Kuruluşundan Günümüze Türkiye’de Radyo ve Televizyon Yayıncılığına Yönelik Yasal Düzenlemeler

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 21, 554 - 577, 31.05.2024

Nazım Ankaralıgil

https://doi.org/10.37679/trta.1493621

Öz

Günümüzde de önemini koruyan geleneksel kitle iletişim araçları, özellikle radyo ve televizyon, 20. yüzyılın akışını belirleyen en önemli etkenlerden olmuş; siyasi, ekonomik, sosyolojik ve kültürel boyutta sayısız değişimde rol oynamışlardır. Bu alandaki yasal düzenlemeler ülkelere ve sistemlere göre farklılık göstermiş, temel olarak girişimcilerin elinde olan özel sektör yayıncılığı ve devlet tekelinde olan kamu yayıncılığı şeklinde iki farklı yönde ilerlemiştir. Teknolojik gelişmelerin yasa koyucuları isteyerek veya mecburen yeni düzenlemeler yapmaya yönlendirmesi de yayıncılık alanında sık görülen bir durum olmuştur ve günümüzde de bu alan aynı özelliğini korumaktadır.

Türkiye’de elektromanyetik yayıncılığa yönelik ilk yasal düzenleme 1925 yılında gerçekleştirilmiş, ardından radyo yayınları gelişmiş ülkelerle neredeyse eşzamanlı olarak 1927 yılında başlamış; ancak düzenli televizyon yayınlarına diğer birçok ülkeye göre büyük bir gecikme ile 1968 yılında başlanabilmiştir. Başlangıcından günümüze çeşitli yasal ve anayasal düzenlemelerle örgütlenmeye ve işletilmeye çalışılan Türkiye’deki yayıncılık sistemi, ilk on yıllık kamu destekli özel sektör denemesinin ardından devlet tekeline geçmiş, 1964 yılında Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun (TRT) kurulmasıyla bu kurum yaklaşık otuz yıl devletin bu alandaki tekel konumunu sürdürmüş, 1990’lara gelindiğinde yaşanan teknolojik gelişmeler, değişen dünya düzeni, liberalleşme, deregülasyon ve özelleştirme politikalarının etkisiyle Türkiye’de ticari radyo ve televizyon yayıncılığı başlamıştır. Ticari yayıncılığın başlangıcından bugüne kadar geçen yaklaşık otuz beş yıllık süre içinde anayasa ve yasalarda yapılan değişikliklerle yayıncılık alanı çağın gereklerine uygun olarak düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, Türkiye’de radyo ve televizyon yayıncılığına yönelik yasal düzenlemeleri, tarihsel süreç bağlamında ele alarak açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Radyo Yayıncılığı, Televizyon Yayıncılığı, TRT, Matbuat Umum Müdürlüğü, Telsiz Telefon Türk Anonim Şirketi

