BİR ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ METNİ OLAN ŞEYYAT HAMZA’NIN YŪSUF U ZELİHA MESNEVİSİNDE MENTAL FİİLLER

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 12, 157 - 171, 10.07.2016

Selda Sandalyeci

Öz

Fiiller gramer kategorilerinde
genel olarak hareket ve durum fiilleri olarak iki grupta incelenir. Şimdiye
kadar mental fiil bağlamında yapılan araştırmaların sayısı oldukça azdır ve dil
bilimden ziyade ruh biliminin inceleme alanında kalmıştır. Çocuklarda hangi
dönemden itibaren mental sürecin işlevsel olduğu, mental fiillerin ne zaman
görülmeye başlandığı bu çalışmaların temel konularından olmuştur. Mental
fiiller de aslında bir hareket fiili sayılabilir; fakat bu hareket fiziki
hareket değil zihni bir hareketten ibarettir. Bu hareket bir mental süreç demektir.
Mental süreç girdi işlev ile başlar ve çeşitli aşamalardan sonra çıktı işlev
ile son bulur. Mental sürecin en önemli çıktısı da idrak fiilleridir. Bu
bilgiler doğrultusunda bu çalışmada bir Eski Anadolu Türkçesi dönemi eseri olan
Şeyyat Hamza’nın Yūsuf u Zeliha adlı mesnevisinden taranan mental fiiller dört
başlık altında incelenmiştir: 1. Algılama (Duyu) Fiilleri 2. Duygu Fiilleri 3.
İdrak Fiilleri 4. Açıklama Fiilleri. Hem İslam hem Türk edebiyatında büyük bir
yeri olan Yusuf kıssası temelli bu mesneviden çıkarılan mental fiiller bize 13.
‐14. yüzyıllardaki Türk duygu ve düşünce dünyası hakkında bilgiler vermektedir.
Bu metinden çıkarılan mental fiillerle üç yüz dört yüz yıl önceki Runik harfli
metinler karşılaştırıldığında büyük bir gelişme olduğu ve Türkiye Türkçesi
mental fiilleri karşılaştırıldığında da farklılıklar yanında büyük benzerlikler
bulunduğu da görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Yūsuf u Zeliha, Şeyyat Hamza, Mental Fiil

Kaynakça

• Aksan, Doğan, “Anlambilim, İlgili Alanlar ve Türkçe”, A. Ü. TÖMER Dil Dergisi, Doğan Aksan Özel Sayısı, S. 16, Şubat 1994, http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/aksan_anlambilim.pdf
• ---------------, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yayınları, Ankara, 1995.
• Ayan, Ekrem ve Türkdil, Yakup, “Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Fiilleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 35, s. 26-41.
• Biray, Nergis, “Kazak Şivesi ve Denizli Ağzında Kök Halindeki Benzer İdrak Fiillerinde Anlam Farklılaşmaları”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Bildiriler II, Denizli, 2007, s. 307-314.
• Çakır, Cemal, “Anlamın Bağlam Açısından İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 24, S. 3, 2004, s. 245-255.
• Demirci, Kerim, Türkoloji İçin Dilbilim, Anı Yayıncılık, 2014.
• Eker, Süer, Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, 2013.
• Ergin, Muharrem, Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, 2005.
• Gül, Münteha, “Söz ve Düşünce Aktarımı”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2, Spring 2007, s. 239-256.
• Hamza, Şeyyat, Yūsuf u Zeliha (Destan-ı Yūsuf Aleyhi’s-selam ve haza ahsenü’lkasasi’l-mübarek), Hzl., Ümit Özgür Demirci - Şenol Korkmaz, Kaknüs Yayınları, 2008.
• Kamchybekova Abdiraim, Kıyal, “Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri”, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 3, Haziran 2011, s. 87-102.
• Karaağaç, Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, 2009.
• Karahan, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008.
• Seçkin, Kuban, “Mental Fiiller Bağlamında Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı”, https://www.academia.edu/5538767/Mental_Fiiller_Ba%C4%9Flam%C4%B1nda_Uygur_Harfli_O%C4%9Fuz_Ka%C4%9Fan_Destan%C4%B1
• Şahin, Savaş, “Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller”, Uluslararası TEKE Dergisi, S. 1/4, 2012, s. 45-62.
• Şerifoğlu, Yasin, “Dil- Zihin İlişkisi Çerçevesinde Metaforlar”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2010, C. 12, S. 2, s. 121-131.
• Yaylagül, Özen, “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 1, Mart 2005, s. 17-51.
• ---------------, “Türkiye Türkçesinde Duygu Fiilleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 4, Aralık, 2010, s. 100-111.