad’ın Rüya Mektupları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• İlmiyye Salnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman vd., ed. A. Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• İNCE, Adnan, “Abdî’nin Gül ü Nevrûz Mesnevîsi”, Türklük Bilimi Araştırmaları TÜBAR, 2008, (23), 51-130.
• İPŞİRLİ, Mehmet, "Nâib", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/naib#2-osmanlilarda (03.02.2023).
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Sultan III. Murad Devrinin İlim ve Kültür Hayatı, Bilginleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Sultan III. Murad Dönemi ve Bursa, Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, Gaye Kitabevi, Bursa 2021, 262-277.
• KAPUSUZ, Müberra, A Study On Gelibolulu Mustafa Âli’s Mirror of the Worlds (Mir’âtü’l-Avâlim): Patronage, Politics and Millennial Anxieties at the Court of Sultan Murad III (r. 1574-1595), Central European University Private University, Vienna June 2021.
• KUMRULAR, Özlem, Haremde Taht Kuranlar: Nurbanu ve Safiye Sultan, Doğan Kitap, İstanbul 2017.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1993.
• LEVEND, Agâh Sırrı, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1963, 89-115.
• Nev’îzâde Atâyî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, Haz. Suat Donuk, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2017.
• NUTKU, Özdemir, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1977.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre, “Sergüzeşt-nâmeler Üzerine Hasbihal veya Hasbihalin Sergüzeşti”, Nazımdan Nesire Edebî Türler, Editör: Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim. S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz, İstanbul 2009, 134-165.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983.
• PEIRCE, Leslie P., Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, çev. Ayşe Berktay, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1996.
• PEKSEVGEN, Şefik, Secrecy, Information Control and Power Building in the Ottoman Empire, 1566-1603, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dept. of History, McGill University, Montreal 2004.
• Riyâzî, Riyâzü’ş-Şu‘ârâ, Haz. Namık Açıkgöz, Kültür ve Turizm Bakanlığı E-Kitap Yayımı, Ankara 2017.
• Sâî Mustafa Çelebi, Yapılar Kitabı Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları), Haz. Hayati Develi, K Kitaplığı, İstanbul 2003.
• ŞAHİN, İlhan, "Nurbânû Sultan", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nurbanu-sultan (16.01.2023).
• Şemseddin Sivâsî, Heşt Behişt, Haz. Alim Yıldız, Sivas Belediyesi, Sivas 2015.
• UNAN, Fahri, "Mevleviyet", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mevleviyet (13.02.2023).
• Vücûdî, Hayâl ü Yâr, Haz. Yaşar Aydemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları EKitap Yayımı, Ankara 2017.
• YİĞİT, Osman, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi 34 Numaralı Filori Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon), Marmara Üniversitesi Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018.