Arabic-Persian Borrowings in Karaite Turkic

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 47, 1 - 9, 29.06.2024

Mustafa Öner

https://doi.org/10.59257/turkbilig.1506724

Öz

Karaites (or Karay), who accepted Judaism throughout historical processes, have highly interesting linguistic and cultural features among today’s Turkic communities. The Karaites, who migrated from their ancient homeland of Crimea to Poland and Lithuania through historical migrations, have developed a unique Turkic dialect with borrowings from the languages of the neighboring communities they lived with.
In addition to the Hebrew religious terminology, which is the sacred language of Karaite religion, Arabic-Persian borrowings passed through the Tatar Turks, who constituted the main settled Turkic group in Crimea’s history, and finally, Russian borrowings that began to be strongly felt under Russian sovereignty in the 19th century. When the local borrowings of the Karaites living in Ukraine, Russia, Poland, and Lithuania are added to these borrowings, the colorful structure of Karaite Turkic vocabulary emerges.
The lexicologic properties of the Arabic-Persian borrowings in the vocabulary identified by utilizing the largest existing dictionary of Karaite Turkic (Karaimsko-russko-pol’skiy slovar’, pod. Red. N. A. Baskakov, A. Zayonçkovski, S. M. Şapşal. Moskva, 1974) and printed literary sources are the main subject of this article. Thus, it is analyzed what layers of meaning these Arabic-Persian borrowings, which are actually seen in the languages and written monuments of the Turkish communities in the Islamic circle, form in the vocabulary of the Karaims of the Jewish faith. In addition, the existing Turkic variants of these borrowings are also compared.

Anahtar Kelimeler

Karaim, Crimea, Kipchak, Arabic-Persian borrowings, Judaism

KARAİM TÜRKÇESİNDE ARAPÇA-FARSÇA ALINTILAR

Öz

Tarihî süreçleri içinde Museviliği kabul etmiş olan Karaim (veya Karay) Türkleri, günümüzdeki Türk toplulukları arasında dil ve kültür bakımından son derecede ilgi çekici özelliklere sahiptir. Eski yurtları olan Kırım’dan tarihî göçlerle Polonya’ya ve Litvanya’ya göç eden Karay grupları, iç içe yaşadıkları komşu toplulukların dillerinden yaptıkları alıntılarla da kendisine has bir Türk lehçesi geliştirmiştir.
Karay dininin kutsal dili olan İbranice din terimlerinin yanı sıra, Kırım tarihinin başlıca yerleşik Türk grubunu meydana getiren Tatar Türkleri vasıtasıyla geçen Arap-Fars alıntıları ve nihayet Rus egemenliğinin güçlü bir şekilde hissedilmeye başladığı XIX. yüzyılda görülen Rusça alıntılar söz konusudur. Bunlara Karay gruplarının halen yaşadıkları Ukrayna, Rusya, Polonya ve Litvanya’daki yerel alıntıları da katınca Karay Türkçesi söz varlığının renkli yapısı ortaya çıkmış olur.
Karay Türkçesinin eldeki en geniş sözlüğünden (Karaimsko-russko-pol’skiy slovar’) ve matbu edebî kaynaklardan yararlanarak tespit edilen söz varlığındaki Arap-Fars alıntılarının leksikolojik özellikleri makalenin esas konusudur. Böylece aslında İslam dairesindeki Türk topluluklarının dillerinde ve yazılı abidelerinde görüle gelen bu Arap-Fars alıntılarının Musevi inancına bağlı Karaimlerin söz varlığında hangi anlam tabakalarını meydana getirdiği tahlil edilmektedir. Ayrıca bu alıntıların var olan Türkçe varyantları da karşılaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karaim, Kırım, Kıpçak, Arap-Fars alıntıları, Musevilik.

Kaynakça

• Aqtay, G. (2021). Eliyahu Ben Yosef Kılcı’nın mecuması (Kırım Karay ve Türk edebiyatı mecmuası) - (inceleme-metin-dizin-tıpkıbaskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aqtay G., & Jankowski H. (2020). Kırım Karaycası - Türkçe sözlük (T. Çulha, Çev.). Elazığ: Asos Yayınları.
• Baskakov N.A., Zayonçkovski A. & Şapşal S. M. (1974). Karaimsko-russko-pol’skiy slovar’. Moskva: ‘Izadatel’stvo Russkiy Yazık’.
• Csató, É. Á. (2012). Lithuanian Karaim. Litvanya Karaycası. Tehlikedeki Diller Dergisi Journal of Endangered Languages, 1(1), 33-46.
• Dubinski A. (1994). Caraimica: Prace Karaimoznawcze (Redaktor: Tadeusz Majda). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Eker, S., & Çelik Şavk Ü. (2016). Tehlikedeki Türk dilleri I: Kuramsal ve genel yaklaşımlar Cilt 1 Endangered Turkic languages I: Theoretical and general approaches Volume 1. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Firkovičius, M. (1989). Karaj jyrlary. Vilnius.
• Firkovičius, M. (1993). Karaj koltchalary. Vilnius.
• Firkovičius, M. (1994). David’ bijniń machtav čozmaxlary. Vilnius.
• Firkovičius, M. (1996). Mień karajče ürianiam. Vilnius.
• Firkovičius, M. (1998-1999). Karaj dińliliarniń jalbarmach jergialliari 1-2. Vilnius: Karaim Religious Community in Lithuania.
• Firkovičius, M. (2000). Šelomonun mašallary. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Garkavets, A. (2019). Codex cumanicus, Almatı: Bolaşak.
• Grønbech, K. (1942). Komanisches wörterbuch. Türkischer wortindex zu Codex Cumanicus. Kopenhagen: Einar Munksgaard.
• Jankowski, H. (2003). Position of Karaim among the Turkic languages. Studia Orientalia, 95, 131-153.
• Kowalski, T. (1929). Karaimische texte im dialekt von Troki (Teksty karaimskie w narzeczu trockim). Cracow: Nakładem Polskiej Akademji Umıejętności.
• KRPS : bk. Baskakov N.A., Zayonçkovski A. & Şapşal S. M. (1974).
• Musaev K. (1964). Grammatika karaimskogo yazyka: Fonetika i morfologiia. Moskova: Nauka.
• Musaev K. (2004). Sintaksis karaimskogo yazıka. Moskova: Rossiyskaia Akademiya Nauk: Institut Yazıkoznaniya.
• Öner, M. (2000). Karay Türkçesinde eski unsurlar. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (s. 1291-1296). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Pritsak, O. (1959). Das Karaimische. (J. Deny, Yay. Haz.) Philologiae turcicae fundamenta Vol. 1. içinde (s. 318-340.) Wiesbaden: Frans Steiner Verlag.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati A-B Birinci Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Zajączkowski A. (1961) Khazarian culture and its inheritors. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 12(1/3), 299-307.
• Zajączkowski, A. (1932). Les suffixes nominaux et verbaux dans la langue des karaïms occidentaux. Krakow: Polska Akademija Umiejetności.