ÂŞIKLARIN DİLİNDE KAHRAMANMARAŞ MERKEZLİ DEPREMLER

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 4, 25 - 74, 14.06.2023

Nedim Bakırcı

Öz

Deprem, yer kabuğu içerisindeki kırılmalar sonucunda oluşan titreşimlerin dalgalar halinde yayılmasına denir. Türkiye aktif fay hatlarının bulunduğu bir ülkedir. Geçmişte olduğu gibi bugün de pek çok yıkıcı depremler yaşanmaya devam etmektedir. Özellikle Doğu Anadolu fay hattı ile Kuzey Anadolu fay hattı en aktif fay hatlarıdır. Bu fay hatları üzerinde tarihi süreçte yaşanan depremler büyük yıkımlara ve insan kaybına sebep olmuştur.
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli Pazarcık ve Elbistan depremleri yaşanmış ve bu depremler çok geniş bir alanı etkilemiştir. Türkiye tarihinde en büyük depremler olarak kaydedilmiş ve asrın felaketi olarak nitelendirilmiştir. Her iki deprem de başta Kahramanmaraş olmak üzere Adıyaman, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Osmaniye, Adana ve Hatay gibi illeri etkilemiş ve bu depremlerde yaklaşık elli bin insanımız hayatını kaybetmiştir. On bir il içerisinde en çok yıkımların yaşandığı iller Kahramanmaraş, Malatya, Adıyaman, Gaziantep ve Hatay olmuştur.
Âşıklar toplumsal konuları en çok destanlarda işlemişlerdir. Günlük hayatın küçük olaylarından büyük sosyal hareketlere kadar destanlar her türden olayı içine alır. Âşıklar destanlarda, toplumu derinden etkileyen çeşitli olayları, hayat sahnelerini, yankı uyandıran savaşları, ayaklanmaları, kıtlıkları, deprem, yangın, salgın hastalıklar, sel, mizah, taşlama veya yergi, öğüt, hayvan, yaş (ömür) gibi konuları ele almışlardır. Dolayısıyla Kahramanmaraş depremleri toplumu derinden etkilediği için âşıklarımız da bu olaya kayıtsız kalmamış, toplumun duygu ve düşüncelerine tercüman olmuş ve deprem destanları söylemişlerdir.
Âşıklar asrın felaketi olarak nitelendirilen Kahramanmaraş merkezli iki depremde duyduklarını ve gördüklerini kendi yorumları ile harmanlayarak bu depremleri çeşitli yönleriyle dizelere dökmüşlerdir.
Bu makalede âşıklar tarafından söylenen Kahramanmaraş depremi konulu 31 destan incelenmiş ve bu destanlarda dikkat çeken hususlar çeşitli başlıklarda ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, âşık, Türk halk şiiri, Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Şanlıurfa, Diyarbakır, Elazığ, Kilis, Osmaniye, Adana.

