Büyük Menderes Nehri Havzasının Doğusunda MÖ II. Bin Yıla Ait Hilal Biçimli Tezgah Ağırlıkları (Bir Grup Piramidal Ağırlıkla Beraber)

Year 2021, Volume: 85 Issue: 304, 713 - 780, 10.12.2021

Özdemir Koçak İsmail Baytak Ömür Esen

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.713

Abstract

Afyonkarahisar’ın güneybatısında Menderes Nehri’nin ilk kaynaklarının çıktığı Dinar çevresinden Acıgöl kesimine doğru uzanan alanda tarafımızdan tekstil üretimine işaret eden çok sayıda buluntu tespit edilmiştir. Bunlar arasında büyük kısmı hilal biçimli, bir kısmı da piramidal şekilli olan ve çoğunlukla MÖ II. bin yıla tarihlenen tezgah ağırlıkları bölgedeki üretim ve ekonomik gelişmelerle ilgili referans teşkil etmektedir. Bu havzayı çevreleyen Yakaköy Kocahöyük, Dazkırı Ağılların Önü, Evciler Kocahöyük ve Dinar Dikici Höyük gibi yerleşmelerin MÖ II. bin yıla tarihlenen tekstil ağırlıkları ile seramik buluntularının yoğunluğu, konumları ve başta Yakaköy Kocahöyük olmak üzere bu dört büyük iskanın 10-16 hektar aralığında geniş alanlara yayılmasından yola çıkarak bunların ekonomik veya belki de siyasi yönden dönemlerinin ana merkezleri olabilecekleri düşünülebilir. Bu yerleşmeler arasında hilal biçimli ağırlıklarının en yoğun olarak görüldüğü Yakaköy Kocahöyük aynı zamanda 16 hektarın üzerine çıkan genişliği ve 14 m’lik mevcut yüksekliğiyle ön plana çıkmaktadır. Burada diğerlerine göre çok daha fazla tezgah ağırlığı tespit edilmiştir ancak havzayı çevreleyen diğer yerleşmelerde de hilal ya da piramidal ağırlıklara rastlanması bu kesimde tekstil üretiminin genel anlamda yaygın bir şekilde yapıldığına işaret eder. Bu çevrede tespit ettiğimiz ağırlıklar aynı zamanda MÖ II. bin yılın ilk çeyreğine ait yazılı belgelerde sözü edilen tekstil üretimi ve bölgeler arası ticaret kapsamında değerlendirilebilir. Dikici Höyük üzerinden Ağılların Önü yerleşmesine doğru uzanan tarihi doğal yol güzergahı söz konusu ticari faaliyetler için uygun bir zemin oluşturmuş olmalıdır. Bunun yanında mevcut hilal biçimli ağırlıkların birbirine yakın form özellikleri vermesi üretimdeki organizasyon veya merkezi bir üretim anlayışının da işaretleri sayılabilir.

Keywords

Yakaköy Kocahöyük, Dikici Höyük, hilal biçimli ağırlıklar, tekstil üretimi, MÖ II. bin yıl, Büyük Menderes

Crescent-Shaped Loom Weights of the 2nd Millenium BC Found in the East of Büyük Menderes (Meander) River Basin (With a Group of Pyramidal Weights)

Abstract

Many findings indicating textile production have been detected during surveys in the area extending from Dinar to the Acıgöl section, from where the first springs of the Büyük Menderes River originated, in the southwest of province Afyonkarahisar. Among them, loom weights, most of which are crescent-shaped, some of them pyramidal shaped and mostly dated to the 2nd millennium BC, constitute a reference for production and economic developments in the region. Starting from the point that locations of these four major settlements such as Dazkırı Ağılların Önü, Evciler Kocahöyük, Dinar Dikici Höyük and especially Başmakçı Yakaköy Kocahöyük which surround this basin, spread to large areas of 10-16 hectares, and the loom weights and ceramics dating back to the 2nd millennium BC are intense, it can be thought that these areas may have been the main centers of their time economically or politically. Among these settlements, Yakaköy Kocahöyük, where the crescent-shaped loom weights are the most intense, also stands out with its spread over 16 hectares and current height of 14 m. Here, much more loom weight has been detected than others; however, the fact that crescent-shaped or pyramidal weights are found in other settlements surrounding the basin indicates that textile production is generally common in this section. Loom weights determined in this area can also be evaluated within the scope of textile production and interregional trade mentioned in the documents of the Assyrian Trading Colony age of the first quarter of the 2nd millennium BC. The historical natural road that extends from Dikici Mound towards Ağılların Önü Mound should have set a suitable ground for the commercial activities in point. In addition, the fact that the current crescent-shaped loom weights having similar form features can also be considered as signs of the organization in production or the conception of a central production.

