İLKOKULDA İNSAN HAKLARI, YURTTAŞLIK VE DEMOKRASİ EĞİTİMİ ALANINDAKİ ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 280 - 304, 26.01.2023

Nuray Kurtdede Fidan , Bünyamin Mert

https://doi.org/10.24315/tred.1026897

Öz

Türkiye’de İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi 2013 yılından itibaren ilkokul dördüncü sınıfta haftada iki ders saati olarak sınıf öğretmenleri tarafından okutulan zorunlu bir derstir. Bu araştırmada, ilkokulda İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi eğitimi alanında yapılan araştırmaları sistematik olarak ayrıntılı incelemek amaçlanmıştır. Bu amaçla 2013-2021 yılları arasında yayınlanmış 11 tez, 38 makale ve 19 bildiri olmak üzere toplam 68 araştırma, bu araştırmanın veri kaynağını oluşturmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden, doküman analizi kullanılmıştır. Veriler, ilk aşamada “İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi eğitimi araştırmalarını sınıflandırma formu” aracılığıyla betimsel olarak analiz edilmiştir. Derinlemesine analiz yapabilmek için içerik analizi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; ilkokulda insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi eğitimi alanında yapılan araştırmaların konu alanlarına göre öğretim programı inceleme üzerine olduğu belirlenmiştir. Yıllara göre dağılım incelendiğinde en fazla araştırmanın 18 çalışma ile 2018 yılında olduğu sonucuna ulaşılmıştır. En fazla nitel araştırma yöntemi ve doküman inceleme kullanılmıştır. Katılımcı türüne göre sınıf öğretmenleri, veri toplama tekniğine göre yarı yapılandırılmış görüşme, veri analizi tekniğine göre içerik analizinin ön planda olduğu görülmüştür. Ayrıca incelenen araştırmaların çoğunda örneklem tekniğinin belirtilmediği tespit edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi eğitimi planlanırken farklı disiplinler ile bütünleştirilmesi ve hızla gelişen dijital dünyaya uyum sağlayacak yöntem ve tekniklerin kullanılması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi, Sınıf Öğretmeni, İlkokul

