Influence of Enlightenment Politics on The Last Crimean Khan Sahin Giray

Year 2024, Issue: 18, 243 - 262, 28.12.2024

Mustafa Enes Aktürkoğlu

https://doi.org/10.53112/tudear.1560889

Abstract

The Enlightenment thought, which began to mature in the 18th century Europe, also had an impact on the political realm. European monarchs, influenced by the Enlightenment, organized their state administration, finances, and military accordingly. Empress Catherine II of Russia also sought to establish dominance in the neighboring countries in line with this Enlightenment thought and in pursuit of Russian interests. In this context, she engaged in a struggle with the Ottoman State to gain control over the Crimean Khanate. Following the Treaty of Küçük Kaynarca, which made the Crimean Khanate an independent state, Catherine II attempted to assert Russian control in the region. Following the independence (serbesiyet) of the Crimean Khanate, Sahin Giray, who ascended to the throne with Russian support, attempted to develop a political strategy aligned with Enlightenment thought. Adopting a centralist policy, Şahin Giray undertook reforms in many areas, from administration to finance and from social identity to the establishment of a regular army, representing a pioneering moment in the history of modernization. As an “enlightened monarch,” Sahin Giray faced opposition from certain Tatar nobles and religious scholars. His actions in Crimea, such as seizing the waqf (endowment) lands of the ulema and implementing changes to the fundamental principles (objectives) of Islamic law and education (sharīʿa), led to steps that weakened the scholarly ties between the Ottoman ulema and the Tatar ulema. Ottoman State, which sought to maintain its judicial (sharia) ties with the Crimean Khanate, perceived Sahin Giray’s centralist policies as steps toward securing Russian dominance in Crimea. Indeed, Sahin Giray’s centralist policies resulted in the gradual dismantling of traditional sharia and customary political values in Crimea.

Keywords

Political Thought, Enlightened absolutism, Crimean Khanate, Catherine II, Şahin Giray

Aydınlanma Siyasetinin Son Kırım Hanı Şahin Giray’a Tesiri

Abstract

18. asırda Avrupa’da olgunlaşmaya başlayan Aydınlanma düşüncesi, siyaset alanına da tesir etmiştir. Avrupalı monarklar, Aydınlanma düşüncesinin tesiriyle devlet idaresini, maliyesini ve orduyu tanzim etmişlerdir. Rus İmparatoriçesi II. Katerina da bu düşünce çerçevesinde Rus menfaatleri doğrultusunda çevre ülkelerde hakimiyet kurmaya çalışmıştır. Bu doğrultuda Kırım Hanlığı’nda hakimiyet kurmak için Devlet-i Aliyye ile mücadeleye girişmiştir. II. Katerina, Kaynarca Muahedesi ile Kırım Hanlığı’nı müstakil bir devlet haline getirmesi sonrasında, bölgede Rus hakimiyetini kurmaya çalışmıştır. Kırım Hanlığı’nın bağımsızlığını (serbesiyet) kazanması sonrasında Rus desteğiyle tahta oturan Şahin Giray, Aydınlanma düşüncesine uygun bir siyaset geliştirmeye girişmiştir. Merkeziyetçi bir siyaset belirleyen Şahin Giray, idareden maliyeye toplum kimliğinden düzenli ordu kurmaya kadar birçok alanda ıslahata girişmiş, modernleşme tarihi açısından bir ilki temsil etmiştir. Aydınlanmış bir monarka dönüşen Şahin Giray, kimi Tatar mirzalarının ve ulemasının muhalefetiyle karşılaşmıştır. Şahin Giray’ın Kırım’da, ulemanın vakıf topraklarını (emlakini) ele geçirmesi ve şer’i siyasetin (eğitimin) esaslarına (gayesine) yönelik değişme gitmesi, Osmanlı uleması ile Tatar uleması arasındaki ilmiye bağını zayıflatmaya yönelik bir adımı atmasına neden olmuştur. Kırım Hanlığı ile şer‘î bağını (yargısal bağ) korumaya çalışan Devlet-i Aliyye; Şahin Giray’ın merkeziyetçi siyasetinin Kırım’da Rus hakimiyetinin sağlanmasına yönelik adımlar olarak değerlendirmesine neden olmuştur. Nitekim Şahin Giray’ın merkeziyetçi siyaseti, Kırım’da şer’i ve örfi siyasi değerlerin birer birer yıkılmasıyla neticelenmiştir.

