“SALÂH BEY” SÖZLÜĞÜ ÜZERİNE BİR DENEME

Year 2019, Volume: 4 Issue: 2, 115 - 127, 30.12.2019

İdris Nebi Uysal

https://doi.org/10.30568/tullis.636149

Abstract

Sözlükler,
bir dilin bütün veya belli bir döneme ait söz varlığını topluca veren
eserlerdir. Bu eserler, yalnızca bir dil yahut onun belirli bir devresi/sahası
için hazırlanmaz; bir topluluk ya da sanatçının sözcük dağarcığını belirlemek
için de hazırlanır. Türkçe, sözlük sayısı ve türü bakımından zengin bir dildir.
Ancak bu zenginlikte sanatçı sözlüklerinin katkısının az olduğu bir gerçektir. Kısaca,
“bir sanatçının veya düşünürün eserlerinde geçen ögeleri toplayan sözlük”
şeklinde tanımlanan sanatçı sözlükleri; dil, edebiyat ve sözlük bilimi
araştırmaları açısından önemlidir. Kelime dağarcığındaki çeşitlilik ve
zenginlikle dikkati çeken Salâh Birsel, Türk edebiyatında sözlüğü hazırlanması
gereken isimlerden biridir. Birsel, Türk edebiyatında deneme ve günlük türlerinde
yazdığı eserlerle adından sıkça söz ettirir. Onun başarılı olduğu bir diğer
alan Türkçeyi kullanma becerisidir. Sanatçı; türettiği, ağızlardan derlediği
sayısız sözcük, ürettiği onca deyim ve çeşitli anlamlar yüklediği sözcüklerle Türkçenin
söz varlığına hatırı sayılır katkı sağlamıştır. Bu çalışma, Türkçede sanatçı
sözlüklerinin önemini ve gerekliliğini anlatmak amacıyla yapılmıştır. Örneklem
olarak Boğaziçi Şıngır Mıngır
seçilmiş, bunun da ilk baskısı (1980) esas alınmıştır. Çalışmada belgesel
tarama yöntemi kullanılmıştır. Sanatçıya özgü olduğu düşünülen sözcük ve
deyimlerden 44 tanesi tanık cümlesi ve sayfa numarasıyla birlikte verilmiştir. 

Keywords

sözlük, salâh birsel, sözlük bilimi

References

• AKALIN, Şükrü Halûk (2008), Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati’t-Türk, Ankara: TDK Yayınları.
• AKSAN, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), 1. Cilt, 2. bs., Ankara: TDK Yayınları.
• AKPINAR, Gamze (2017), Salâh Birsel’in “Salâh Bey Tarihi” Serisi Olarak Yayımlanan Kitaplarında Kültür ve Edebiyat Unsurları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• ALTINKAYNAK, Hikmet (2008), Türk Edebiyatında Yazarlar ve Şairler Sözlüğü, 2. bs., İstanbul: Doğan Kitap.
• AYDOĞAN, Samet (2019), Tezkiretü’l-Bünyan’ın Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• BİRSEL, Salâh (1980), Boğaziçi Şıngır Mıngır, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• BİRSEL, Salâh (2011), Boğaziçi Şıngır Mıngır, 7. bs., İstanbul: Sel Yayıncılık.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇELİK, Abdullah (2003), Salah Bey Kitabı, Şanlıurfa: Yom Yayınları.
• ÇOLPAN, Yılmaz (1963), Ataç’ın Sözcükleri, Ankara: TDK Yayınları.
• EMİNOĞLU, Emin (2010), Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Sivas: Asitan Yayınevi
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2009), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 7. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGÜLEN, Haydar (2014), “Salâh Birsel’le Oyuna Devam”, Kitap Zamanı, 5 Kasım 2014.
• KARATAŞ, Turan (2015), “Can Kuşunu Uçurmak”, Yaza/bilmek, Ankara: Edebiyat Ortamı Yayınları.
• NECATİGİL, Behçet (2007), Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, 24. bs., İstanbul: Varlık Yayınları.
• ÖZTÜRK, Furkan (2007), Baki Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PARLATIR, İsmail (2008), Atasözleri ve Deyimleri Sözlüğü-II: Deyimler, Ankara: Yargı Yayınevi.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2006), Yaşar Kemal Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2008), Türkçe Sözlük, İstanbul: Can Yayınları.
• SOYLU, Sıtkı (1997), Örneklemeli - Açıklamalı Karacaoğlan Sözlüğü, İçel: İçel Valiliği Yayınları.
• ŞANLI, Cevdet (2010), Safahat Sözlüğü, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009), Derleme Sözlüğü, 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, 11. bs., Ankara: TDK Yayınları.
• UYSAL, İdris Nebi (2015), “Salâh Birsel’in Şıngır Mıngır Sözcüklerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar”, Turkish Studies, Volume 10/16 Fall 2015, s. 1113-1128.
• UYSAL, İdris Nebi (2016a), “Salâh Birsel’in Şıngır Mıngır Sözcükleri: Deyimler”, Millî Eğitim, S 210, s. 563-575.
• UYSAL, İdris Nebi (2016b), “Türkçe Sözlük İçin Katkılar”, Türk Dili, S 779, s. 88-94.
• UYSAL, İdris Nebi (2018a), “Sözlükler Tanıklarla Daha Zengin, Daha İşlevsel: Türkçe Sözlük’e Tanık Olarak Katkılar”, Türk Dili, S 793, s. 39-46.
• UYSAL, İdris Nebi (2018a), “Sözlük Biliminde Tanıklama ve Salâh Birsel’in Türkçe Sözlük’e Tanık Olarak Katkıları”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 22, s. 109-121.
• ÜLKER, Süreyya (1991), Gökalp’in Sözcükleri, İstanbul.
• YİĞİT, Ahmet Selman (2018), Nâbî Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp