ÇEVRESEL ŞARTLARDA MEMORAT VE MENKIBENİN ROLÜ: ELAZIĞ, KARAKOÇAN İLÇESİNDEKİ ÇAYIRGÜLÜ KÖYÜ ÖRNEĞİ

Year 2020, Volume: 4 Issue: 1, 122 - 135, 22.05.2020

Emrah Tüncer

Abstract

Bu çalışma, Çayırgülü Köyü’ndeki anlatılara ve kültlere odaklanarak oradaki mekânın sadece fiziksel, coğrafî konumu işaret etme halinden farklı derinliklere sahip olduğunu, bir anlamda oradaki “mekân”ın zamanla bir kültürün ona kök saldıkça nasıl bir “yer”e dönüştüğünü antropolojik açıdan keşfetmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda katılımcı gözlem yöntemiyle Çayırgülü Köyü’nde geçirilen üç aylık süre boyunca, köylülerin yaşam pratiklerine dâhil olunmuş ve görüşmeler yapılmıştır.
Bölgede yaşadığına inanılan Pir Cemal Abdal’ın, Şadi Aşireti’ne mensup olan yaşlı bir kadının yedi oğlunu zindandan kurtarmasına dayanan menkıbe, Çayırgülü Köyü’nü de içine alan çevre köylerin kuruluş hikâyesini oluşturur. Bu kuruluş hikâyesinde önemli bir yer tutan köydeki Güzelbaba Türbesi çevresindeki ağaçlar kesinlikle kesilip eve götürülmez, bu geniş alanda havyaların otlatılmasına izin verilmez ve buradaki kuru ağaçlar bile bireysel olarak herhangi bir şey için kullanılmaz. Ağaç ve evliya arasında kurulan bağ nedeniyle ağaçlara zarar vermek günah sayılmaktadır. Bu yasağı ihlal edenlerin çarpılacağına veya başına bir felaket geleceğine inanılmaktadır. Dolayısıyla bu yerin/ağaçların korunması memoratlar, mitler aracılığıyla süreklileştirilmektedir. Ayrıca varlıklarını sürdürmekte olan kültler neticesinde; bilhassa ağacın kutsallık atfedilen varlıklar arasında sayıldığı, dolayısıyla büyük bir saygı gördüğü görülmektedir.
Sonuç olarak mekândan “yer”e dönüşen alanların yarattığı ortak bellek, sosyal ilişkiler ve çevre açısından önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Orada ikamet etmek ya da “mesken tutmak” ve oraya “kök salmak” için sürekliliklerini sağladıkları ve sonraki kuşaklara aktardıkları menkıbeler, mitler, memoratlar oluşmaktadırlar. Bu anlatılar aynı zamanda köydeki ormanlık sahanın korunması, çevre duyarlılığı açısından önemli bir işleve sahiptir.

Keywords

Yer, Menkıbe, Memorat

References

• Akbalık, E. (2015, 12 Nisan). Çok Boyutlu Bir Temsil Aracı Olarak Mekân/Yer .Altüst Dergisi. Retrieved From http://www.altust.org/2015/04/Cok-Boyutlu-Bir-Temsil-Araci-Olarak-Mekanyer-Esra-Akbalik/
• Bilgin, N. (2013). Tarih Ve Kollektif Bellek, Bağlam Yayıncılık, İstanbul
• Çavdar, O. (2017). Mekan Ve Kolektif Bellek: Sivas Katliamı Ve Madımak Oteli. Moment Dergi, 4(1), 237–257. Http://Www.Momentjournal.Org/İndex.Php/Momentdergi/Article/View/229/458
• Davis, R. A. (2011). Yerinden Edilenlerin Coğrafyaları Filistin Köy Tarihleri. Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul
• Eliade,M. ( 1999). Şamanizm. İmge Kitabevi, İstanbul
• Frazer, J. G. (1991). Altın Dal - Dinin ve Folklörün Kökleri – 1. Payel Yayınları, İstanbul
• Keslassy, E. ve Rosenbaum, A. (2007). Memoires Vives. Bourin Editeur. Paris
• Kaya, M. (2001). Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğindeki İzleri. Folklor/Edebiyat Dergisi, 7(25), 206
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. Dost Kitabevi, Ankara
• Ojalvo, R. (2018). "Modernitenin İki Yüzü Arasında Mimarlık: 'Mesken Tutmak'tan Göçebeliğe", (Ed. Nur Altınyıldız Artun ve Roysi Ojalvo) Arzu Mimarlığı: Mimarlığı Düşünmek ve Düşlemek içinde, s.169-207, İletişim Yayınları, İstanbul
• Polat, E., & Sucu Polat, M. (2017). Konar-Göçerlikten Yerleşikliğe, Yüzer-Gezerlikten Yerelliğe Göç. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(Göç Özel Sayısı), 1329–1341. Retrieved From http://iibfdergi.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/352/files/yil-2017-cilt-22-sayi-goc-yazi04-29122017.pdf
• Sami, K. (2013). Kırsal Alevi Kültüründe Çevre, Mekân ve İnsan Etkileşimi: İki Köy Örneği. Bilig Dergisi, (67), 169-170.
• Turna, B. G. (2011). İnsan Yapımı Çevrenin Oluşumunda Ve Dönüşümünde “Yer Duygusu” Etkeni. (Yayınlanmamış Yüsek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul
• Uygur, H. K. (2015). Kültürel Doku İçinde Mardin Süryanilerinin Kutsal Mekân Efsaneleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).Hacettepe Üniversitesi, Ankara