Kaynakça

• Altıntaş, Ö.F. (2008) Avrupa Birliği’ne Aday Ülke Olarak Türkiye’de AB Uyum Yasalarının İç Hukuka Etki ve Katkısı. Erişim Tarihi: 01.04.2009, http://www.abgm.adalet.gov.tr/e-kutuphane/AB%20uyum%20yasalarının%20iç%20 hukuka%20etkisi%20ve%20katkısı.pdf
• Ankaralıgil, N. (2019a). Radyonun İcadı ve Tarihsel Gelişimi. (Yurdigül, Y. Ed.). Radyo Televizyonda Temel Kavramlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Ankaralıgil, N. (2019b). Televizyonun İcadı ve Tarihsel Gelişimi. Radyo Televizyonda (Yurdigül, Y. Ed.). Radyo Televizyonda Temel Kavramlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Ankaralıgil, N. (2020a). Radyo Yayıncılığı ve Dijital Dönüşüm. (Işık, M. Ed.). Dijital Yayıncılık. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ankaralıgil, N. (2020b). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Medya Politikaları. Ankara: İKSAD Yayınevi.
• Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS). (2007). Avrupa Birliği Uyum Yasa Paketleri. Ankara: Dumat Ofset.
• Aydın, A. F. (1993). Kitle İletişim Sürecinde Radyo. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi Anabilim Dalı.
• Aziz, A. (1981). Radyo ve Televizyona Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. No:460.
• Aziz, A. (2006). Televizyon ve Radyo Yayıncılığı. Ankara: Turhan Kitabevi,
• Bengi, H. (2021). Anadolu Ajansının Türk Radyoculuğuna Katkıları. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 113-134.
• Buran, H. (2006). Türkiye’de Radyo-Televizyon Yayıncılığının Tarihsel Süreci - Türkiye’de Radyo Yayıncılığı (1927–1994). Broadcasterinfo - Aylık Televizyon, Radyo, Sinema Teknolojileri Dergisi. Sayı:29, Nisan 2006. Erişim Tarihi: 23.10.2009, http://www.broadcasterinfo.net/29/index.php?option=com_content&task=view&id=92&Itemid=28.
• Çakır, H. (2005). Tüm Yönleriyle Radyo. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çankaya, Ö. (1997). Dünden Bugüne Radyo-Televizyon - Türkiye’de Radyo-Televizyonun Gelişim Süreci. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
• Eren, E. (2008). Kamu Yayıncılığı ve Bir Kitle İletişim Kurumu Olarak Türkiye Radyo Televizyon Kurumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kejanlıoğlu B. (2005). Türkiye’de Radyo ve Televizyon Yayıncılığı Siyasası. (Alankuş, Ss. der.). Radyo ve Radyoculuk. İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (1980). Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. No: 442.
• Tekinalp, Ş. (2003). Camera Obscura’dan Synopticon’a Radyo ve Televizyon. İstanbul: Der Yayınları.
• Toraman, C. (2006). Türk Hukukunda Radyo ve Televizyon Yoluyla Kişilik Haklarının İhlalinin ve Korunması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oskay, Ü. (1971). Toplumsal Gelişmede Radyo ve Televizyon – Geri Kalmışlık Açısından Olanaklar ve Sınırlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. No:316.
• Ural, O. A. (2009). Türkiye’de Televizyon Yayıncılığı Bağlamında Medya ve Siyaset İlişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü.
• 7 Kasım 1982 tarih ve 2109 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.
• 9 Temmuz 1961 tarih ve 334 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.
• 359 Sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanunu. (1964). T.C. Resmi Gazete, 11596, 02 Ocak 1964.
• 554 Sayılı Telsiz Tesisi Hakkında Kanun. (1925/1341). T.C. Resmi Gazete, 85, 02 Şubat 1341.
• 703 Sayılı Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 02.07.2018.
• 1488 Sayılı Anayasanın Bazı Maddelerini Değiştiren Kanun. (1971). T.C. Resmi Gazete, 13964, 22 Eylül 1971.
• 1568 Sayılı 24.12.1963 Tarih ve 359 Sayılı Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu Kanununun Bâzı Maddelerinin Değiştirilmesi Ve Bu Kanuna Ek Ve Ek Geçici Maddeler İlâvesi Hakkında Kanun (1972). T.C. Resmi Gazete, 14122, 29.02.1972.
• 2954 Sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu. (1983). T.C. Resmi Gazete, 18221, 11 Kasım 1983.
• 3222 Sayılı Telsiz Kanunu. (1937). T.C. Resmi Gazete, 3638, 23 Haziran 1937.
• 3837 Sayılı Başvekâlete Bağlı Matbuat Umum Müdürlüğü Teşkiline ve Vazifelerine Dair Kanun. (1940). T.C. Resmi Gazete, 27863, 22 Mayıs 1940.
• 3913 Sayılı Anayasanın 133`üncü Maddesinin Değiştirilmesi ile İlgili Kanun. (1993). T.C. Resmi Gazete, 21633, 10 Temmuz 1993.
• 3915 Sayılı Avrupa Sınır Ötesi Televizyon Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. (1993). T.C. Resmi Gazete, 21751, 07.11.1993.
• 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun. (1994). T.C. Resmi Gazete, 21911, 20 Nisan 1994.
• 475 Sayılı Basın ve Yayım Umum Müdürlüğü Teşkilât, Vazife ve Memurları Hakkında Kanun. (1943). T.C. Resmi Gazete, 5462, 16.07.1943.
• 4756 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2002). T.C. Resmi Gazete, 24761, 21 Mayıs 2002.
• 5373 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. T.C. Resmi Gazete, 25866, 05.04.2005.
• 5392 Sayılı Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Kanunu. (1949). T.C. Resmi Gazete, 7218, 24.05.1949.
• 5767 Sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ile Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2008). T.C. Resmi Gazete, 26918, 26 Haziran 2008.
• 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun. (2011) T.C. Resmi Gazete, 27863, 03.03.2011.