MARKSİST DÜŞÜNCEDE “KADIN” İMGESİ: AYDINLIK DERGİSİ ÖRNEĞİ (1921-1925)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 47 - 66, 31.01.2024

Fatma Nesibe Çolak

https://doi.org/10.59182/tudad.1403601

Öz

Erkekler tarafından ezilen, sömürülen, dezavantajlı, eşitsiz ve ikincil konumuyla birlikte Sanayi Devrimi, kadınların emek piyasasındaki yerini de etkilemiştir. Bir nevi mülkiyetin değişimi kadının konumu, aile kurumu ve onun ilişkileri üzerinde bir etkiye sebep olmuştur. Marx ve Engels kadınının konumunu mülkiyetin değişmesiyle birlikte ele aldığı için cinsiyet ilişkileri üzerinden değil, üretim ilişkileriyle değerlendirmiştir. Kadınların ezilmesi, üretim ilişkileriyle bağlantılı olarak ele alındığı için çözüm de sosyalist toplumun kurulmasında bulunur. Marx ve Engels’i takip eden mahdumları arasında yer alan Lenin, hem kadın düşüncesinde seleflerini takip etmiş hem de kendi düşüncelerini pratikte uygulayabileceği bir alan yaratabilmiştir. Sosyalist feminist olarak adlandırabileceğimiz Rosa Luxemburg ve Clara Zetkin, Marx ve Engels’i fikren takip ettiği gibi Lenin’le de bu hususta dirsek teması kurmuştur. Bunlar, kadınların kurtuluşunu sosyalizmde bulmalarının yanı sıra liberal kadın hareketlerine karşı çıkmamaları yönüyle kendi öncüllerinden ayrılırlar.
Aydınlık dergisi hareketi, aydınlara hitap etmek üzere yola çıkan sosyalist bir dergi olmasıyla birlikte fikri çizgisi itibarıyla Marx, Engels ve Lenin üçlüsünü takip etmesinin yanı sıra Spartakist hareketiyle de yakın temas kurmuştur. Bu çalışmada Aydınlık dergisi hareketinin kadın imgesine bakışını inşa etmede ve anlamlandırmada bu Marksist yaklaşımların ne tür katkılarının olduğu ve ayrışma noktalarının olup olmadığı sorunsalı üzerinden hareket edilmiştir. Bu bağlamda Aydınlık dergisinin kadın imgesine bakış açısı, kadının konumu ve toplumdaki sınıflandırılması kategorize edilerek etkilendikleri bahsi geçen Marksist kuramcılar üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aydınlık Dergisi, Marksizm, Kadın, Proleter Kadın, Burjuva Kadın

