Arapça ve Farsça’dan Türkçe’ye Alınan Kelimelerdeki Fonetik Uyarlanma Değişmeleri

Yıl 2020, Sayı: 40, 23 - 47, 16.12.2020

Kamil Stachowskı

Öz

Öz: Bu çalışmada, Arapça ve Farsça’dan Türkçe’ye alınan kelimelerde geçen fonetik uyarlanma değişmeleri toparlanıp tartışılır. 1748 alıntıya dayanarak, her iki grupta da hangi uyarlamaların tipik ve hangilerinin olağandışı olduğuna dair genel bir bakış sunar. İkincisi için, özel durumlar listelenir ve kısaca tartışılır. Odak noktası, süreçler veya fonetik çevrenin etkisinden ziyade bireysel ses birimlerinin tercümeleri üzerinedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Arabizm, Farsizm

PHONETIC RENDERINGS IN TURKISH ARABISMS AND FARSISMS

Öz

The paper is a summary of phonetic renderings found in borrowings from Arabic and Persian in Turkish. Based on 1748 loanwords, it gives an overview of which adaptations are typical in both groups, and which are unusual. For the latter, the specific cases are listed and briefly discussed. The focus is on renderings of individual phonemes rather than processes or the influence of the phonetic surrounding.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Arabism, Farsism, phonetics

Kaynakça

• AKIN, Cüneyt, (2011). “Kırgız Türkçesinde Alıntı Kelimelerde Ses Değişmeleri”, Turkish Studies, 6(1): 621-635.
• AL-HASHMI, Shadiya, (2016). The phonetics and phonology of Arabic loanwords in Turkish: residual effects of gutturals, Unpublished doctoral dissertation, University of York, York, United Kingdom.
• BARAN, Burhan, (2019). “Farsça Birleşik Sözcüklerin Türkiye Türkçesindeki Kullanilişlari Üzerine”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 62: 60–65.
• CUMAKUNOVA, Gülzura, (2008). “Kırgız Türkçesinde Arapçadan Alıntı Kelimeler”, Türkiyat Araştırmaları, 9: 101–117.
• ERDEM, İlhan, (2013). “Konuşma Dili Açısından Arapça ve Farsça Alıntı Kelimelerin Bugünkü Durumu”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1): 92–100.
• EREN, Hasan, (21999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• GTS = “Türk Dil Kurumu: Güncel Türkçe Sözlük”, https://sozluk.gov.tr.
• İŞLER, Emrullah, (2008). “Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ses Değişiklikleri”, Ekev Akademi Dergisi, 35: 187–196.
• KARACA, Veysel İbrahim, (2012). “Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies, 7/4: 2059–2090.
• KARASOY, Yakup, (1998). “Türkmen Türkçesinde Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 5: 397–432.
• KORKMAZ, Feryal, (2007). “Alıntı Kelimelerin Türkçeleşme Surecinde Bazı Arapça Kelimelerin Görev Değişikliğine Uğraması Üzerine”, İlmî Araştırmalar, 23: 103–112.
• NİŞANYAN, Sevan, (on-line), “Nişanyan Sözlük”, https://www.nisanyansozluk.com.
• OYTUN ALTUN, Hilal, (2012). “Türkiye Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ünlü Uyumsuzlukları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32: 55–71.
• OYTUN ALTUN, Hilal, (2015). “Arapça Alıntı Kelimelerin Kazak Türkçesine Uyarlanması”, Türkiyat Araştırmaları, 22, 167–201.
• ÖZKAN, Nevzat, (2011). “Türkçedeki Yabancı Unsurları Tasnif Denemesi”, 38. ICANAS, (Vol.3; Ed. Z. Dilek et al.), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1343–1359.
• ÖZTEKTEN, Özkan, (2001). “Türkçedeki Arapça Alıntıların Fonolojisi Üzerine”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10: 315–320.
• ÖZTEKTEN, Özkan, (2013). “Osmanlı Türkçesindeki Arapça Alıntılarda Yapımlık Ses Değişiklikleri. İlletli Kökler”, Yalım Kaya Bitigi. Osman Fikri Sertkaya Armağanı, (Ed. H. Şirin User & B. Gül), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1–12.
• PEKAÇAR, Çetin, (2006). “Kumuk Türkçesine Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19: 53–71.
• PEKAÇAR, Çetin, (2007). “Kumuk Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Son Ses /U/ Meselesi ve Türkçe-Arapça İlişkileri”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 24–29 Eylül 2000, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1465–1473.
• POMORSKA, Marzanna, (2013). Materials for a historical dictionary of New Persian loanwords in Old Anatolian and Ottoman Turkish from the 13th to the 16th century, (= Studia Turcologica Cracoviensia 13), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• R = R Core Team, (2020). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria, https://www.R-project.org/.
• ROCCHI, Luciano, (2016–2017). “Addenda from Pre-Meninski transcription texts to Stanisław Stachowski’s “Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözüğü””, (Parts 1–11), Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 133–134.
• SAĞ, Zehra, (2019). Farsça Üzerinden Türkçeye Alıntılanmış Arapça Menşeli Kelimeler, Unpublished MA thesis, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Istanbul, Turkey.
• SARIKAYA, Yakup, (2005). “Türkmen Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Görülen Ünlü İncelme Ve Kalınlaşmaları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 19: 63–80.
• STACHOWSKI, Kamil, (2015). “Phonetic adaptation of Arabic borrowings in Argenti’s Ottoman Turkish (1533). Part 1. Consonants and semivowels”, Words and Dictionaries. A Festschrift for Professor Stanisław Stachowski on the Occasion of His 85th Birthday, (Ed. In E. Mańczak-Wohlfeld & B. Podolak), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 297–317.
• STACHOWSKI, Kamil, (2020). “soundcorrs: Tools for Semi-automatic Analysis of Sound Correspondences”, Glottometrics, 49: 66–86.
• STACHOWSKI, Kamil, [forthcoming], “Detecting Persian mediation in Arabisms in Turkish”.
• STACHOWSKI, Marek, (2012a). “On the consonant adaptation of Arabic (and some Persian) loan-words in an Ottoman Turkish dictionary by Arcangelo Carradori (1650)”, Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 129 supplementum: 373–381.
• STACHOWSKI, Marek, (2012b). “Some features of the vowel adaptation of Arabic loan-words (along with a few remarks on their consonants) in an Ottoman Turkish dictionary by Arcangelo Carradori (1650)”, Folia Orientalia, 49: 491–502.
• STACHOWSKI, Marek, (2019). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• STACHOWSKI, Stanisław, (1975–1986). Studien über die arabischen Lehnwörter im Osmanisch-Türkischen, (= Prace Komisji Orientalistycznej PAN 13, 15, 17, 19), Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Ossolineum.
• STACHOWSKI, Stanisław, (1998). Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözlüğü. Wörterbuch der neupersischen Lehnwörter im Osmanisch-Türkischen, (Ed. M. Ölmez), İstanbul: Simurg.
• TIETZE, Andreas, (2002–2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen, (Vols. 1–2), İstanbul, Wien: Simurg, Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• TRT = “TRT Tellafuz Sözlüğü: Genel Sözlük”, http://trttelaffuz.com.
• YAZICI ERSOY, Habibe, (2006). “Başkurt Türkçesinde Arapça ve Farsçadan Alıntı Kelimelerdeki Ünlü ve Ünsüz Değişmeleri”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 12: 143–162.