The Interaction of Religious Education And Religiousness in the Process of Self-Actualization: A Qualitative Approach

Year 2025, Issue: 19, 51 - 80, 30.06.2025

Yasemin Çoban

https://doi.org/10.53112/tudear.1668429

Abstract

This study aims to examine the relationship between religious education and religiosity in the process of self-realization. In the study, the relationship between self-realization and religious education is discussed under the titles of personality, self-realization as a process of personality, and factors effective in self-realization. Document analysis method was used in the study, which is a qualitative research. Self-actualization is a phenomenon that manifests itself and continues with the development of the individual throughout his/her life, integrating all aspects of his/her personality and revealing his/her potential at the highest level. It is seen that factors such as family, social environment, age, gender, education, religion and religiosity are effective in the self-actualization of the individual. One of the factors that affect the self-realization process is religious education, which is a dimension of education. Religious education allows the negative aspects of personal impulses to be restrained, and the individual to become free and develop by not submitting to the pressure imposed by social patterns. One of the results of religious education related to self-realization is religiosity. Since religious education aims to develop desired behaviors in terms of religious feelings, thoughts and behaviors in the individual, the attitudes of religious individuals towards self-realization are also a result of religious education. It is observed that the characteristics of religious individuals depicted in various religions, especially in the teachings of divine religions, overlap with the traits of self-actualized individuals. Religious education has an effect on the individual reaching the level of a perfect human being, which will be accepted as a result of his/her religious experiences and self-realization in terms of Sufism. Religious education also contributes to self-realization through factors such as age, gender, family, social environment, etc. that it interacts with.

Keywords

Self actualizing , Religious education , Personality , Peak experiences , Religiosity

Kendini Gerçekleştirme Sürecinde Din Eğitimi ve Dindarlığın Etkileşimi: Nitel Bir Yaklaşım

Abstract

Bu çalışma kendini gerçekleştirme sürecinde din eğitimi ve dindarlık arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada kendini gerçekleştirme ve din eğitimi ilişkisi kişilik, kişiliğin süreci olarak kendini gerçekleştirme, kendini gerçekleştirmede etkili olan faktörler başlıkları altında ele alınmıştır. Nitel bir araştırma olan çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Kendini gerçekleştirme bireyin kişiliğine özgü tüm yönleriyle bütünleşerek potansiyelini en üst düzeyde ortaya çıkardığı, yaşamı boyunca kişinin gelişimiyle kendini gösteren ve devam eden bir olgudur. Bireyin kendini gerçekleştirmesinde aile, sosyal çevre, yaş, cinsiyet, eğitim, din ve dindarlık gibi faktörlerin etkili olduğu görülmektedir. Kendini gerçekleştirme sürecine etkisi olan faktörlerden biri de eğitimin bir boyutu olan din eğitimidir. Din eğitimi kişisel dürtülerin olumsuz yönlerinin dizginlenmesine, bireyin toplumsal kalıpların dayattığı baskıya boyun eğmeyerek özgürleşmesine ve gelişmesine imkân tanımaktadır. Din eğitiminin kendini gerçekleştirmeyle ilişkili sonuçlarından biri dindarlıktır. Din eğitimiyle kişide dinî açıdan duygu, düşünce ve davranış boyutunda istendik davranışların geliştirilmesi amaçlandığından dindar bireylerin kendini gerçekleştirmeye yönelik tutumları da din eğitiminin bir sonucudur. İlahi dinlerin öğretileri başta olmak üzere farklı dinlerde tasvir edilen dindar kişilik özelliklerinin kendini gerçekleştiren bireylerin özellikleriyle örtüştüğü görülmektedir. Kişinin dinî deneyimleri ve tasavvufi açıdan kendini gerçekleştirmesinin sonucu olarak kabul edilecek insan-ı kâmil mertebesine ulaşmasında din eğitiminin etkisi mevcuttur. Din eğitimi etkileşimde olduğu yaş, cinsiyet, aile, sosyal çevre vb. faktörler aracılığıyla da kendini gerçekleştirmeye katkıda bulunmaktadır.