Keywords

Yakaköy Kocahöyük, Dikici Mound, crescent-shaped weights, textile production, 2nd millenium BC, Menderes River

References

• Afyonkarahisar İli Tarımsal Yatırım Rehberi, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi, Ankara 2019.
• Alp, S., Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Ankara 1994.
• Andersson, E. - Felluca, E. - Nosch, M., - L., Peyronel, L., “New Perspectives on Bronze Age Textile Production in the Eastern Mediterranean. The First Results with Ebla as a Pilot Study”, Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, May, 5th-10th 2008, “Sapienza”-Università di Roma, Volume 1, ed. P. Matthiae- F. Pinnock- L. Nigro- N. Marchetti, Wiesbaden 2010, s. 159- 176.
• Baccelli, G.- Bellucci, B.- Vigo, M., “5. Elements for a Comparative Study of Textile Production and Use in Hittite Anatolia and in Neighbouring Areas”, Prehistoric, Ancient Near Eastern and Aegean Textiles and Dress: An Interdisciplinary Anthology, Oxbow Books 2014, s. 97-142.
• Barber, E. J. W., Prehistoric Textiles. The Development of Cloth in the Neolithic and Bronze Ages, Princeton 1991.
• Barjamovic, G., “Sites, Routes and Historical Geography in Central Anatolia”, Ipamati Kistamati Pari Tumatimis, Luwian and Hittite Studies Presented to J. David Hawkins on the Occasion of his 70 th Birthday, I. Singer (ed.), Emery and Claire Yass Publications in Archaeology, Tell Aviv University, Tell Aviv 2010, s. 10-25.
• Barjamovic, G., A Historical Geography of Ancient Anatolia in the Assyrian Colony Period, Kopenhagen 2011.
• Barjamovic, G., “MÖ 1865’te Bir Anadolu Seyahati”, Anadolu’nun Önsözü. Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da, ed. F. Kulakoğlu- S. Kangal, İstanbul 2011, s. 160-168.
• Barjamovic, G., “Tüccarlar ve Seyyahlar: Anadolu’da Assurlular (MÖ 2000- 1600). Traders and Travelers: Assyrians in Anatolia (2000-1600BC)”, Assurlular. Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı, ed. K. Köroğlu-S. F. Adalı, İstanbul 2018, s. 25-53.
• Baykal-Seeher, A. – Obladen-Kauser, J., Demircihüyük, die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978. Band IV. Die Kleinfunde, Mainz Philipp von Zabern 1996.
• Bayram, S., “Kültepe’de Kaçakçılıkla İlgili Yeni Metinler”, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi, XXXIV. International Assyriology Congress, 1987, İstanbul s. 286- 289.
• Beyazıt, A. Y., “Güncel Arkeolojik Bulgular Işığında MÖ 2. Binyılda Amasya Bölgesi”, TÜBA-AR, 17 (2014), s. 83-110.
• Bilgen, A. N. - Bilgen, Z., “Orta Tunç Çağ Yerleşimi (IV. Tabaka)”, Seyitömer Höyük I, ed. A. N. Bilgen, İstanbul 2015, s. 61-118.
• Cutler, J., “Ariadnes Thread: The Adoption of Cretan Weaving Technology in the Wider Southern Aegean in the Mid-Second Millennium BC”, AEGAEUM 33 Annales liégeoises et PASPiennes d’archéologie égéenne, KOSMOS, Jewellery, Adornment and Textile in the Aegean Bronze Age, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre égéenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, 2012, ed. Marie-Louise Nosch-R. Laffineur, s. 145-154.
• Dedeoğlu, F.- Abay, E., “Beycesultan Höyük Excavation Project: New Archaeological Evidence from Late Bronze Layers- Beycesultan Höyük Kazı Projesi: Geç Tunç Çağı Tabakalarına İlişkin Yeni Arkeolojik Veriler”, Arkeoloji Dergisi, XIX (2014), s. 1-39.
• Dercksen, J. G., “The Assyrian Colony at Kanesh”, Hattuša-Boğazköy, Das Hethiterreich im Spannungsfeld des Alten Orients, 6. Internationales Colloquim der Deutchen Orient-Gesellschaft 22.-24. März 2006, Würzburg, Im Auftrag des Vorstands der Deutschen Orient-Gesellschaft Herausgegeben von Gernot Wilhelm, Wiesbaden 2008, s. 109-124.
