AFGANİSTAN ÖZBEKÇESİNDE AKRABALIK TERİMLERİ

Year 2021, Volume: 4 Issue: 1, 29 - 38, 09.02.2021

Hasamuddin Hamdard Abdullatif Khalidbek

Abstract

خلاصه
عمومي اوُله¬راق قره¬لگنده، تۈرکلر اراسیده عایله، بغایت اهمیتگه اېگه بوُلگنلیگی کۉریلماقده-دیر. شو اوچون بو اهمیت، تۈرک بوُیلریده عایله و عایله سببلی سانسیز و تۈزوملی شکلده قرینداشلیک اتمه¬لری¬نینگ اوُرته¬گه چیقیشیگه دلیل بوُلگندیر. تۉرک اوروغلریده قرینداشلیک اتمه¬لری بۈیۈک بیر بایلیک کۉرستماقده¬دیر. تۈرک تیللریگه بو اۉزه¬للیک کاراکتراستیک بیر اۉزه¬للیک¬دیر. اېنگ آزیده قوُشنی تیللر یعنی فارسچه، اُردوچه، روسچه، پشتونچه و تاجیکچه بیلن قیاسلنگنده بو اۉزه¬للیک اۉزینی آچیقچه نما بېرماقده¬دیر. تۉرکچه¬نینگ سۉز بایلیگیده قرینداشلیک اتمه¬لری، یقینلیک، حیوان، اوُتلر و انسان آتلری اساس سۉزلر اۉله¬راق قبول اېتیلماقده¬دیر.
افغانستان اۉزبېکچه¬سی کۉچه و بازار تیلی بوُلیب قالگنلیگی اوچون و باشقه قرینداش تۈرک تیللریدن ایریلیب، اوُزاق بوُلگنلیگی سبب، همده قوُشنی خلقلر و تیللر تمانیدن کمسیتیلگنی، حتی که تاشلنگنلیگی دلیل، اۉنیب اۉسمه¬ی قالگنلیگی کۉرینماقده¬دیر. افغانستان اۉزبېکچه¬سیگه، ییللر بوُییچه هیچ بیر ادبي اثر یازیلمگنلیگی تثبیت بوُلدی. شونینگدېک کېیینگی ییللرده قوُشنی تیللر تاثیریده خصوصن فارسچه¬نینگ تاثیریده مرکب (اۉزبېکچه/فارسچه) قرینداشلیک اتمه¬لری¬نینگ وجودکه کېلیشی کۉریندی. بیراق ینه¬-ده هم بو تیل سۉزلاوچیلری کۉپگینه قرینداشلیک اتمه¬لرینی اسره¬ب قالیبدیلر. بو توُغریده افغانستان اۉزبېکچه¬سیده یازیلگن تۈرلی قیناقلر دقت بیلن تېکشیریلدی. و اوُقووچی¬نینگ فایده¬لی و قوُله¬ی قوللنیمی اوچون تثبیت اېتیلگن اتمه¬لر الفبا ترتیبیگه کیریتیلگندیر.
کلیدي سۉزلر: افغانستان اۉزبېکچه¬سی، قرینداشلیک اتمه¬لری، تۈرک اوروغلر.

AFGANİSTAN ÖZBEKÇESİNDE AKRABALIK TERİMLERİ
Özet
Genel olarak bakıldığında Türklerde aile sonsuz değere sahiptir. Bu nedenle Türk boylarında aile akrabalık aile akrabalık terimleri gelişmiştir. Türk boylarında akrabalık terimleri büyük bir zenginlik göstermektedir. Türk dillerinde bu özellik karakteristik bir özelliktir. En azından komşu dillerle (Farsça, Peştuca, Derice, Orduca, Rusça ve Tacikçe) kıyaslandığında bu özellik açıkça kendini göstermektedir. Türkçenin söz varlığında akrabalık terimleri, yakınlık, hayvan, bitki ve insan adları temel söz olarak kabul edilmektedir.
Afganistan Özbekçesi yıllarca komşuların dillerinden etkilendiği için, hem de diğer akraba Türk lehçelerinden uzak kalması nedeniyle bazı değişiklikler ortaya çıkmıştır. Senelerce hiçbir edebî eser yazılmamıştır. Özbekçe/Farsça akrabalık terimleri türetilmiştir. Ama yine Afganistan Özbekleri bu dildeki akrabalık terimlerini şimdi de kullanmaktadır. Bu sebepler göz önüne alınarak farklı Özbekçe ve Farsça kaynaklar incelenmiştir ve çalışmamızda elde ettiğimiz akrabalık terimleri alfabetik sırayla yazılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Afganistan Özbekçesi, Akrabalık Terimleri, Türk Boyları

Keywords

Afganistan Özbekçesi, Akrabalık Terimleri, Türk Boyları

Supporting Institution

Takhar Üniversitesi

Thanks

İlginiz için teşkkür ederim.

References

• قیناقچه ابراهیم، رحیم (1386). اۉزبېکی- دری سۉزلیگی. مزارشریف: ثقافت انتشاراتی.
• استاجی، اعظم (1394). فارس تیلیده قرینداشلیک تېرمینلری¬نینگ تېکشیرووی. ایران: فردوسی بیلیم-یورتی مطبعه سی.
• افغانستان بیلیملر آکادیمیسی (1386). پشتو تیلی قاموسی. کابل : دانش انتشاراتی
• آلتای، نورالله (1386). اۉزبېک تیلی سۉزلیگی. مزار شریف: ثقافت انتشاراتی.
• توتار، حسین (2007). قیرغیزلرده قرینداشلیک تېرمینالوژیسی و قرینداشلیک علاقه¬لری. حاجت تپه بیلیم¬یورتی. تۈرکیات ارشتیرمه¬لری مجله¬سی. 6. سان (کۉکلم)، ص. 155-171، تۈرکیه.
• دیلک، کاپلان قیران (2017). قزاق تۈرکچه¬سیده افاده لنگن قرینداشلیک و یقینلیک تېرمینلری. اولوسلر اراسی تۈرکچه ادبیاتی کلتور- اۉرگتمه مجله¬سی، جلد، 6 شماره 2، ص. 847-864، تۈرکیه.
• سوآت، اونلو (2013). چغتای تۈرکچه سۉزلیگی. قونیه: اېگیتیم انتشاراتی.
• شارق، بهرالدین (1398). اۉزبېکچه- فارسچه سۉزلیگی. کابل: شارق نشری.
• عمید، محمد حسن (1381). فارسچه سۉزلیگی. تهران: امیر کبیر انتشاراتی.
• گولن¬سوی، تونجر(1973-1974) . آلتای تیللریده¬گی قرینداشلیک آتلری حقیده نوتلر. ت.د.آ.ی، بېللتن ت.د.ک.، انقره.
• معین، محمد (1386). فارسچه¬نینگ توُله سۉزلیگی. تهران: فردوس انتشاراتی.
• هوسمی نژاد، محمد تقی (1385). انگلیسچه-فارسچه سۉزلیگی. تهران: استاندارد انتشاراتی.
• یارقین، شفیقه و محمد حلیم (1386). اۉزبېکچه-فارسچه سۉزلیگی. تهران: سخن مطبعه¬سی.