Kentsel Mekân ve Göç İlişkisine ‘Barınak’tan Bakmak: Tarihsel Süreçte Erkek Göçmenlerin Barınma Mekânları

Year 2012, Volume: 6 Issue: 13, 200 - 223, 25.07.2016

Bülent Şen

Abstract

Ortadoğu’nun kilit kentlerinden biri olan İstanbul, sahip olduğu coğrafi konum, kentsel kapasite ve imkânlar dolayısıyla göç hareketlerinin düğüm noktasında yer almış ve göçmen çekim merkezi olma kimliğiyle öne çıkmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı döneminden Cumhuriyet Türkiye’si ve günümüze dek varlığını sürdüren özgün bir barınma formu ve göçmen erkek yaşam alanı olarak bekâr odaları üzerinde durulmaktadır. Bir barınma mekânı olarak bekâr odaları, iş bulma ve geçimini temin etme amacıyla İstanbul’a yalnız gelen göçmen erkeklerin ihtiyaçlarını karşılayan ve Osmanlı döneminin erken devirlerine kadar giden bir kurumsallaşmaya sahiptir. Günümüzde de çoğunluğu ülke içi göçmen gruplardan oluşmakla beraber; Afrika, Ortadoğu ve Asya bölgesinden gelen uluslararası göçmen grupların İstanbul’un kent merkezi alanlarında yoğunlaşan bekâr odaları ve pansiyonlarda barınmaları dikkat çekmektedir. İstanbul’da varlığı beş asır öncesine kadar giden bekâr odalarının, göçmenler için ‘ilk istasyon’ olma, barınma, çalışma ve yaşama fonksiyonunu bir arada sunmaya devam ettirdiği görülmektedir.

Keywords

Bekâr odaları, göç, kentsel mekân, barınma, İstanbul

A Look at the Relationship of Urban Space and Immigration from 'Barınak': Shelter Spaces of Male Immigrants in a Historical Context

Abstract

İstanbul, one of the key points of Middle East, has placed on a vital point of migration movements due to its urban capacity and facilities and has outshined with its identity of being an attraction center for immigrants. In this study, as a special form of sheltering and living spaces for male immigrants, bachelor rooms which have been maintained their presence since Ottoman Era and Turkish Republican Era through today will be examined. Bachelor rooms as shelter places providing the needs of male immigrants who immigrate to Istanbul alone to find a job and earn their living have an institutional character dates back to Early Ottoman Era. Today it is remarkable that immigrant groups mostly constituted by domestic immigrants and sometimes by the international immigrants from African, Middle Eastern and Asian countries intensify in the pensions and bachelor rooms located in downtown. Bachelor rooms, their presence dates back to five centuries ago in Istanbul have still been functioned as “the first station”, shelters, living and working places for the immigrants.

