XVI. yüzyılın sonlarında Safevî Devleti’nin üçüncü payitahtı tayin edilen İsfahan, saray ve hanedan mensuplarının himaye ettiği inşa faaliyetleri sayesinde pek çok yeni kentsel mekân ve anıtsal yapı kazanmış ve yeni bir başkente dönüşmüştür. Yeni payitahtın en önemli kentsel mekânları arasında, I. Abbas’ın himayesinde başkentin yeni ticari, dinî, sosyal ve törensel merkezi olarak inşa edilen Nakş-ı Cihan Meydanı yer alır. İsfahan’ın Safevî payitahtı olmadan önceki ticari, dinî ve sosyal-törensel merkezi olan Harun-ı Velayet Meydanı’nın güneyinde yer alan Nakş-ı Cihan Meydanı, dört kenarı farklı işlevlere sahip yapılarla çevrelenmiş, geniş dikdörtgen bir mekândır. Meydanın etrafı, iki sıralı ve çift katlı dükkânlardan müteşekkil, üstü kapalı bir çarşıyla çevrilidir. Dört kenarının her birinde, hepsi Şah Abbas tarafından inşa ettirilen farklı anıtsal yapılar yer alır. Mekânın kuzey kenarında Kayseriye Pazarı, batı cephesinde Ali Kapu Sarayı, doğusunda Şeyh Lütfullah Mescidi ve güneyinde Şah Mescidi bulunur. İki aşamada inşa edilen meydanın ve etrafındaki yapıların tamamlanması yaklaşık kırk yıl sürmüştür. Bu makalede, Nakş-ı Cihan Meydanı’nın mekânsal kurgusu, mimari unsurları ve inşa kronolojisi, ikincil kaynaklar, mekânda yapılan gözlemler, Safevî kronikleri ve Batılı seyyahların anlatıları ışığında ele alınacaktır. Çalışmada, Nakş-ı Cihan Meydanı ve etrafındaki yapıların, I. Abbas’ın dinî, ticari ve siyasi ajandası etkisinde şekillendiği iddia edilmektedir. Söz konusu mekânda, anıtsal mimari, kitabeler ve duvar resimleri aracılığıyla şahın siyasi, askerî ve dinî otoritesi ile İmâmiyye mezhebini ve ticareti himayesinin temsil edildiği savunulmaktadır.
Bu makale, Kasım 2022’de Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde tamamladığım Isfahan and Istanbul in the Early Seventeenth Century: Masjed-e Shah and Sultan Ahmed Complexes [Erken On Yedinci Yüzyılda İsfahan ve İstanbul: Mescid-i Şah ve Sultan Ahmed Külliyeleri] adlı doktora tezinden üretilmiştir. Makale, ek kaynaklar ile yeni değerlendirmeler içermekte ve tez çalışmasının Nakş-ı Cihan Meydanı hakkındaki bölümünü geliştirmeyi amaçlamaktadır.
In the late sixteenth century, Isfahan was transformed into the new capital of Safavid State, acquiring many new urban spaces and monuments with construction activities patronized by the members of the court and dynasty. Among these new urban spaces was Naqsh-e Jahan Square, designed under Shah Abbas’ patronage as the new commercial, religious, and social-ceremonial center of the capital. Located to the south of Harun Velayet Square, the commercial, religious, and social-ceremonial center of Isfahan before the seventeenth century, Naqsh-e Jahan Square is a large rectangular space surrounded by monuments with diverse functions. It is enveloped by a covered bazaar consisting of two rows of double-storeyed shops. On its four sides are different monumental buildings, all built by Shah Abbas. Qaysariyyah Bazaar is located on the northern edge, Ali Qapu Palace on the west, Sheikh Lutfullah Mosque on the east, and Shah Mosque on the south. Built in two stages, the square and the monuments around it took approximately forty years to complete. This article discusses the spatial configuration, architectural elements, and construction chronology of Naqsh-e Jahan Square in light of secondary sources, observations made at the site, Safavid chronicles, and Western travelogues. It has been argued that Naqsh-e Jahan Square was shaped under the influence of the religious, commercial, and political agenda of Shah Abbas. Its main claim is that the shah’s political, military, spiritual authority and patronage of Twelver Shi’ism and trade are represented in the square through architecture, inscriptions, and murals.
This article is based on my PhD dissertation, Isfahan and Istanbul in the Early Seventeenth Century: Masjed-e Shah and Sultan Ahmed Complexes, completed in November 2022 at the Institute for Graduate Studies in Social Sciences, Boğaziçi University. It includes additional sources and new assessments and aims to develop my dissertation’s chapter on Naqsh-e Jahan Square.
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Archaeology (Other) |
Journal Section | Araştırma Makaleleri |
Authors | |
Publication Date | December 6, 2024 |
Submission Date | April 26, 2024 |
Acceptance Date | November 18, 2024 |
Published in Issue | Year 2024 Volume: 88 Issue: 313 |
Belleten is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).