• Dönmez, S., Hitit Döneminde Anadolu’da Değişim Aracı Olarak Kullanılan Madenler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2013.
• Erkut, S.- Reyhan, E., “Hititlerde Toprak Edinme ve Arazi Bağış Belgelerinden Örnekler”, Acta Turcica, S. 1/Yıl: IV, Ocak 2012, s. 80-86.
• Fischer, F., Die Hethitische Keramik von Boğazköy, Berlin 1963.
• Frangipane, M.- Strand, E. A.- Laurito, R., Möller-Wierig, S.- Nosch, M. L.- Rast-Eicher, A.- Lassen, A. W., “Arslantepe, Malatya (Turkey): Textiles, Tools and Imprints of Fabrics from the 4th to the 2nd Millennium BCE”, Paléorient, 35/1, 2009, s. 5-30.
• Gleba, M., “Textile Tools and Specialization in the Early Iron Age Female Burials”, ed. E. Herring- K. Lomas, Gender Identities in Italy in the First Millennium BC, Oxford 2009, s. 69-78.
• Gleba, M.- Cutler, J., “Textile Production in Bronze Age Miletos: First Observations”, AEGAEUM 33 Annales liégeoises et PASPiennes d’archéologie égéenne, KOSMOS, Jewellery, Adornment and Textile in the Aegean Bronze Age, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre égéenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, 2012, ed. Marie-Louise Nosch-R. Laffineur, s. 113-120, Pl. XXXII.
• Goldman, H., Excavations at Gozlu Kule, Tarsus. Volume II. Text. From the Neolithic through the Bronze Age, London 1956.
• Gunter, Ann C., The Gordion Excavations Final Reports. Volume III. The Bronze Age, ed. E. L. Kohler, Philadelphia 1991.
• Guzowska, M.- Becks, R.- Strand, E. A.- Cutler, J.- Nosch, M. L., “Textile Tools from Troia, Western Anatolia”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M.L. Nosch, Oxford 2015, s. 309-328.
• Joukowsky, M. S., Prehistoric Aphrodisias. An Account of the Excavations and Artifact Studies. Volume I: Excavations and Studies. Volume II: Bibliography, Catalogue, Appendix, Index, Louvain-La-Neuve 1986.
• Koçak, Ö., “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri ile Uşak İli Sivaslı İlçesi 2013 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXII/1, 2015, s. 355-374.
• Koçak, Ö.- Bilgin, M.- Küçükbezci, H. G., “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2015 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXIV/1, 2017, s. 233-264.
• Koçak, Ö.- Bilgin, M.- Küçükbezci, H. G., MÖ II. Bin Yılda Afyonkarahisar ve Çevresi Kültürleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Koçak, Ö.- Esen, Ö.- Bülbül, S., “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2016 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXV/2, 2018, s. 355-373.
• Koçak, Ö.- Küçükbezci, H. G.- Kızgut, R., “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2014 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXIII/1, 2016, s. 21-46.
• Korfmann, M., “Demircihüyük. Vorbericht Über Die Ergebnisse der Grabung von 1975”, Istanbuler Mitteilungen, 27/28(1977/1978), s. 5-31, Taf. 1-28.
• Korfmann, M., Demircihuyuk. Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978. Volume I. Architektur, Stratigraphie und Befunde, Mainz 1983.
• Koşay, H. Z.- Akok, M., Alaca Höyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere ait İlk Rapor. Alaca Höyük Excavations Preliminary Report on Research and Discoveries 1963-1967, Ankara 1973.
• Kull, B., Demircihüyük, Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978, Herausgegeben von Manfred Korfmann, Band V, Die Mittelbronzezeitliche Siedlung, Mit Einem Anhang von H. Kammerer- Grothaus und A.- U. Kossatz zu Antiken Funden aus Demircihüyük, Mainz, 1988.
• Lamb, W.(a), “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, LXXXVI, 1936, s. 1-64, pl. 1-8.
• Lamb, W. (b), “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, LXXXVII, 1937, s. 217-273, pl. 78-84.
• Larsen, M. T., “Kültepe/Kaniş Arşivleri”, Anadolu’nun Önsözü. Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da, ed. F. Kulakoğlu- S. Kangal, İstanbul 2011, s. 74-81.
• Lassen, A. W., “The Trade in Wool in Old Assyrian Anatolia”, Ex Oriente Lux, 42, 2010, s. 159-179.
• Lassen, A. W., “Technology and Palace Economy in Middle Bronze Age Anatolia: the Case of the Crescent Shaped Loom Weight”, ed. M.-L. Nosch, H. Koefoed, and E. Andersson Strand, Textile Production and Consumption in the Ancient Near East. Archaeology, Epigraphy, Iconography. Oxford; Oxbow Books, 12, 2013, s. 78-92.
• Lassen, A. W., “Wool in Anatolia in the Old Assyrian Period”, ed. C. Breniquet ve C. Michel, Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean. From the Beginnings of Sheep Husbandry to Institutional Textile Industry, Oxford & Philadelphia: Oxbow Books 2014, s. 255-263.
• Lassen, A. W., “Weaving with Crescent Shaped Loom Weights. An Investigation of a Special Kind of Loom Weight”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 127-137.
• Maner, Ç., “Anadolu’da Dokuma Devrimi Neolitik Çağ’dan Demir Çağı’na Yünün Tarihi ve Maddi Değeri”, Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi, Sof, Yayına hazırlayanlar: Filiz Yenişehirlioğlu-Gözde Çerçioğlu Yücel, ed. Emel Kızılcık, Koç Üniversitesi Yayınları, Ankara 2018, s. 43-63.
• Martenson, L.- Nosch, M. L- Strand, E. A., “Shape of Things: Understanding a Loom Weight”, Oxford Journal of Archaeology, 28/4, 2009, s. 373-398.
• McMahon, G., The Hittite State Cult of the Tutelary Deities, PhD. Thesis, The Oriental Institute of the University of Chicago 1988.
• Mellaart, J.- Murray, A., Beycesultan. Vol. III. Part II, Ankara 1995.
• Michel, C., “Asur ve Kaniş’in Kadınları”, Anadolu’nun Önsözü. Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da, ed. F. Kulakoğlu- S. Kangal, İstanbul 2011, s. 124-133.
• Michel, C., “Estimating an Old Assyrian Household Textile Production with the Help of Experimental Archaeology: Feasibility and Limitations”, Traditional Textile Craft - an Intangible Cultural Heritage, Amman, March 2014, s. 19-61.
• Militello, P.- Strand, E. A.- Nosch, M. L.- Cutler,J., “Textile Tools from Phaistos, Crete, Greece”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 215-226.
• Nosch, M-L, “From Texts to Textiles in the Aegean Bronze Age”, AEGAEUM 33 Annales liégeoises et PASPiennes d’archéologie égéenne, KOSMOS, Jewellery, Adornment and Textile in the Aegean Bronze Age, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre égéenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, 2012, ed. Marie-Louise Nosch-R. Laffineur, s. 43-53, XVIII-XIX.
• Obladen-Klauder, J., “B. Die Kleinfunde aus Ton, Knochen und Metall”, Demircihüyük, Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-1978, Herausgegeben von Manfred Korfmann, Band IV, Die Kleinfunde, A Die Lithischhen Kleinfunde (Ayşe Baykal-Seeher), B Die Kleinfunde aus ton, Knochen und Metal (Julia Obladen-Kauder), Rhein 1996.
• Olofsson, L.- Strand, E. A.- Nosch, M. L, “Experimental Testing of Bronze Age Textile Tools”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 75-100.
• Özçağlar, A., “Türkiye’de Küçükbaş ve Büyükbaş Hayvanların Coğrafi Dağılışı”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 4, 1995, s. 19-61.
• Özgüç, T., Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu, Ankara 1948.
• Öztan, A., “2001 Yılı Acemhöyük Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, XXIV/1, 2003, s. 39-48.
• Papadopoulou, E.- Strand, E. A.- Nosch, M. L.- Cutler, J., “Textile Tools from Archontiko, Northern Greece”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 293-297.
