Kırım Hanlığı-Osmanlı Devleti Siyasi İlişkilerinde Rehin Usulü

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 84 - 109, 20.12.2019

Yavuz Söylemez

Öz

Kırım Hanlığı ile Osmanlı Devleti arasındaki siyasi münasebetlerde, her ne kadar karşılıklı çıkar ilişkisi söz konusu olsa da, daha ziyade güçler dengesinde ağır basan taraf olan Osmanlı Devleti'nin talepleri doğrultusunda şekillenen bir ilişkiler zincirinin kurulduğu aşikârdır. Kırım Hanlığı'nın Osmanlı Devleti'nin himayesine girmesinden itibaren Osmanlı sultanları Kırım hanlarını siyaseten yönetilebilir bir durumda tutabilmek amacıyla üzerlerinde bir baskı unsuru oluşturarak kendilerine tabi hâle getirmeyi hedeflemişlerdir. Bu politikalarını düzenli bir işleyiş hâline getirmek için ise Kırım tahtına geçen hanların, oğullarından birini rehin olarak Osmanlı sarayına göndermelerini talep etmişlerdir. Böylesi bir zorunlulukla karşı karşıya kalan Kırım hanları Osmanlı sultanlarının bu isteğine boyun eğmiş ve meşru olan vârislerinden birisini rehin olarak İstanbul'a göndermek mecburiyetinde kalmışlardır. Tarihte "rehin usulü" olarak bilinen bu uygulama, Kırım Hanlığı'nın Ruslar tarafından ortadan kaldırıldığı ana kadar sürdürülmüş ve buna uygun olarak tahta geçebilecek meşru bir Giray Hanedanı mensubu süreklilik arz edecek biçimde rehin olarak Kırım'dan İstanbul'a gönderilmiştir.
Bu çalışmanın amacı Kırım Hanlığı ile Osmanlı Devleti arasında uygulanan rehin kaidesinin gerçekte taşıdığı anlamın ve kapsamın ne olduğu, ilk kez bu uygulamanın ne zaman ortaya çıktığı, Osmanlı mülkünde iskân edilen Giray Hanedanı mensuplarından kimlerin rehin olarak addedilebileceği ve İstanbul'da han tayin edilerek Kırım'a gönderilenlerden kimlerin rehin usulü çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kırım Hanlığı, Rehin, Saadet Giray, Sahib Giray

Kaynakça

• ABDÜLGAFFAR Kırımî, Umdetü'l-Ahbâr, Haz. Derya Derin Paşaoğlu, Kazan 2014. ACAR, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013. BAYIR, Önder, Sultan Dördüncü Murad'ın Hatt-ı Hümâyûnları, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2014. CELÂLZÂDE Mustafa, Selimnâme, Haz. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar, Ankara 1990. GÖKBİLGİN, Özalp, 1532-1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığı'nın Siyasî Durumu, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1973. HALİM Giray, Gülbün-ü Hânân, Haz. Alper Başer-Alper Günaydın, İstanbul Üniversitesi, Avrasya Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2013. HAMMER-Purgstall, J. v., Kırım Hanlığı Tarihi, Çev. Seyfi Say, İnsan Yayınları, İstanbul 2012. HOWORTH, Henry H., History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, Part II, London 1880. HUDYAKOV, Mihail, Kazan Hanlığı Tarihi, Çev. Ayaz İshakî, Haz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018. İNALCIK, Halil, Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1700, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. KÂTİB Çelebi, Fezleke, Haz. Zeynep Aycibin, Çamlıca Yayınları, C. II, İstanbul 2016. KOLODZIEJCZYK, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland- Lithuania, Brill-Leiden-Boston 2011. KURAT, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 1992. ÖZTÜRK, Yücel, "Kırım Hanlığı" Doğu Avrupa Türk Tarihi, Ed. Osman Karatay-Serkan Acar, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013. SEYYİD Mehmed Rıza, es-Seb‘ü's-Seyyâr Fî Ahbâr-ı Mülûki't-Tatar, Haz. Yavuz Söylemez, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2016. SMİRNOV, V. D., Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2016. SOLAKZÂDE Mehmed Hemdemî Çelebi, Solakzâde Tarihi, Sad. Vahid Çabuk, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları, İstanbul 2016. SÖYLEMEZ, Yavuz, "I. Bahadır Giray: Han ve Şair (d. 1601? ölm. 1641)", Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 2, Güz 2017, s. 129-154. TANSEL, Selahattin, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed'in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999. ÜREKLİ, Muzaffer, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1989. YAKUBOVSKİY, A. Yu, Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.