Keywords

Kendini gerçekleştirme , Din eğitimi , Kişilik , Doruk deneyimler , Dindarlık

References

• Adler, A. (1983). Kişilik bozuklukları ve toplumsal bütünleşme, (B. Çorakçı, Çev.). Say Yayınları.
• Adler, A. (1997). Psikolojik aktiviteler (B. D. Çorakçı, Çev.). Say Yayınları.
• Akbaş, A. (1993). Ergenlerin kendini gerçekleştirme düzeylerini etkileyen bazı faktörler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-12.
• Akkoyun, F. (1988). Kendini gerçekleştirme ve kaygı. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 81-90.
• Aktaş, Y. (1997). Üniversite öğrencilerin uyum düzeylerinin incelenmesi: uzunlamasına bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(13), 107-110.
• Akto, A. (2011). Kişilik oluşumunda dinin rolü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 191-217.
• Albayrak, A. (1998). İkbal’de dinamik insan anlayışı, DİVAN: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (5), 241-254.
• Allport, G. W. (1950). The Individual and His Religion: A Psychological Interpretation. Macmillan Publishing Co.
• Aşık Ev, H., Ev, H., Kartal, B. ve Mollaoğulları, B. F. (2024). Din eğitimi ile kadın algısı ilişkisine yönelik bir araştırma. Özgür Yayınları.
• Aşıkoğlu, N. Y. ve Genç, M. F. (2021). Sonuç ve Değerlendirme. Kadına yönelik şiddeti önlemede din ve değerler eğitimi içinde M. F. Genç (Ed.). (ss. 383-395). Nobel Yayınevi.
• Ayten, A. (2004). Kendini gerçekleştirme ve dindarlık ilişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Ayten, A. (2005). Kendini gerçekleştirme ve dindarlık: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29), 185-204.
• Ayten, A. (2006). Psikoloji ve din. İz Yayıncılık.
• Ayten, A. (2017). Din psikolojisi-dine ve maneviyata psikolojik yaklaşımlar. İz Yayıncılık.
• Ayten, A. (2021). Tanrı’ya sığınmak: Dinî başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İz Yayıncılık.
• Balabanlı, F. (1990). Öğretmen liselerinde okuyan öğrencilerin kişisel ve sosyal uyum düzeylerini etkileyen bazı etmenler. Hacettepe Üniversitesi. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Ball, J., Armistead, L. ve Austin, B. J. (2003). The relationship between religiosity and adjustment among african- american female urban adolescents. Journal of Adolescence, 26(4), 431–446.
• Bedir, M. (2023). Ortaöğretim öğrencilerinde dinî sosyalleşme: Yalova örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Berktay, F. (1996). Tek tanrılı dinler karşısında kadın. Metis Yayınları.
• Çamdibi, H. M. (1983). Gazali’de şahsiyet terbiyesi. Han Yayınları.
• Çın, A. (2020). Erken çocukluk dönemi din eğitiminde ebeveyn tutumlarının etkisi. Batman Akademi Dergisi, 4(2), 45-60.
• Dehabadi, M. A. H. ve Hüseynizade, S. A. (2013). İslami açıdan gençlik psikolojisi, (H. Bedel, Çev.), El- Mustafa Yayınları.
• Demir, Ö. (2017). Din eğitiminde sosyal beceri eğitimi, ULEAD 2017 VII. Uluslararası Eğitimde Araştırmalar Kongresi, Çanakkale, Türkiye.
• Dolgin, K. G. (2014). Ergenlik psikolojisi-gelişim, ilişkiler ve kültür (D. Özen, Çev.), Kaknüs Yayınları.
• Dökmen, Ü. (1994). İletişim çatışmaları ve empati. Sistem Yayınları.
• Dündar, S., Yapıcı, Ş. ve Topçu, B. (2008). Öğrencilerin kişilik düzeyleri ile sınav kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(1), 178-186.
• Engler, B. (2014). Personality theories: An introduction. Wadsworth Cengage Learning.
• Ertürk, S. (1984). Eğitimde ‘program’ geliştirme. Yelkentepe Yayınları.
• Francis, N. H. ve Kritsonis, W. A. (2006). A brief analysis of Abraham Maslow’s original writing of self-actualizing people: A study of psychological health. National Journal Of Publishing And Mentoring Doctoral Student Research, 3(1), 1-6.
• Fromm, E. (1994). Erdem ve mutluluk (A. Yörükan, Çev.). İş Bankası Yayınları.
• Gümrükçüoğlu, S. (2017). Çocuğun din eğitiminde ailenin rolü. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(1), 39-60.
• Gander, M. J. ve Gardiner, H. W. (2015). Çocuk ve ergen gelişimi, (A. Dönmez ve H. N. Çelen, Çev.), Ankara Kitabevi.
• Gürhan, N. (2010). Toplumsal cinsiyet ve din. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, (4), 58-80.
• Gürses, İ. (2007). Din eğitimi kişilik ilişkisi üzerine bir araştırma. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 79-122.