Keywords

Bachelor rooms, migration, urban space, sheltering, Istanbul, Süleymaniye area

References

• Ahmad, F. 1998, “Cumhuriyet Türkiye’sinde Sınıf Bilincinin Oluşması, 1923-40”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, s. 123-153, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akkayan, T. 1979, Göç ve Değişme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2573, İstanbul.
• Ayverdi, E. H. 1958, Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara.
• Behar, C. 2009, “Osmanlı Döneminde İstanbul’a Göçler ya da Göç Olmadan İstanbul İstanbul Olabilir miydi?”, içinde Eski İstanbullular Yeni İstanbullular, Yay. Haz. M. Güvenç, s. 45-43, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Beyhan, M. A. 2007, “Yeniçerilerin Eminönü’sü”, içinde 2. Uluslararası Eminönü Sempozyumu Tebliğler Kitabı, s. 145–166, Eminönü Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• Birgün, 2008, “Tarihten Sızan Yaşamlar: Bekâr Odaları”, 20 Temmuz, erişim: 16.08.2010, <www.birgun.net/actuel_2008_index.php?news_code...year...>.
• Büyük Larousse, 1986, Eminönü, Cilt: 3, s. 1458, Gelişim Yayınları, İstanbul.
• Celal, M. 1992, Eski İstanbul Yaşayışı, İletişim Yayınevi, İstanbul.
• Çelebi, E. 1992, Seyahatname, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul.
• Cengizkan, A. 2009, “Çağa Yerleşmek” Dizisi İçin Genel Önsöz, Fabrika’da Barınmak: Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İşçi Konutları; Yaşam, Mekân ve Kent, Çağa Yerleşmek 2, der. A. Cengizkan, s. 15-43, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• Doğan, İ. 2009, Dünden Bugüne Türk Ailesi: Sosyolojik Bir Değerlendirme, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 369, Ankara.
• De Landa, M. 2006, Çizgisel Olmayan Tarih Bin Yılın Öyküsü, çev. E. Kılıç, Metis Yayınları, İstanbul.
• Duben, A. 2009, “20. Yüzyılda İstanbul: Haneler, Aileler ve Demografik Gerçekler”, içinde Eski İstanbullular Yeni İstanbullular, Yay. Haz. M. Güvenç, s. 35-44, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Erden, D. 2009, Haliç’te Dönüşüm ve Tarihsel Süreklilik, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma <http://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0809.html>. 11.03.2009, Konuşma Metni,
• Ertuğ, N. 2008, Osmanlı Döneminde İstanbul Hamalları, Timaş Yayınları, Kültür Tarihi Dizisi 1, İstanbul.
• Faroqhi, S. 1994, Osmanlı’da Kent ve Kentliler: Kent Mekânında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi (1550-1650), çev. N. Kalaycıoğlu, Tarih vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Güzel, M. Ş. 1998, “İkinci Dünya Savaşı Boyunca Sermaye ve Emek”, içinde Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, s. 197-224, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Güvenç, M. 2009, “Sunuş”, içinde Eski İstanbullular Yeni İstanbullular, yay. haz. M. Güvenç, s. 7-10, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Hürel, H. 2007, Burası İstanbul, Dharma Yayınları, İstanbul.
• Hürel, H. 2005, İstanbul’u Geziyorum Gözlerim Açık, Dharma Yayınları, İstanbul.
• Işın, E. 2006, İstanbul’da Gündelik Hayat, 4. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• İnalcık, H. 2006, Turkey and Europe in History, Eren Yayınları, İstanbul.
• Karpat, H. K. 2003, Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm: Kırsal Göç, Gecekondu ve Kentleşme, çev: A. Sönmez, İmge Kitabevi, Ankara.
• Keleş, R. 1961, Şehir ve Bölge Planlaması Bakımından Şehirleşme Hareketleri, SBF Yayınları, Ankara.
• Keyder, Ç. 2004, Ulusal Kalkınmacılığın İflası, Metis Yayınları, İstanbul.
• Kıray, M. 1982, Toplumbilim Yazıları, Toplum Bilimleri Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Kızılkan, N. 2009, Erkeklik Mekânları: İstanbul Süleymaniye’de Bekâr Odaları, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Koçu, R. E. 2003, Tarihte İstanbul Esnafı, Doğan Kitapçılık, İstanbul.
• Kömirciyan, E. Ç. 1988, İstanbul Tarihi: XVIII. Asırda İstanbul, tercüme ve tahşiye: Hrand D. Andreasyan, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Kuban, D. 1994, “Eminönü”, içinde Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul, s.158-163.
• Mortan, K. & Küçükerman, Ö. 2010, Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ. 1977, “İstanbul’un Mekânsal Yapısının Tarihsel Evrimine Bakış”, Amme İdaresi Dergisi, 10 (2), s. 77-98.
• Ortaylı, İ., 2000, İstanbul’dan Sayfalar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ., Engin, V. & Afyoncu, E. 2008, Payitaht-ı Zemin Eminönü: Bir Dünya Başkenti I, Eminönü Belediyesi Yay., İstanbul.
• Sencer, Y. 1979, Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Sezer, S. & Özyalçıner, A. 2005, Bir Zamanların İstanbulu: Eski İstanbul Yaşayışı ve Folkloru, İnkılâp Kitapevi, İstanbul.
• Şen, B., Kahraman, F. & Alican, A., 2011, “Imigration and Urban Poverty in a Historical City Center: Istanbul Suleymaniye District ‘Bachelor Rooms’”, 5th Annual International Conference on Sociology, Athens Institute for Education and Research, (9-10 March 2011), Athena.
• Şenyapılı, T. 1981, Gecekondu: Çevre İşçilerin Mekânı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Söylemez, D. 2009, “Bekâr Odaları I”, Evrensel, 5 Mart, Erişim: 25.07.2010, Ağ adresi: <http://www.evrensel.net>.
• Tekeli, İ. & Erder, L. 1978, Yerleşme Yapısının Uyum Süreci Olarak İç Göçler, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Tekeli, İ. 2008, Göç ve Ötesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ. 2009, “Modernleşme Sürecinde İstanbul’un Nüfus Dinamikleri Nasıl Değerlendirilmeli?” içinde Eski İstanbullular Yeni İstanbullular, Yay. Haz. M. Güvenç, s. 11-34, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Tezel, Y. S. 1982, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara.
• Toksoy, G. 2005, “Bekâr Odaları: Fotoğrafta Sosyolojik Göz”, içinde Sanat ve Sosyoloji, Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Tunçbilek, N. & Tümertekin, E. 1959, Türkiye Nüfusu, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:802 Coğrafya Enstitüsü No:25, İstanbul Matbaası, İstanbul. TÜİK, 2009, İşgücü
• İstatistikleri, erişim 4.5.2010,
• <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=25&ust_id=8>.
• Uslubaş, T. 2003, “Vizesi Olmayan Giremez”, Türkiye Gazetesi, 15 Kasım, erişim 03.02.2010,<http://www.turkiyegazetesi.com/makaledetay.aspx?ID=184020>.
• Yılmaz, B. 2003, “Göç ve Kentsel Yoksulluğun İstanbul Tarlabaşı Mahallesi Örneğinde İncelenmesinde İlk Adımlar, İlk Sorular”, Toplumbilim, Sayı 17, s. 95–105.
• Yüksel, H. 1992, “Vakfiyeler Göre Osmanlı Toplumunda Aile”, içinde Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Cilt: II, T.C. Başbakanlık Aile ve Araştırma Kurumu Yayınları, No:71, Ankara.