1804-1813 Rus-İran Savaşı’nın Başlıca Nedenleri Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 1, 75 - 91, 19.06.2017

Özgür Türker

Öz

Rusya
İmparatorluğu’nun XVIII. asrın son çeyreğinden itibaren Kafkasların güneyine
inerek, İran ve Osmanlı devletlerinin nüfuz alanına giren topraklarda yayılmaya
başlaması, dış politika bağlamında savaş, diplomasi ve daha birçok enstrümanın
son raddesine kadar kullanıldığı bir süreci beraberinde getirmiştir. Rusların Güney
Kafkasya’da mukim bulunan Gürcü ve Ermeni nüfusu kendilerine bağlamak suretiyle
diğer Müslüman hanlıklar üzerine gerçekleştirmiş oldukları işgal faaliyetleri,
çok geçmeden yoğun bir muhalefetle karşılaşmış, İran’da iktidarı elinde tutan
Kaçar Hanedanı’nın da öncüllerinin geleneksel politikalarından taviz vermemesi sebebiyle,
bölgede 9 yıl boyunca çeşitli fasılalarla devam edecek olan 1804-1813 Rus-İran
Savaşı patlak vermiştir. 10 Haziran 1804 günü Kaçar hükümdarı Feth Ali Şah’ın (1797-1834)
Rusya’ya karşı savaş ilan etmesine kadar geçen süreçte, iki taraf adına da bu
savaşa katılmayı gerektirecek çok sayıda sebep hâsıl olmuştur.

Biz bu çalışmada, Rusya ve İran arasında kaçınılmaz
hale gelen savaşı ve bu savaşa yol açan sebepleri ana hatlarıyla ortaya koymaya
çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Rusya, İran, 1804-1813 Rus-İran Savaşı, Kaçar Hanedanı, Güney Kafkasya

On The Main Causes of Russo-Persian War (1804-1813)

Öz

The Russian expansion into the Transcaucasus from the
last quarter of the 18^th Century, that carried out by means of enter
into the territories, which were controlled by Persian and Ottoman states,
initiated a new historical period that had been used widely instruments such as
diplomacy, war and etc. for international politics. Russian occupation actions
continued by means of absorbing Georgian and Armenian communities in the
region, but shortly after, Russians encountered widely resistance of Muslims
and Qajar dynasty, which were non-compromise about traditional policy of their
ancestors. As a consequence broke out the war between two states, and continued
nine years. On June 10, 1804, until the time when the Qajar ruler Fath Ali Shah
(1797-1834)
declared war on Russia, we can propound
many reasons about caused of the war between two sides.

In this paper, we will try to reveal main
reasons that caused war between Russia and Iran (Qajar) states.

Anahtar Kelimeler

Russia, Iran, 1804-1813 Russo-Persian War, Qajar dynasty, Transcaucasia

Kaynakça

• Aktı, sobrannie Kavkazkoy arheografiçeskoy kommissiey (AKAK), Ed. A. P. Berje, Tom. II, Tiflis 1868.
• Arhiv Knyazya Vorontsova, Tom. XXXVI, Ed. P. İ. Bartenev, Moskva 1890.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiiskoy İmperii (PSZRİ), Sobr. 1, Tom. XXVI, Sankt-Peterburg 1830.
• ALGAR, Hamid, “Kāšef-Al-Ḡeṭāʾ, Jaʿfar”, Ensyclopedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 6, s. 648-649.
• ALGAR, Hamid, Religion and State in Iran 1785-1906, University of California Press, Berkeley-Los Angles-London 1969.
• ANDREEVA, Elena, Russia and Iran in the Great Game: Travelogues and Orientalism, Routledge, Oxon/New York 2007.
• ATKİN, Muriel, Russia and Iran 1780-1828, University of Minnesota Press, Minneapolis 1980.
• AYRAPETOV O. R., M. A Volhonskiy, V. M. Muhanov, Doroga na Gulistan: İz istorii rossiyskoy politiki na Kavkaze vo vtoroy polovine XVII-pervoy çetverti XIX. v., Mejdunarodnıy İnstitut Noveysih Gosudarstv, Moskva 2014.
• BABAYEV, Elgün, İz istorii Gyandjinskovo Hanstva, Bakû 2003.
• BELYAVSKİY, N. N., Utverjdenie Russkavo Vladiçestva na Kavkaz, Tom. I, Ed. V. Potto, Tiflis 1901.
• DUBROVİN, N. F., Zakavkaze ot 1803-1806 goda, Sankt-Peterburg 1866.
• DUBROVİN, N. F., İstoria Voynı i Vladiçestva Russkih na Kavkaz, Tom. III, Sankt-Peterburg 1886.
• FARROKH, Kaveh, Iran at War: 1500-1988, Osprey Publishing, Oxford/New York 2011.
• GVOSDEV, Nikolas K., Imperial Policies and Perspectives Towards Georgia, 1760-1819, St. Martin’s Press, New York 2000.
• HAMBLY, Gavin R. G., “Iran During the Reigns of Fath Ali Shah and Muhammad Shah”, The Cambridge History of Iran, Vol. 7, Ed. P. Avery, G. R. G. Hambly, C. Melville, Cambridge University Press, New York 2008, s. 144-173.
• HİDAYET, Rıza Kulî Han, Tarih-i Revzetü-s Safa, Tashih: Cemşid Kianfer, C. IX, Kısım: I, Tahran 1385.
• HUREWİTZ, J. C., Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record 1535-1956, Vol. I, Archive Editions, New York 1987.
• INGRAM, Edward, “An Aspiring Buffer State: Anglo-Persian Relations in the Third Coalition, 1804-1807”, The Historical Journal, Vol. 16, № 3 (Sep., 1973), s. 509-533.
• İGOLKİN, İ. Yu., “O pohode Russko-Frantsuzskih voysk v İndiyu”, Vestnik VGU, Seriya: Lingvistika i Mezhkulturnaya Kommunikatsiya, 2007, № 2, Çast. 1, s. 158-161.
• KAZEMZADEH, F., “Iranian Relations with Russia and the Soviet Union, to I921”, The Cambridge History of Iran, Vol. 7, Ed. P. Avery, G. R. G. Hambly, C. Melville, Cambridge University Press, New York 2008, s. 314-349.
• LeDONNE John P., The Grand Strategy of the Russian Empire, 1650–1831, Oxford University Press, New York 2004.
• POTTO, V. A., Kavkazskaya Voyna (Drevennih vremen do Yermolova), Tom. I, Moskva 2006.
• TUÇKOV, A. S., Zapiski Sergeya Aleksandreviça Tuçkova 1766-1808, Ed. K. A. Voenskiy, Sankt-Peterburg 1908.