• Gürses, İ. (2019). Sufi kişilik psikolojisi. Hece Yayınları.
• Gürses, İ. (2010). Dindarlık ve kişilik. Emin Yayınları.
• Gürses İ. ve Kılavuz, M. A. (2011). Erikson’un psiko-sosyal gelişim dönemleri teorisi açısından kuşaklararası din eğitimi ve iletişiminin önemi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(2), 153-166.
• Hall, E. G. ve Hansen, J. (1997). Self‐actualizing men and women ‐ A comparison study. Roeper Review, 20(1), 22– 27.
• Hayta, A. (2017). Allah’a bağlanmak, bağlanma kuramı ve tanrı tasavvuru ilişkisi. Onto Yayınları.
• Hökelekli, H. (2010). İslam psikolojisi yazıları. Dem Yayınları.
• Hökelekli, H. (2017). Din psikolojisi. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Jones, A. ve Crandall, R. (1991). Handbook of Self-Actualization. A. Jones ve R. Crandall (Ed.). içinde Select Press.
• Kalyoncu, H. (2012). Mutluluk için duygu eğitimi. Yediveren Yayınları.
• Karahan, T., Sardoğan, M., Özkamalı, E., Dicle, A. (2005). Üniversite öğrencilerinde nevrotik eğilimler kendini gerçekleştirme ve okuma alışkanlığı. Kriz Dergisi, 13(1), 23-32.
• Karahan, T. F., Sardoğan, M. E., Özkamalı, E. ve Dicle, A. N. (2006). Öğretmen adaylarında demokratik tutum, nevrotik eğilimler ve kendini gerçekleştirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(30), 149-158.
• Keyifli, Ş. (2013). Eğitim ve din eğitimi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2), 31-54.
• Kızılgeçit, M. (2017). Din psikolojisinin 100’ü. OTTO Yayınları.
• Köksal, A. (2000). Müzik eğitimi alma, cinsiyet ve sınıf düzeyi değişkenlerine göre ergenlerin empatik becerilerinin ve uyum düzeylerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(18), 99-107.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2012). Din psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Köylü, M. (2004). Yetişkinlik dönemi din eğitimi. Dem Yayınları.
• Kuruçay, Y. ve Gürses, İ. (2018). Ergenlerde anlamsızlık ile ilgili problemlere dinin etkisi üzerine değerlendirmeler, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 87-111.
• Kuzgun, Y. (1972). Kendini gerçekleştirme. Felsefe Araştırmaları Enstitüsü Dergisi.
• Kuzgun, Y. (1973). Ana-baba tutumlarının bireyin kendini gerçekleştirme düzeyine etkisi, Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(1).
• Mahmut, D. (2018). Farklı yaş gruplarında dua ve din eğitimi. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(20), 455-480.
• Maslow, A. H. (1964). Religions, values, and peak-experiences. Ohio State University Press.
• Maslow, A. H. (1970). Motivation and personality. Harper & Row, Publishers.
• Maslow, A. H. (1991). The Farther reaches of human nature. The Viking Press.
• Mehmedoğlu, A. U. (2004). Kişilik ve din (dindarlık düzeyi ve kişilik özellikleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma). Değerler Eğitim Merkezi Yayınları.
• Meydan, H. (2016). Doktriner düşünce ve din eğitimi: Anlamlı öğrenme ve bireysel manevi tecrübe bağlamında bir değerlendirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (40), 85-114.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh Mukaddime. Çağrı Yayınları.
• Okumuş, N. (2015). Din eğitim-öğretimi özgür bireylerin yetiştirilmesinde etkin bir rol üstlenebilir mi?. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 13(1), 213-288.
• Olczak, P. V., ve Goldman, J. A. (1975). The relationship between self-actualization and psychosocial maturity. Journal of Clinical Psychology, 31(3), 415–419.
• Onay, A. (2004). Dindarlık, Etkileşim ve Değişim. Dem Yayınları.
• Oruç, C. (2008). Din eğitiminin hedefleri. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(1).
• Önder, E. N. (2021). Ortaöğretim dönemi öğrencilerinin din eğitiminde akran ilişkilerinin rolü (Amasya örneği), [Yüksek Lisans Tezi]. Amasya Üniversitesi.
• Özdoğan, Ö. (1997). Kendini gerçekleştirme açısından insan-din ilişkisi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37(1).
• Polat, M. (2017). Yunus Emre düşüncesinde bir eğitim modeli olarak “İnsân-ı Kâmil”: Konuya öğretim programlarının kültürel ve felsefi temelleri bağlamında bir yaklaşım. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 29-42.