Keywords

Siyaset Düşüncesi, Aydınlanmış Mutlakiyet, Kırım Hanlığı, II. Katerina, Şahin Giray

References

• Ahmed Vâsıf Efendi, (2014). Mehâsinü’l-âsâr ve hakâikü’l-ahbâr 1774-1779 (H. 1188-1193). (Haz., Mücteba İlgürel). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ahmet Cevdet Paşa, (2018). Tarih-i Cevdet II. (Haz. Şevki Nezihi Aykut). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akhiezer, G. (2023). The Crimean Khan Şahin Giray (1777–1783): The first modernizer of the Islamic world and his image in imperial and minority perspectives. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 66(5-6), 656-676.
• Aktürkoğlu, M. E. (2022). Nizam-ı Cedid’ten Tanzimat’a osmanlı zihniyet yapısının çözümlenmesi bağlamında batı’nın siyaset bilimi kavramlarının (özgürlük, eşitlik, vatan ve millet) dönüşümü. [Doktora Tezi]. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akyol, U. (2019). Müstakil Kırım Hanlığı. [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BOA, A.{DVNSNMH.d., 9.107, (H.18.08.1193), s.11a.
• BOA, A.DVN.KRM, 1/19.
• BOA, AE., SABH.I., 10-881, (H. 10.07.1203).
• BOA, AE.SABH.I., 9-859, (H. 10.07.1203).
• BOA, C..MTZ., 3-147, (H. 29.09.1191).
• BOA, C..MTZ., 4-164, (H. 29.04.1234).
• Çolak, D. & Paşaoğlu, D. D. (2023). Şahin Giray dönemi’ndeki isyanlarda kendi anlatımlarıyla karaylar (1777-1783) ‘Öfke dininceye dek tekrar saklanmalıyız. Selçuk Türkiyat, (58), 301-324.
• Davies, N. (2011). Avrupa tarihi. (Çev., Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: İmge Yayınları.
• Emecen, F. M. (1984). Son Kırım Hânı Şahin Giray’ın idamı mes’elesi ve buna dâir vesikalar. Tarih Dergisi, 34, 315- 346.
• Fisher, A. W. (1970). The Russian annexation of crimea 1772-1783. Cambridge: Cambridge at the University Press.
• Girayi H. (2019). Gülbün-i Hânân. (Haz., İbrahim Gültekin). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Hobbes, T. (2007). Leviathan. (Çev., Semih Lim) İstanbul: Kazım Taşkent Serisi Yapı Kredi Yayınları.
• Kurat, A. N. (1997). Başlangıcından 1917'ye kadar Rusya tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuzucu, S. (2013). Kırım Hanlığı ve Osmanlı-Rus savaşları. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Locke, J. (2012). Yönetim üzerine ikinci inceleme. (Çev., Fahri Bakırcı). Ankara: Ebabil Yayınları.
• Merriman, J. (2018). Modern Avrupa tarihi. (Çev., Şükrü Alpagut). İstanbul: Say Yayınları.
• Mustafa Nuri Paşa, (1980). Netaci’ül-vukuat 1. (Haz., Neşet Çağatay). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Necati Efendi, (h.1199). Kırım/Rusya sefâretnamesi. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, nr.831.
• Rousseau, J. J. (2012). Toplum sözleşmesi. (Çev., Vedat Günyol). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Şakul, K. (2014). Ottoman perceptions of the military reforms of Tipu Sultan and Şahin Giray. New Trends in Ottoman Studies, Papers presented at the 20th CIÉPO Symposium, Rethymno. 27, 655-662.
• Sami, Ş. (2010). Kamus-u Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Walicki, A. (2009). Rus düşünce tarihi. (Çev., Alâeddin Şenel). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wiesner-Hanks, M. E. (2014). Erken modern dönemde Avrupa 1450-1789. (Çev., Hamit Çalışkan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yılmaz, F. (Haziran 2009). On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında Kırım’da gayrimüslimler. Osmanlı Araştırmaları, 33/33, 237-268.