Kaynakça

• Adıgüzel, O. C., & Karagöl, İ. (2020). A study on the primary education curricula in the context of socialization, multiculturalism and democratic values. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi [Journal of Theoretical Educational Science], 13(1), 1-24. https://doi.org/10.30831/akukeg.529545
• Akçeşme, B. & Kurtdede Fidan, N. (2021). Sınıf öğretmenlerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi [MSKU Journal of Education], 8(1), 147-164. https://doi.org/ 10.21666/muefd.779867
• Akdeniz, B. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Kastamonu Örneği) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Altıntaş, N. İ., & Yıldırım, H. (2017). İnsan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersinde aktif öğrenme yöntemi ile kavram öğretimi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 7(3), 514-554. https://doi.org/10.18039/ajesi.371649
• Aslan, S. & Aybek, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına yönelik görüşlerinin incelenmesi. GEFAD, 38(1), 233-262. Aslantürk, H. & İnce, M.(2020). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(71), 724-731.
• Aslantürk, H. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına ilişkin öğretmen görüşleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Ayan, C. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının cıpp modeli ile değerlendirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Balbağ, N. L., Gürdoğan Bayır, Ö., & Ersoy, A. F. (2017). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersini öğretmenler ve öğrenciler nasıl algılıyor? Sakarya University Journal of Education, 7(1), 223-241. https://doi.org/10.19126/suje.292757
• Bektaş, Ö., & Zabun, E. (2019). Vatandaşlık eğitiminde değerler karşılaştırması: Türkiye ve Fransa. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 247-289. https://doi.org/10.34234/ded.512221 Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (4. baskı). PegemA Akademi.
• Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (S. B. Demir, Çev.). Eğiten Kitap.
• Durdi, M., & Erdamar, G. (2020). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına ilişkin görüşleri. JRES, 7(1), 193-218.
• Eker, C., İnce, M. & Sağlam, H. (2018). İnsan Hakları Yurttaşlık ve Demokrasi Ders Kitabının okunabilirlik ve yaş düzeyine uygunluk açılarından değerlendirilmesi, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 14(4), 404-416. https://doi.org/10.17244/eku.414512
• Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 59-74.
• Er, H., Ünal, F., & Özmen, C. (2013). 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi dersinin 4.sınıfa alınmasına ilişkin görüşler üzerine bir araştırma. İnternational Journal of Social Science, 8(6), 179-196. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1961
• Erol H. (2018). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinin ortaokul öğretim programından çıkarılmasına ilişkin bir değerlendirme. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 51- 67. https://doi.org/10.22464/diyalektolog.182
• Fidan, K. N., & Gedik, H. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabında yer alan değerler. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 251-272. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.12
• Genç, K. & Çelik, H. (2018). Türkiye’deki vatandaşlık eğitiminin branş öğretmenlerinin bakış açılarıyla değerlendirilmesi. Sakarya University Journal of Education, 8(1), 126–138. https://doi.org/10.19126/suje.356903
• Gürel, D. (2016). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşlerinin karşılıklı olarak incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 641-660.
• Izgar, G. (2017). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizi. İlköğretim Online, 16(2), 584-600. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.304720
• Izgar, G., Izgar, H. & Çalışkan, G. (2018, 28 Nisan-01 Mayıs). Yenilenen 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabının incelenmesi [Bildiri sunumu]. III. Ines Internatıonal Education and Social Science Antalya, Türkiye.
• • Jeroen Bron & Annette Thijs (2011) Leaving it to the schools: ctizenship, diversity and human rights education in the Netherlands. Educational Research, 53(2), 123-136. https://doi.org/10.1080/00131881.2011.572361 Jett, T. D. (2013). Teacher perceptions of global citizenship education in a southern elementary public school: ımplications for curriculum and pedagogy. [Unpublished master’s thesis]. University of South Carolina.
• Kaçar, H., & Kaçar, M. (2016). İlkokul dördüncü sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf insan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(3), 182-196.
• Kaf, Ö. & Sarı, M. (2013). Öğretim elemanı ve öğretmen adaylarının topluma hizmet uygulamaları dersine yönelik görüşlerinin demokratik vatandaşlık eğitimi bağlamında incelenmesi, Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 3(5), 25-42.
• Karakuş Ö. Ö., Aksoy, A. N., & Ok, A. (2020). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının Eisner’ın değerlendirme modeli ile değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 136-150. https://doi.org/10.16986/HUJE.2019051813
• MEB (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı (İlkokul 4. Sınıf). MEB.
• Memişoğlu, H. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine göre vatandaşlık eğitimi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5), 1565–1584. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6977
• Merey, Z. & Kaymakçı, S. (2018). Millî eğitim şûraları’nda vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları eğitimine ilişkin alınan kararların değerlendirilmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 819-854. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2018.88
• Oğuz H. S., & Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-17.
• Özbek, R. & Köksalan, B. (2012). Öğretmen adaylarının ilköğretim okullarındaki vatandaşlık ve insan hakları uygulamalarına ilişkin görüşleri . Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 58–67.
• Özbek, R. (2017). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ders amaçlarının gerçekleşme düzeyi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 359-371. https://doi.org/10.17679/inuefd.302771 Öztürk, A., Eren, M. & Topçu, B. (2019). Effective children’s rights education in turkey from the perspective of classroom teachers: problems and suggestions. Kastamonu Education Journal, 27(5), 2221-2232. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3415
• Purcu, S. S. & Berk, Ş. (2019). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretmen öz- yeterlik inancı ölçeği geliştirme çalışması. Turkish Studies - Educational Sciences,14(2), 19-39. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.15190
• Purcu, S.S. (2019). İnsan hakları yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının ögelerine ilişkin öğretmen görüşleri ile öz-yeterlik inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Rania, A. N. (2011) Citizenship, nationalism, human rights and democracy: A tangling of terms in the Kuwaiti curriculum, Educational Research, 53(2), 165-178. https://doi.org/10.1080/00131881.2011.572364
• Sağlam, H. İ. & Hayal, M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin "İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi" dersinin ilkokul 4. sınıfta yer almasına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (1),207-217.https://doi.org/10.13140 / RG.2.1.2569.0645
• Sen, A. (2020). Three evils of citizenship education in Turkey: Ethno-religious nationalism, statism and neoliberalism. Critical Studies in Education, 1-16, https://doi.org/10.1080 / 17508487.2020.1761849
• Sounoglou, M., & Michalopoulou, A. (2017). Early Childhood Education Curricula: Human Rights and Citizenship in Early Childhood Education. Journal of Education and Learning; 6(2), 53-68. https://doi.org/10.5539 / jel.v6n2p53
• Şahan, G. & Tural, A. (2018). Evaluation of human rights, citizenship and democracy course by teacher's vision. World Journal of Education, 8(2), 46-53. https://doi.org/10.16986 / HUJE.2019051813
• Şiraz, F. & Bay, E. (2020). Vatandaşlık eğitimi bağlamında 1998, 2005 ve 2018 sosyal bilgiler öğretim programları genel hedeflerin analizi. Anatolian Turk Education Journal, 2 (1), 1-18.
• Tertemiz, N. I., Güven, S. & Bulut, P. (2009). Vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimine yönelik sınıf öğretmenlerinin görüşleri, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 149–169.
• Toprak, E., & Demir, S. B. (2017). İlkokul 4. sınıf “insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi” dersinde yaşanan sorunların sınıf öğretmenleri tarafından değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 2160-2179. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2017.17.32772-364005
• Ulubey, Ö. (2021). Changes and transformations in the curricula of elementary education citizenship, democracy and human rights from 1926 to 2018. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 11(1), 401-446. https://doi.org/10.14527/pegegog.2021.011
• Ulubey, Ö. & Gözütok, F. D. (2015). Yaratıcı drama ve diğer etkileşimli öğretim yöntemleri ile geleceğin vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları eğitimi. Education and Science, 40 (182), 87-109. https://doi.org/10.15390/EB.2015.4845
• Ulusoy, K., & Erkuş, B. (2016). İlkokul 4. sınıfta “insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi” dersinin okutulmasına ilişkin sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(24), 1143-1172.
• Ülger, M. & Yel, S. (2013). Ara disiplin alanı olarak insan hakları ve vatandaşlık eğitimi ile ilgili ilköğretim öğretmenlerinin yeterlik algıları, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(10), 19-32.
• Üstel, F. (2016). Makbul vatandaşın peşinde: II. Meşrutiyet'ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İletişim Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.