• Rogers, C. R. (1959). A Theory of Therapy, Personality, and Interpersonal Relationships: As Developed in the Client- Centered Framework. In S. Koch (Ed.), Psychology: A Study of a Science. Formulations of the Person and the Social Context (s. 184-256) içinde. McGraw Hill.
• Rogers, C. R. (1970). On Becoming a person. Houghton Mifflin Company.
• Sakellari, E., Psychogiou, M., Georgiou, A., Papanidi, M., Vlachou, V. ve Krepia, D. S. (2018). Exploring religiosity, self-esteem, stress, and depression among students of a Cypriot University, Journal of Religion & Health, 57(1), 136-145.
• Sayın, G. (2021). Din eğitimi öğretmenlerine göre dini bilgi ve davranış değişikliği ilişkisi. Artuklu Akademi, 8(2), 299- 318.
• Schultz, D. P. ve Schultz, S. E. (2007). Modern psikoloji tarihi, (Y. Aslay, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Sharma, D. N., Vishwakarma, S., Payasi, N., Sharma, V., Rai, Aishwarya, Agrawal, J., Tiwari, G. K. ve Singh, A. (2024). Exploring the relationship between self-actualization and locus of control: A correlation analysis. International Journal of Indian Psychȯlogy, 12(3).
• Söylev, Ö. F. (2021). Afetlerin ruh sağlığı üzerindeki etkileriyle başa çıkma stratejisi olarak kader inancı. O. Gürsu Ö. F. Söylev, B. Demirtaş (Ed.), Olağanüstü Durumlarda Manevi Danışmanlık ve Rehberlik: Disiplinlerarası Araştırmalar içinde. (ss. 106-130) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Tarhan, N. (2013). Mutluluk psikolojisi - stresi mutluluğa dönüştürmek. Timaş Yayınları.
• Toplanır, E. (2018). Yaşam doyumu kendini gerçekleştirme ve ölüm korkusu arasındaki ilişkinin incelenmesi, [Yüksek Lisans Tezi]. Haliç Üniversitesi.
• Turan, Y. (2017). Kişilik, din ve dindarlık. Ensar Neşriyat.
• Uysal, V. (2006). Türkiye’de dindarlık ve kadın. Dem Yayınları.
• Ünsar, S., Akgün Kostak, M., Kurt, S. ve Erol, Ö. (2011). Hemşirelerin kendini gerçekleştirme düzeyleri ve etkileyen etmenler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4(1), 2-6.
• Voltan Acar, N., Yıldırım, İ. ve Ergene, T. (1996). “Bireylerin dindarlık düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(12), 45-56.
• Yapıcı, A. ve Kayıklık, H. (2005). Ruh sağlığı bağlamında dindarlığın öz saygı ve kaygı ile ilişkisi: Çukurova Üniversitesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi 3(9), 177-206.
• Yardımcı, S. ve Çoştu, Y. (2022). Kadınların dini sosyalleşme sürecinde Kur’an kurslarının rolü: Kırıkkale örneği. Kalemname, 7(3), 125-146.
• Yavuzer, H. (1990). Yaygın ana-baba tutumları” ana-baba okulu. Remzi Kitabevi.
• Yıldız, M. ve Çapar, B. (2010). Orta öğretim öğrencilerinde benlik saygısı ile dindarlık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, 10(1), 103-131.
• APA (2024). https://dictionary.apa.org/personality adresinden 10 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• CRM (2019). https://crm.org/articles/carl-rogers-and-self-actualization-living-the-good-life adresinden 10 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Y%C3%A2s%C3%AEn- suresi/3738/33-36-ayet-tefsiri adresinden 10 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/525/32- ayet-tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Tevbe-suresi/1306/71-72-ayet- tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C5%9E%C3%BBr%C3%A2- suresi/4321/49-50-ayet-tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Hucur%C3%A2t-suresi/4625/13- ayet-tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l- i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/330/37-ayet-tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). Kur’ân Yolu. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l- i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/336/43-ayet-tefsiri adresinden 12 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nahl-suresi/1998/97-ayet-tefsiri adresinden 5 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025). https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/N%C3%BBr-suresi/2793/2-ayet-tefsiri adresinden 5 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı (2025) https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/M%C3%A2ide-suresi/707/38-ayet-tefsiri adresinden 5 Nisan 2025 tarihinde alınmıştır.