Kaynakça

• Alptekin, A. (2004), Âşık Veysel/ Türküz Türkü Çağırırız, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arslan, T. E. ve Akbaş Ercan, C. (2021), “Sözlü Kültür Penceresinden Türkiye Deprem Haritası”, Sanat ve Sosyal Bilimler Sempozyumu, Ankara: Paradigma Akademi, s. 115-142.
• Artun, E. (2008), Âşık Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları. Defne, Z. Ö. (1940), “Bu Memleket Böyle Ağlar”, Akşam Gazetesi, Sene 22, No 7628, 15 Kanunisani, s. 4.
• Dündar, A. (2019), “1939 Erzincan Depremi ve ‘Destân-ı Zelzele’ ”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4, s. 759-778.
• Erkal, A. (2011), Âşık Sümmanî Divanı, Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı Yayınları.
• Gökşen, C. (2019), Âşık Mustafa Kurbanoğlu, Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Kara, R. (1993), Erzincan’ın Göz Yaşları / Deprem Ağıt ve Destanları, Ankara: Eryaksan Yayınları.
• Karakoç, B. (1992), “Erzincan’a Deyişler”, Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 222, s. 9.
• Kaya, D. (2007), “Sivaslı Âşıkların Marmara Depremi İle İlgili Destanları”, Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri, (20-22 Nisan 2006), Cilt I, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s. 704-719.
• Kaya, D. (2013), Âşık Talibî Coşkun, Sivas: Buruciye Yayınları.
• Kesik, M. (1946), “Maraş Depremi (1114)”, İstanbul Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2), s. 43-46.
• Özsoy, B. S., Aslan, N. ve Durbilmez, B. (1992), Destanlarla Erzincan, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, A. O. (1998), “Erzincan Depremleri Üzerine Destanlar”, Milli Folklor, 10 (39), Güz, s. 141-142.
• Palutoğlu, Mahmut, Şaşmaz, Ahmet (2017), “29 Kasım 1795 Kahramanmaraş Depremi, Güney Türkiye”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, Sayı 155, s. 191-206.
• Serdengeçti, O. Y. (1994), “Bu Millet Neden Ağlar?”, Bütün Eseleri -4, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2002), Doğal Afetler ve Türkiye, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Yardımcı, M. (2013), Başlangıçtan Günümüze Türk Halk Şiiri, İzmir: Kanyılmaz Matbaacılık.
• Yetiş, K. (1994), “Destan”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 202-205.
• Yıldız, E. (2022), “Beyitleri Titreten Acı: Derviş Muhammed Emîn’in 1752 Edirne Depremi İle İlgili Zelzelenâmesi”, Hikmet-Akademi Edebiyat Dergisi, 8 (16), s. 139-165.
• Zorlutuna, H. N. (2008), “Ah Erzincan Vah Erzincan”, Bütün şiirleri, (haz. Betül Coşkun), İstanbul: Timaş Yayınları.
• URL-1: https://www.trthaber.com/haber/turkiye/turkiyede-gerceklesen-buyuk-depremler-561205.html#:~:text=Bu%20kapsamda%20T%C3%BCrkiye'de%2010 ,10%20Temmuz%201894'te%207 (Erişim Tarihi 17.03.2023)
• URL-2:https://www.sabah.com.tr/yazarlar/erhanafyoncu/2023/02/12/kahramanmaras-ve-cevresini-yikan-tarihidepremler (Erişim Tarihi 21.03.2023)
• URL-3: https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/vecdi-sevig/nazim-hikmet-in-kara-haber-siiri/2946/ (Erişim Tarihi 17.03.2023)
• URL-4: https://www.youtube.com/watch?v=ZBUZkTd68jM (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-5: https://www.youtube.com/watch?v=VT6qkvlOjQ0 (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-6: https://www.youtube.com/watch?v=DG0W2bAN64Q (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-7: https://www.youtube.com/watch?v=XSZP2XK6X_k (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-8: https://www.haberturk.com/ankara-haberleri/30196711-afaddeprem-ve-risk-azaltma-genel-muduru-tatardan-depremlere-iliskin-aciklama (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-9: https://shiftdelete.net/deprem-arama-kurtarma-calismalarina-katilan-ulkeler (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-10: https://www.youtube.com/watch?v=Cl3fczzh9vU (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-11: https://www.youtube.com/watch?v=ncuYGURXh7o (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-12: https://www.youtube.com/watch?v=wOsJbu3tv98 (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-13: https://www.youtube.com/watch?v=a076OmJ6hBc (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-14: https://www.youtube.com/watch?v=uO7DZViuBD0 (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-15: https://www.youtube.com/watch?v=C2c_cF-AGYk (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-16: https://www.youtube.com/watch?v=73EqKiS4390 (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-17: https://www.youtube.com/watch?v=f5cqs8itfAI (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-18: https://www.youtube.com/watch?v=1E7ogCjZXBM (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-19: https://www.youtube.com/watch?v=h-Bc7nuXPTY (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-20: https://www.youtube.com/watch?v=VMqqCK4dUCo (Erişim Tarihi 30.03.2023)
• URL-21: https://www.youtube.com/watch?v=gjl1VzA1Vjw (Erişim Tarihi 16.03.2023)
• URL-22: https://www.edebiyatdefteri.com/siir/1474375/deprem-agiti.html (Erişim Tarihi 15.02.2023)
• URL-23: https://www.youtube.com/watch?v=cBYF5Nnrno8 (Erişim Tarihi 15.03.2023)
• URL-24: https://www.youtube.com/watch?v=tkhr-QTJ3L4 (Erişim Tarihi 30.03.2023)