• Quercia, A.- Foxhall, L., “5. Temporality, Materiality and Women’s Networks. The Production and Manufacture of Loom Weights in the Greek and Indigenous Communities of Southern Italy”, Knowledge Networks and Craft Traditions in the Ancient World. Material Crossovers, ed. K. Rebay-Salisbury- A. Brysbaert- L. Foxhall, New York 2014, s. 62-82.
• Rahmstorf, L.- Siennicka, M.- Strand, E. A.- Nosch, M. L.- Cutler, J., “Textile Tools from Tiryns, Mainland Greece”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 267-278.
• Siennicka, M., “Textile Production in Early Helladic Tiryns”, AEGAEUM 33 Annales liégeoises et PASPiennes d’archéologie égéenne, KOSMOS, Jewellery, Adornment and Textile in the Aegean Bronze Age, Proceedings of the 13th International Aegean Conference/13e Rencontre égéenne internationale, University of Copenhagen, Danish National Research Foundation’s Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, 2012, ed. Marie-Louise Nosch-R. Laffineur, XXIV-XXV, s. 65-75.
• Sipahi, T., “Hitit Çağında Boyalı Höyük ve Eskiyapar”, Çorum Kültür Sanat. Bilim, Kültür, Sanat, Tarih ve Turizm Dergisi, S: 14 (Hitit Söyleşileri II Özel Sayısı), Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, 2013, s. 4-22.
• Smith, J. S.- Cutler, J.- Strand, E. A.- Nosch, M. L., “Textile Tools from Apliki, Cyprus”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand-M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 329-335.
• Tütüncüler, Ö., M.Ö. 2. Bin Ege Bölgesi Dokuma Aletleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Tzachili, I.- Spantidaki, S.- Stand, E. A.- Nosch, M. L.- Cutler, J., “Textile Tools from Akrotiri, Thera, Greece”, Tools, Textiles and Contexts, Investigating Textile Production in the Aegean and Eastern Mediterranean Bronze Age, ed. E. A. Strand- M. L. Nosch, Oxford 2015, s. 243-246.
• Ulanowska, A., “Textile Technology and Minoan Glyptic. Representations of Loom Weights on Middle Minoan Prismatic Seals”, Sympozjum Egejskie. Vol. 1. Papers in Aegean Archaeology, ed. K. Żebrowska- A. Ulanowska- K. Lewartowski, Institute of Archaeology University of Warsaw 2017, s. 57-66.
• Vakirtzi, S.- Georma, F.- Karnava, A., “Beyond textiles: alternative uses of twisted fibres and evidence from Akrotiri, Thera”, Światowit 56, 2017, 2018, s. 75-88.
• Veenhof, K. R., “Eski Asur Kara Ticaretinin Yapısı”, Anadolu’nun Önsözü. Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da, ed. F. Kulakoğlu - S. Kangal, İstanbul, 2011, s. 56-63.
• Vigo, M., “Linen in Hittite Inventory Texts”, Textile Terminologies in the Ancient Near East and Mediterranean from the Third to the First Millennia BC, ed. C. Michel-M.-L. Nosch, Oxbow Books, 2010, s. 290-322.
• Vigo, M., “Sources fort he Study of the Role of Women in the Hittite Administration”, Studies in Ancient Near Eastern Records Series 13, Berlin 2016, s. 328- 352.
• Vila, E.- Helmer, D., “2. The Expansion of Sheep Herding and the Development of Wool Production in the Ancient Near East: An Archaeozoological and Iconographical Approach”, C. Breniquet & C. Michel (Eds.), Wool Economy in the Ancient Near East and the Aegean. From the Beginnings of Sheep Husbandry to Institutional Textile Industry, 2014, s. 22-40. Oxford & Philadelphia: Oxbow Books 2014, s. 22- 40.
• Yılmaz, D., “Çeç Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’da Tekstil Üretimi: Çine-Tepecik Höyüğü Tezgah Ağırlıkları”, TÜBA-AR, 19(2016), s. 93-111.
• Yiğit, T., “Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Dokumacılar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVII/2, Aralık 2002, s. 79-84.