Kaynakça

• Aydınlık (1923). Sovyet Rusya’sında Kadının Himayesi. Aydınlık, Sayı: 19, 512.
• Bozaslan, E. Ç. (2020). Siyasetle Alâkalı Mı? Siyasetle Alâkasız Mı?: Kadınlar Halk Fırkası’ndan Günümüze Kadın-Siyaset İlişkisi. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 4(2), 49-66.
• Brown, H. A. (2016). Marx’ta Toplumsal Cinsiyet ve Aile. Dipnot.
• Çaha, H. (2017). Bolşevik Devrimi ve Orta Asyalı Müslüman Kadın: 1917-1950. Liberal Düşünce Dergisi, 22 (88), 5-29.
• Çakır, S. (2018). Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi. (Ed. Birsen Örs). 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 415-475.
• Çoban, F. (2017). Toplumsal Cinsiyet Kuramına Giden Yolda Yaşamı ve Fikri Katkılarıyla Clara Zetkin. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, X(1), 98-127.
• Darendelioğlu, İ. (1976). Türkiye’de Komünist Hareketleri. Toker Yayınları.
• Engels, F. (2003). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. Eriş Yayınları.
• Fevziye (1924a). Rusya’daki Müslüman Kadınlarının İçtimaî Vaziyetlerine İcmalî Bir Nazar-1. Aydınlık, Sayı: 23, 603-605.
• Fevziye (1923b). Rusya’daki Müslüman Kadınlarının İçtimaî Vaziyetlerine Bir Nazar-2. Aydınlık, Sayı: 24, 637-638. Fevziye (1923c). Lenin ve Kadınlık. Aydınlık, Sayı: 26, 685-686.
• Güneş, F. (2015). Toplumsal Yeniden Üretim ve Karşılığı Ödenmeyen Kadın Emeği. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz-Ağustos-Eylül 2015, 2-9.
• Gürel, B., Nacar, C. (2018). Şefik Hüsnü (Değmer). (Ed. Murat Gültekingil). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 8. Cilt. İletişim, 118-133
• Kaçar, A. (2020). Kadınlar Halk Fırkasından Türk Kadınlar Birliğine Kadın Hareketi ve Basına Yansıması (1923-1935). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Koyuncu-Lorasdağı, B (2020). Yasal Eşitlik Siyasal Hak Talepleri Ekseninde Türkiye’de Liberal Feminizmin Serencamı. (Ed. Feryal Saygılıgil ve Nacide Berber). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 10. Cilt. İletişim, 386-404
• Krupskaya, N. (1996). Clara Zetkin’in Anısına. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. İnter Yayınları, 187-195.
• Leman Sadreddin (1923a). Kadının Hakkı. Aydınlık, Sayı: 15, 394-395.
• Leman Sadreddin (1923b). İnkılâb Kadınları. Aydınlık, Sayı: 19, 507-508.
• Lenin, V. İ. (1975). Toplumda Kadının Rolü Üzerine (Çev. Mehmet Güneş). Ürün Yayınları.
• Lenin, V. İ. (2018). Sosyalizm ve Din. (Çev. Arif Şentek). Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Luxemburg, R. (2012). Spartakistler Ne İstiyor?. (Çev. Ragıp Zarakolu). Belge Yayınları.
• Marx, K. (2018). 1844 El Yazmaları. (Çev. Murat Belge). İletişim.
• Marx, K., Engels, F. (2020). Komünist Manifesto. (Çev. Tanıl Bora). İletişim.
• Muallime Melahat Nuri (1921). Kadınlarımız. Aydınlık, Sayı: 4, 110-111.
• Müller, J. (2000). Marksizm, Kadın ve Aile. (Çev. Öner Ünalan). Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Pieck, W. (1996). Clara Zetkin- Yaşamı ve Mücadelesi. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. İnter Yayınları, 196-235.
• S. C. (1923). Kadınlar Âleminde: Kadınlar Halk Fırkası Münasebetiyle. Aydınlık, Sayı: 16, 428-429.
• Saadet (1923). Kadınlık İçin… Aydınlık, Sayı: 15, 396-398.
• Sayılgan, A. (1976). Türkiye’de Sol Hareketler, Otağ .
• Smith, S. (2016): Kadınlar ve Sosyalizm (Çev. Etkin Bilen Eratalay), Yordam Kitap.
• Şefik Hüsnü (1921). İçtimaî İnkılâb ve Kadınlarımız, Aydınlık, Sayı: 2, 35-40.
• Tevetoğlu, F. (1967). Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler, Ayyıldız Matbaası.
• Toprak, Z. (2016). Aydınlık Dergisi [1921-1925], Marksizm ve Feminizm. Müteferrika, Sayı: 50, 3-50.
• Toprak, Z. (2018). Vladimir İlyiç Ulyanof (Lenin) ve Türkiye – Ekim Devrimi, Lenin ve Aydınlık’ta (1921-1925) Marksist Kadınlar. Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı: 289, 28-37.
• Tunçay, M. (2019). Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925 Cilt 1. İletişim.
• V. (1924). İstanbul İşçileri Hakkında Tetkikat- Kadın Rençberler. Aydınlık, Sayı: 23, 615-616.
• Zetkin, C. (1996a). Günümüzde Kadın İşçiler Sorunu ve Kadın Sorunu. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. İnter Yayınları, 9-47.
• Zetkin, C. (1996b). Komünist Kadın Hareketi. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. İnter Yayınları, 119-130.
• Zetkin, C. (1996c). Sosyalizm Yalnızca Proleter Kadınla Yenecektir!. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar (131-146), İnter Yayınları, 131-146
• Zetkin, C. (1996d). Burjuva Kadın Hareketi. (Ed. N. Kruspskaya ve W. Pieck). Kadın Sorunu Üzerine Seçme Yazılar. İnter Yayınları, 97-106.